Vegan Alternatiflerin Yükselişi
Günümüzde, et ve süt ürünlerini tüketmeyi azaltan ya da tamamen vegan beslenme tercih eden bireylerin sayısı hızla artmaktadır. Özellikle İngiltere’de gerçekleştirilen bir araştırma, 2006 ile 2018 yılları arasında vegan nüfusunun dört katına çıktığını ortaya koymuştur. Bu artışın arkasında yatan sebeplerden biri, vegan beslenmenin sağlık açısından faydalı olduğu inancıdır. Vegan beslenme tercih edenlerin, hayvansal gıdaları tüketenlere göre daha fazla lifli besin tükettiği ve kolesterol, protein, kalsiyum ve tuz oranlarının daha düşük olduğu düşünülmektedir.
Ancak, et, balık, yumurta ve süt ürünlerini tamamen kesmenin bazı yanlış anlamalara ve kaygılara yol açtığı da bir gerçektir. Öne çıkan kaygılardan biri, vegan beslenmenin yeterli miktarda B12 vitamini alımını sağlamakta yetersiz kalabileceğidir. B12 vitamini, sinir sağlığını korumada hayati bir rol oynar ve genellikle et, balık, yumurta ve süt ürünlerinde bulunurken sebze ve meyvelerde yer almaz. Yetişkin bireylerin günde en az 1,5 mikrogram B12 alması önerilmektedir.
B12 Vitamini Eksikliği Olur mu?
Leeds Üniversitesi’nde gıda bilimi ve beslenme alanında uzman olan Janet Cade, “B12 eksikliği, uyuşma gibi nörolojik semptomlara yol açabilir ve uzun süreli eksiklik durumunda bu etkilerin geri dönüşü mümkün olmayabilir” şeklinde uyarılarda bulunmaktadır. Son zamanlarda, 18 yaş üstü 48 bin kişi üzerinde yapılan bir araştırmada, et tüketenler, balık ve süt ürünleri alan ancak et yemeyen peskataryenler ve bazı veganlar dahil vejetaryenlerin sağlık durumları karşılaştırılmıştır. Araştırma sonuçları, vegan ve vejetaryen bireylerin kalp hastalığı riskinin daha düşük, ancak B12 eksikliği nedeniyle felç riskinin daha yüksek olduğunu göstermiştir.
Veganlarda Felç Riski
Oxford Üniversitesi’nde beslenme epidemiyoloğu olarak görev yapan Tammy Tong, vegan bireylerde hemorajik felç ya da inme riskinin artmasının birkaç faktörden kaynaklanabileceğini belirtmektedir. Hemorajik felç, beyindeki kanamadan kaynaklanırken; iskemik felç, kan damarlarının tıkanması neticesinde beyine kan akışının azalmasıyla oluşmaktadır. Vegan ve vejetaryen beslenme tarzı, düşük kolesterol seviyeleri ile iskemik felç riskine karşı bir koruma sağlasa da, bazı araştırmalar hemorajik felç riskini artırabileceğini öne sürmektedir.
Tong, vegan beslenme ile felç riskinin artmasının, B12 vitamini eksikliği ile ilintili olabileceğini ifade ederken, Oxford Üniversitesi’nde çevresel sürdürülebilirlik ve halk sağlığı uzmanı olan Marco Springmann, besin mayası ya da bitki bazlı sütler gibi güçlendirilmiş gıdalardan yeterli B12 miktarını almak mümkün olduğunu vurgulamaktadır. Springmann, B12 katkısı yapılmayan ülkelerde vitamin takviyesinin alınmasını öneriyor. Ancak, Beslenme ve Diyetetik Akademisi, besin mayasının yeterli bir B12 kaynağı olmadığını ve veganların takviye alması ya da zenginleştirilmiş yiyecekler tüketmesi gerektiğini belirtmektedir.
Protein Yetersizliği Olur mu?
Vegan yaşam tarzını benimsemek isteyenlerin sıklıkla endişe duyduğu bir diğer konu ise yeterli protein alıp alamayacaklarıdır. Springmann, meyve ve sebzelerin düşük protein içeriğine rağmen, endişelenmemek gerektiğini belirtmektedir. “Protein eksikliği ile ilgili hiç sorun görmedik, sadece yeterli kalori almayanlarda sorun çıkıyor” diyor. Ayrıca, soya sütü, inek sütü ile benzer oranda protein içerdiğini ifade etmektedir.
Demir Eksikliği Olur mu?
Springmann, dengeli bir vegan diyetinin demir eksikliğine yol açma olasılığının düşük olduğunu vurgulamaktadır. “Diyetiniz her renkten meyve ve sebze içeriyorsa, bu durumda demir alımınızın yeterli olmaması pek mümkün değil. Zamanla vücut, beslenmedeki demir oranına uyum sağlayabilir ve daha düşük oranda demir alıyorsanız, bu demiri daha verimli kullanabilir” şeklinde açıklamalar yapmaktadır. Ayrıca, dengeli bir vegan diyetinin en sağlıklı diyetlerden biri olduğunu da belirtmektedir.
Yeterince Çeşitli Gıda Var mı?
Vegan beslenmenin yetersiz çeşitliliğe sahip olduğunu düşünenler için, 2018 yılında gerçekleştirilen bir araştırmanın sonuçları daha fazla çeşit içeren diyetlerin daha sağlıklı olduğuna dair bir kanıt bulamadığını belirtmek önemlidir. Aksine, daha çeşitli yiyecekler tüketen bireylerin daha fazla işlenmiş gıda ve şekerli içecekleri tercih ettikleri gözlemlenmiştir.
Springmann, sağlıksız vegan atıştırmalıkların artışından endişe etmektedir. “Vegan abur cubur alternatifleri, sağlıksız beslenen bir et tüketicisi ile benzer bir duruma düşmenize neden olabilir” diye uyarıda bulunmaktadır. Ancak bu durum kaçınılmaz değildir. Vegan olmayan, fakat bitkisel gıda oranı yüksek bir diyetin etkilerini araştıran bilim insanları, insanları tükettikleri hayvansal gıda oranına göre sıralayan endeksler kullanmışlardır. En fazla bitkisel gıda tüketenlerin bile az miktarda süt, balık ve et tükettikleri gözlemlenmiştir. En fazla bitkisel gıda tüketen ve az et yiyenlerin sağlık göstergeleri daha iyi çıkmıştır.
Yaş, cinsiyet, ırk, eğitim, sigara veya alkol kullanımı gibi faktörlerin etkileri hesaplandıktan sonra, en fazla bitkisel gıda tüketen grubun kardiyovasküler hastalık riskinin %32 oranında azaldığı görülmüştür. Araştırmayı kaleme alan bilim insanlarından, Baltimore’daki John Hopkins Bloomberg Halk Sağlığı Okulu’nda yardımcı doçent olan Casey Rebholz, “Diyet eğilimleri ile sağlık riskleri arasında çarpıcı bir ilişki bulduk” demektedir.
Sonuç ve Öneriler
Sonuç olarak, vegan beslenme diğer diyet alternatifleri gibi çeşitli sonuçlar doğurabilir. Yediğiniz yiyeceklere bağlı olarak hastalık riskini düşürme veya artırma potansiyeli bulunmaktadır. Faidon, “Bitkisel gıdalara dayalı bir diyet, içinde et de olan sağlıksız bir diyetle karşılaştırıldığında kesinlikle daha iyi” demektedir. “Ancak meyve, sebze ve baklagiller açısından zengin, ama ete az yer veren Akdeniz diyeti gibi bir beslenme tarzının da en az vegan beslenme kadar sağlıklı olduğunu gösteren bulgular bulunmaktadır” diye eklemektedir.
Vegan diyetin diğer beslenme tarzlarından daha sağlıklı olup olmadığını anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Uzmanlar, bu süreçte veganlara bolca meyve, sebze ve B12 takviyesi içeren bir beslenme tarzı benimsemelerini ve vegan abur cubur alternatiflerinden kaçınmalarını tavsiye etmektedir.
