Yeni Bir Jeolojik Dönemin Belirtileri: Antroposen
Bilim insanları, insanlığın Dünya üzerindeki etkilerinin en belirgin şekilde Kanada’nın Ontario bölgesindeki küçük Crawford Gölü’nde gözlemlendiğini ileri sürüyorlar. İnsanlığın gezegen üzerindeki çevresel değişimlerinin yeni bir jeolojik dönem olarak tanımlanabilmesi için yürütülen araştırmalar, Crawford Gölü’nün mükemmel bir temsilci olduğu fikrini güçlendiriyor. Bu gölde biriken tortular, insanlığın çevre üzerindeki en önemli etkilerinden biri olan fosil yakıtların yaygın kullanımını ve nükleer bomba denemeleri sonrası yayılım gösteren plutonyumu kayda almış durumda. Uzmanlara göre, bu tortuların oluşturduğu çamur tabakaları, insanın etkisiyle başlayan yeni bir jeolojik dönem olan Antroposen’in başlangıcını işaret ediyor.
Bu önemli keşifler, araştırmacıların “altın işaret” ya da resmi terimiyle “Küresel Stratotip Akışı Bölüm ve Noktası” (GSSP) olarak adlandırdıkları verilerin toplanmasıyla mümkün oldu. Dünya’nın jeolojik tarihindeki diğer önemli dönüşümler GSSP olarak anılırken, bu tür yerlerde bilimsel açıdan kayda değer jeolojik katmanların bulunduğu alanlara pirinç çivi çakılmasıyla işaretlenir. Ancak Crawford Gölü için bu işaretleme, Kanada’nın başkenti Ottawa’daki bir müzeye kaldırılan dondurulmuş tortu kesitinin yanına yerleştirilen bir pirinç levha olarak düşünülebilir.
Londra Üniversitesi’nden Dr. Simon Turner, “Crawford, bu evrenin mükemmel bir örneği” diyor. Sondajla gölün dibinden alınan derin tortu kesitinin dev bir lolipop gibi göründüğünü, fakat katmanlarının yıl yıl ayırt edilebildiğini belirtmektedir. Antroposen Çalışma Grubu’nun sekreteri olan Dr. Turner, “Bu yıllık katmanlar, fosil yakıtların kullanımını, plutonyumu ve çevresel değişimle ilgili diğer tüm unsurları kayda geçiriyor” ifadesini kullanıyor.
Birçok kişi, okullarda ya da sınıfların duvarlarında asılı olan Dünya’nın 4,6 milyar yıllık tarihini gösteren kronolojik katman tablosunu (Kronostratigrafik Tablo) mutlaka görmüştür. Bu tablodan Triasik, Jurasik ve Kretase dönemleri hatırlanabilir. Şu anda yaşadığımız ve son buzul çağının sona erdiği 11 bin 700 yıl öncesinde başlayan dönem ise Holosen Evresi olarak adlandırılıyor. Antroposen Çalışma Grubu, son on yıl boyunca bu tabloya güncelleme yapılıp yapılmayacağı sorusuna yanıt aramaktadır. Uzmanlar artık tabloyu güncellemek için yeterli kanıt toplandığını düşünüyor. Yeni dönemin başlangıç tarihi olarak 1950 yılı işaret ediliyor, bu yıl “Büyük Hızlanış” olarak adlandırılan dönemin başlangıcına denk geliyor; insan nüfusundaki ve tüketim kalıplarındaki hızlı değişimlerin yaşandığı bir dönem.
Crawford Gölü’nün dibindeki tortular, bu değişimin hızlanmasını yıl yıl izlemeye olanak tanıyor. Yaz aylarında oluşan algler ve büyüyen yosunlar, göl suyunda küçük kalsit kristallerinin oluşmasına neden oluyor. Bu kristaller, gölün dibine düşerek beyaz bir tabaka oluşturuyor. Kış aylarında ise algler ve diğer organizmalar ölüyor ve geride kahverengi-siyah bir tabaka bırakıyor. Mevsim değişiklikleri, bu açık ve koyu renkli katmanların dışında, bölgedeki daha geniş çevresel değişiklikleri de gözler önüne seriyor. Uzmanlar, bu katmanları bir süpermarketin kasasında barkod okurcasına analiz ediyorlar.
- Ontario, St Catharines’deki Brock Üniversitesi’nden Profesör Francine McCarthy, “Uçan kül dediğimiz karbonlu zerrecikleri gözlemliyoruz. Bunlar, yüksek ısıda yanan fosil yakıtların, esasen de kömür kullanımıyla ortaya çıkan parçacıklardır” diyor.
- Prof. McCarthy, “Bu karbonlu zerreciklerin artış sebebi, 20. yüzyılın büyük bir kısmında ve günümüzde üretim yapan çelik fabrikalarının bulunduğu Hamilton’un, Crawford’un çok yakınında yer almasıdır” şeklinde açıklıyor.
Bir diğer önemli bulgu ise plutonyumun varlığıdır. Crawford’un dibinden alınan çamur katmanları, bu yılın başlarında, bu radyoaktif elementin hangi yıl ile ilişkili olduğunu belirlemek için İngiltere’deki Southampton Üniversitesi’ne gönderildi. Southampton Üniversitesi uzmanları, “Söz konusu plutonyum izotoplarından birinin radyoaktif etkisinin yarılanması için 24 bin yıl geçmesi gerekiyor. Bu da, en az 100 bin yıl boyunca tortular içinde gözlemlenebileceği anlamına geliyor. Fakat karbon partikülleri her zaman gözlemlenebilir” diyorlar.
Southampton’a gönderilen yıllara ait tortu örnekleri, plutonyumun ilk ne zaman ortaya çıktığını gösterecek. Antroposen Çalışma Grubu, insanlığın doğaya vurduğu damgayla belirlenmesi gereken Antroposen Evresi’nin başlangıcı için kesin bir tarih belirlemeye çalışıyor ve Southampton’da yapılan analizler bu kararda önemli bir rol oynayacak. Gelecekte, binlerce yıl sonra jeologların, günümüzden kalan jeolojik katmanlar üzerinde çalışarak insanın gezegen üzerindeki köklü değişimleri anlamaya çalışacağını düşünmek heyecan verici. Ancak bu çalışmaların ilk adımı olan tarihi katman incelemesi (stratigrafi) şimdiden başlamış durumda.
Kronostratigrafik Tablo’da yapılması önerilen değişiklikler arasında, evrelerin çağ ve dönem alt kategorilerine ayrılması bulunuyor. Antroposen evresinin ilk çağı, Crawford Gölü’nden dolayı “Crawfordyen” olarak adlandırılabilir. Örneğin, İngiltere’nin güney sahili açıklarındaki Wight Adası’ndaki Munsley Bataklığı, Pleistosen’den Holosen evresine geçişi gösteren çamur katmanlarını ortaya çıkarabilen doğru yerleri bulmanızı gerektiriyor. Kuzey Avrupa’daki buzulların küçülmesi ve sıcaklık artışı, Arktik Alp bitkilerinin yok oluşunu ve huş ve söğüt ağaçlarının yayılmasını kaydeden polen zerreciklerini de gözler önüne seriyor.
Southampton Üniversitesi’nden Profesör Sabine Wulf, “Geriye dönüp baktığımızda, bu dönüşümlerin bazıları gerçekten çok kısa bir süre içinde, sadece 30-40 yıl gibi bir sürede, yani bir kuşağın yaşam süresinde meydana gelebiliyor” diyor. Antroposen Çalışma Grubu, çalışmalarının sonuçlarını ve yeni bir evre belirleme konusundaki tavsiyelerini bu yıl uluslararası jeoloji camiasına sunmayı planlıyor. Ancak nihai kararı verme yetkisi Uluslararası Stratigrafi Komisyonu’na ait. Dünya’nın her yerindeki okullara asılı gezegenimizin geçirdiği dönemler tablosunu güncelleyip güncellememe kararını verecek olan onlar olacaktır.
