En iyi adayları seçmek, hangi yaklaşımı benimsersek benimsesek, oldukça zorlu bir süreçtir. Özellikle başvurumun bir insan tarafından değil, bir bilgisayar tarafından değerlendirildiğini bilmek beni oldukça tedirgin etti. Son zamanlarda, profesyonel gazetecilik kariyerime yeni bir sayfa açmak için yeni bir işe başvurdum. Ancak işe alım sürecinin ilk aşamasında, yayıncı tarafından evde çevrimiçi olarak bir dizi basit oyun oynamaya davet edildim.
Bu oyunlar arasında, iki kutudaki noktaların sayısını hızlıca saymak, para kazanmak için bir balonu patlatmadan şişirmek ve duyguları yüz ifadeleriyle eşleştirmek gibi görevler yer alıyordu. Sonrasında, bir yapay zeka yazılımı kişiliğimi değerlendirdi. Bu aşamada, hiçbir insanın müdahale edemediği bir test sonucunda ya geçtim ya da kaldım. Ancak kafamda bir soru belirdi: Bir bilgisayarın iş başvurumuzu kabul etmesi veya reddetmesi gerçekten adil mi?
Yapay Zeka ile İşe Alımın Yükselişi
Yapay zeka, işe alım uzmanları tarafından son on yıldır kullanılmakta; ancak teknoloji son yıllarda büyük bir gelişim göstermiştir. Özellikle Covid-19 döneminde, birçok kişi evde kalmak zorunda kaldığında, hızlı sonuçlar sunması nedeniyle oldukça fazla ilgi gördü. Beni yukarıdaki teste tabi tutan yapay zeka yazılımı, New York merkezli Pymetrics adlı bir firma tarafından geliştirilmiştir.
Bu yazılım, iş arayanların kişiliğinin ve zekasının çeşitli yönlerini, risk toleransını ve durumlara hızlı tepki verme yetisini değerlendirmek amacıyla tasarlandı. Ya da Pymetrics’in ifadesiyle, “bilişsel ve duygusal özellikleri sadece 25 dakikada adil ve doğru bir şekilde ölçebilmek” için geliştirilmiştir. Bu yapay zeka yazılımı, McDonald’s, JP Morgan Chase, muhasebe firması PwC ve Kraft Heinz gibi çok uluslu şirketlerin işe alım süreçlerinde aktif olarak kullanılmaktadır. Eğer bu testi başarıyla geçerseniz, bir insan kaynakları uzmanı ile görüşme fırsatınız oluyor.
Amaç Daha Geniş Bir Aday Havuzu Oluşturmak
Pymetrics’in kurucusu Frida Polli, söz konusu yapay zeka uygulamasının firmaların daha geniş bir başvuru havuzuna sahip olmasına ve adayların hangi pozisyonlarda daha başarılı olabileceğine dair bilgi edinmelerine yardımcı olmayı amaçladığını söylüyor. Polli, herkesin amacının doğru iş ya da doğru çalışan bulmak olduğunu belirtirken, yapay zeka sistemlerinin akıllıca kullanılması gerektiğini vurguluyor.
Utah merkezli HireVue da başka bir yapay zeka işe alım yazılımı sağlayıcısıdır. Mülakatlardaki ses ve görüntüyü kaydeden bu yazılım, sesi deşifre ederek metne dönüştürüyor. Algoritma, “biz” yerine “ben” kullanımlarını ekip çalışması açısından analiz ediyor. HireVue, Eylül 2019 itibarıyla, yüzde 20’si yapay zeka ile olmak üzere toplamda 12 milyon mülakat gerçekleştirildiğini belirtiyor. Yüzde 80’lik diğer kısım ise insan mülakatçıları ile gerçekleştirilmiştir. 2021 yılında toplam görüşme sayısı, aynı oranlarla 19 milyona yükselmiştir. İlk olarak 2016 yılında bu hizmeti sunmaya başlayan HireVue’nin kullanıcıları arasında seyahat şirketi Sabre de bulunmaktadır.
Daha mı Tarafsız?
Yapay zeka yazılımlarının işe alım süreçlerindeki kullanımıyla ilgili endişeler de mevcut. 2019’da yayımlanan bir rapor, bu yazılımların 2029’dan önce sektör işlerinin yüzde 16’sının yerini alacağını öngörüyor. HireVue CEO’su Kevin Parker, yapay zekanın insan mülakatçılara göre daha tarafsız olduğunu ifade ediyor: “İşe alım sürecinde adil bir yaklaşım sergileme arzusu var. Yapay zeka yazılımları, tüm adayların tutarlı bir biçimde değerlendirilmesine yardımcı oluyor.” Pymetrics de sistemlerinin daha fazla adalet sağladığını ve “her algoritmanın önyargı için titizlikle test edildiğini” belirtiyor.
Polli, yazılımın şirketlere özgeçmişlere güvenmekten daha iyi bir alternatif sunduğunu vurguluyor: “Bir özgeçmiş, kişinin işini yapabilmesi için bilmesi gereken beceriler hakkında bilgi verir. Ancak doğru alışkanlıklar, iletişim becerileri ve sosyal zerafet gibi becerilerin de iş başarısına katkıda bulunduğunu unutmamalıyız.”
Amazon’un Deneyimi
Ancak, yapay zeka yazılımlarının işe alım süreçlerindeki kullanımı her zaman olumlu sonuçlar vermiyor. Online perakende devi Amazon, 2018’de kadın adayları dezavantajlı duruma düşürdüğü gerekçesiyle kullandığı yapay zeka sistemini iptal etti. Reuters haber ajansı, Amazon’un yapay zeka sisteminin erkek adayları daha fazla tercih ettiğini bildirdi. Bunun sebebi olarak erkek özgeçmişlerinde teknoloji endüstrisi deneyiminin daha yaygın olması gösterildi. Amazon, bu konuda yorum yapmayı reddetti.
Zorluklar ve Kısıtlamalar
İngiltere’deki iş psikolojisi danışmanlığı üzerine çalışan Pearn Kandola’dan James Meachin, yapay zeka sistemlerinin hala bazı zorluklarla karşı karşıya olduğunu belirtiyor: “Adayları yapay zeka ile seçmenin ilk adımı, söylediklerini veya yazdıklarını doğru bir biçimde ayrıştırmektir. Google, Amazon ve Apple’ın ses asistanları da bunu yapabiliyor ama insanların ne dediğini yüzde yüz anlamıyor. Özellikle İskoç aksanları, alışılmadık kelimeler ve ifadeler sorun teşkil edebiliyor.” Eğer yapay zeka, söylenenleri doğru bir biçimde yazabildi diyelim; asıl zorluk bu kelimelerin anlamını, nüansını ve bağlamını tespit edebilmektir. Yapay zeka sistemleri bu noktada yetersiz kalabiliyor; oysa bir insan, sohbetin ne anlama geldiğini daha net anlayabilir.
Oxford Üniversitesi’nde yapay zeka üzerine uzmanlaşmış bir araştırma görevlisi olan Prof. Sandra Wachter, “Eğer insanlar işe alımda yapay zeka kullanmanın sadece faydalarından bahsediyorlarsa, bu beni oldukça endişelendiriyor” diyor. Wachter, makine öğreniminin temel olarak bir dizi veriyi gözden geçirip kalıplar ve benzerlikler bulduğunu belirtiyor. Dolayısıyla işe alımlarda kullanılan veriler, geçmişteki başarılı adayları incelemek üzerine kuruludur. Geçmişteki üst düzey kadrolar kimlerdi? Bu durum, algoritmaların daha fazla erkek adayı seçmesine neden olabilir. Zorlu testlerin olmaması durumunda, kadınlar ve etnik azınlıklardan gelen bireyler gözden kaçma riski taşımaktadır.” Prof. Wachter, yapay zeka sistemlerinde önyargıdan kaçınmak için çözüm önerilerini içeren bir makale yazdı ve bu öneriler Amazon tarafından kabul edildi.
İşe Alım Sürecinde Yeni Uygulamalar
Bunun yanı sıra, işe alım sektöründe yapay zeka yazılımlarının kullanıldığı başka alanlar da bulunuyor. Seattle merkezli Textio, kapsayıcı bir dil kullanarak daha geniş bir kitleye hitap edebilecek iş ilanları oluşturmak için bir yazılım hizmeti sunmaktadır. Dünya Bankası, Dropbox, Spotify ve Tesco gibi birçok şirket bu yazılımı kullanıyor. Ayrıca, Los Angeles merkezli Korn Ferry, potansiyel iş adayları için internette araştırma yapan bir yazılım hizmeti sunuyor. Bu yazılım sayesinde şirketler, adayların kendilerine başvurmasını beklemek yerine, doğru adayları proaktif bir şekilde bulabiliyor.
Peki, benim yapay zeka iş görüşmemin sonucu ne oldu? Bir insanla mülakata çağrılmadım. Ancak bu pozisyon için birini arayıp aramadıklarını kim bilir?
