Tıp araştırmacısı Everard, tütünün olumlu etkilerinin çok güçlü olduğuna inanıyordu. Bu haber BBC Türkçe’de ilk olarak 31 Mayıs 2019’da yayımlanmıştı.
31 Mayıs, 1987 yılından bu yana Dünya Sağlık Örgütü (WHO) üyesi ülkelerde Dünya Sigarayı Bırakma Günü olarak kutlanmaktadır. Bu özel günde, sigara kullanıcılarının 24 saat süreyle sigarayı bırakmaları teşvik edilmektedir.
WHO’ya göre, tütün kullanıcılarının yarıya yakını hayatını tütün kullanımı nedeniyle kaybetmektedir. Her yıl yaklaşık 6 milyon kişi tütün kullanımından dolayı yaşamını yitirirken, yaklaşık 900 bin kişi de “pasif içici” olarak tütünün etkilerine maruz kaldığı için hayatını kaybetmektedir.
Ancak bu veriler ortaya çıkmadan önce, yüzyıllar boyunca sigara içmek sağlıklı bir alışkanlık olarak kabul ediliyordu. 16. yüzyılda tütün, “kutsal ot” ve “Tanrının şifası” olarak adlandırılmaktaydı. Bu yaygın inanışa ek olarak, bilim insanları da tütünün faydaları konusunda araştırmalar yapmaktaydılar. Hollandalı tıp araştırmacısı Giles Everard, tütünün öyle faydalı olduğunu savunuyordu ki, kullanımının artması durumunda insanların doktorlara daha az ihtiyaç duyacaklarını öne sürüyordu.
1587’de yazdığı “Panacea [Tütün] ya da Evrensel Tıp, Pipoyla Alınan Tütünün İnanılmaz Yararlarının Keşfi” isimli kitabında şu ifadelere yer vermişti:
“Tütün içmek tüm zehir türlerine ve bulaşıcı hastalıklara karşı harika bir panzehir görevi görüyor.”
Tütünün birçok türü Amerika’da ortaya çıktı ve 15. yüzyılda Avrupalılar kıtaya gelene kadar ilaç olarak kullanılmaya devam etti. Profesör Anne Charlton’un Royal Society of Medicine dergisi için yazdığı makaleye göre, tütünün ilaç olarak kullanıldığını ilk fark eden Avrupalı, Cenovalı denizci Christopher Columbus oldu. 1492’de tütünün şu an Küba, Haiti ve Bahama adını alan adalarda pipoyla içildiğini gözlemledi. Tütün yaprakları bazen bazı mekanları dezenfekte etmek ve hastalıkları önlemek için meşalelerde yakılıyordu.
Kireç tozuyla karıştırılan tütün, günümüzde Venezuela olarak bilinen bölgede diş macunu olarak kullanılmaktaydı. Bu uygulama, günümüzde Hindistan’da hâlâ uygulanmaktadır.
Avrupalı doktor ve eczacılar, tütünün tıpta nasıl kullanılabileceğini araştırmaya başladılar. Portekizli kâşif Pedro Alvares Cabral, 1500 yılında Brezilya’ya vardığında “betum” olarak adlandırılan tütün bitkisinin ülserli yaraların ya da geçmeyen tümörlerin tedavisinde kullanıldığını gözlemledi. Meksika’da İspanyol keşiş ve Fransisken mezhebi misyoneri Bernardino de Sahagun, tütünün farklı bir tedavi yönteminde de kullanıldığına tanık oldu: Boyun bölgesindeki bezeler kesiliyor ve tuzla karıştırılmış sıcak tütün yaprakları bölgeye sürülerek tedavi ediliyordu.
19. yüzyılda anatomi çalışan doktorlar, kadavra kokusunu yok etmesi için sigara içiyorlardı. Tüm bu tedavi yöntemlerine tanık olan Avrupalı doktorlar, tütünün tıpta daha farklı şekillerde nasıl kullanılabileceğini araştırmaya devam ettiler. Sonraki yüzyıllarda, sağlık kütüphanesi ve müzesi Wellcome Collection’a göre, pipo ve tütün, doktorlar, cerrahlar ve tıp öğrencilerinin ihtiyaç duyduğu bir teçhizat haline gelmişti, özellikle de laboratuvarlarda.
Anatomi çalışan doktorlara, kadavranın kokusunu yok etmek ve kendilerini kadavradan bulaşması muhtemel hastalıklardan korumak için sigara içmeleri tavsiye ediliyordu. 1665’te Prag’da baş gösteren bir veba salgını sırasında, çocuklara sınıflarda sigara içmeleri önerilmişti. Tütün kullanımının, salgın hastalıkları yaygınlaştırdığına inanılan pis havaya karşı insanları koruduğuna dair yaygın bir inanç vardı. Veba salgını sırasında ölen insanların cesetlerini yakmakla sorumlu olan kişiler, hastalığın kendilerine de bulaşmasını engellemek amacıyla kilden yapılmış pipolarda tütün içiyorlardı.
Ancak bu yaygın inanışa rağmen, tütünün tedavi yöntemi olarak ne kadar etkili olduğunu sorgulayanlar da vardı. Tıp ve ilaçlar üzerine kitaplar yazan İngiliz doktor John Cotta, 1612’de tütünün aslında “birçok hastalığın canavarı” olduğunun kanıtlanabileceğini düşündü. Bazı endişeler ve soru işaretleri oluşmaya başlasa da, tütün talebi uzun bir süre daha devam etti. Eczacılar, depolarında her zaman tütün bulundurmaya çalıştı. Öyle ki, tütünle tedavide ilginç yöntemler denendi; örneğin, boğulan insanların bağırsaklarından tütün dumanı üflendi. Doktorlar, bağırsaklardan vücuda giren tütünün soğukla ve baş dönmesiyle mücadele ederek insanları ısıtacağına ve uyandıracağına inanıyordu. Tütün dumanı üflemek için gerekli olan teçhizat, Londra’daki Thames Nehri kıyısında acil durumlar için ücretsiz olarak hazır bekletiliyordu. 18. yüzyılda ise kulaklardan tütün dumanı üflemenin kulak ağrısına iyi geleceği düşünülüyordu.
1828’de tütün yapraklarında nikotin olduğunun keşfedilmesiyle birlikte, tıp dünyası tedavide kullanılan tütünle ilgili daha şüpheli bir yaklaşım benimsemeye başladı. Yine de tütün, bazı tedavilerde kullanılmaya devam etti. Kabızlık, hemoroit kanaması ve vücutta oluşan kurtları öldürmek için bağırsaklara hâlâ tütün verilmekteydi. 1920 ve 1930’larda sigara içmenin sağlık sorunları üzerine tartışmalar başladığında Camel, doktorların sigara içmeyi tavsiye ettiğini ve hepsinin Camel içtiğini iddia ederek müşterilerini ikna etmeye çalıştı. Şarkıcıların da, boğazın hassas dokusuna zarar veren yabancı maddelerin atılması için sigara içmeyi önerdiği iddia ediliyordu.
Son 30 yılda hem sigara içmenin hem de pasif içiciliğin zararlı etkileri tamamen açığa çıkmıştır. Bu durum, birçok ülkede kapalı alanlarda sigaranın yasaklanmasına yol açtı. Farkındalık kampanyaları düzenlenerek toplumun sigaranın zararlarını anlaması için çaba harcandı. Bazı ülkelerde sigara paketlerinin üzerine, tütünden kaynaklı akciğer kanseri, kalp hastalığı veya ölmek üzere olan diğer hastaların fotoğraflarının konulması zorunlu hale getirildi. İngiltere’de, sigaranın doğmamış çocuklarına vereceği zararları hamile kadınlara anlatabilmek için “Smokey Sue” (Sigaracı Sue) isimli bir oyuncak bebek kullanıldı.
Yakın zamana kadar elektronik sigaralar da yaygın olarak kullanılmaktaydı. Şarj edilebilen bataryalarla çalışan bu aletler, nikotinin tütünden değil, buhardan alınmasını sağlıyor. Elektronik sigaralar, geleneksel sigaradaki en zararlı iki madde olan karbonmonoksit ve katran üretmiyor. Ancak İngiltere’deki Ulusal Sağlık Hizmetleri’ne (NHS) göre, yine de tamamen zararsız olduklarını söylemek de mümkün değil. Üretimini elektronik sigaraya kaydıran dünyanın en büyük sigara şirketi Philip Morris ve Juul şirketi, sosyal medyadaki reklam kampanyalarıyla gençleri hedef aldıkları suçlamasıyla ABD’de yargılanmaktadır. ABD’de, gençlerin ve çocukların elektronik sigaraya ulaşımını kolaylaştıran satıcılarla ilgili sert önlemler alınmaktadır.
WHO, tütünü “dünyanın bugüne kadar gördüğü en büyük toplumsal sağlık tehdidi” olarak kabul etmekte ve tüm devletlere, reklamların yasaklanması ve sigara vergilerinin artırılması gibi tütün kullanımını engelleyecek politikaları benimsemesi için çağrıda bulunmaktadır. WHO’ya göre tütün kullanımı azalmaktadır; 2000 yılında insanların %27’si tütün kullanırken, bu oran 2016’da %20’ye gerilemiştir. Ancak bu düşüş, evrensel düzeyde belirlenen hedef için yeterli değildir. Dünya genelinde 1,1 milyar yetişkin sigara kullanıcısı bulunmaktadır ve bu kişilerin %80’i orta ya da düşük gelirli ülkelerde yaşamaktadır.
