Sürdürülebilir Beslenme: Geleceğimiz İçin Kritik Bir Yaklaşım
Sürdürülebilir beslenme, küresel gıda sistemimizi iyileştirmek amacıyla son derece önemlidir. Beslenme ve diyet uzmanı Prof. Dr. Muazzez Garipağaoğlu, “Güncel bir konu olmasına rağmen sürdürülebilir beslenme aslında yeni bir kavram değildir” şeklinde açıklamada bulunmuştur. “BÜYÜK RİSK OLUŞTURUYOR”
Prof. Dr. Garipağaoğlu, “Sürdürülebilirliği olmayan ve sağlığı olumsuz etkileyen gıda üretimleri, insan sağlığı ve dünya için büyük riskler taşımaktadır” diyerek, sürdürülebilir beslenme modeli ile ilgili temel bilgiler vermek üzere Cumhuriyet.com.tr’den Melis Gülercan ile bir röportaj gerçekleştirmiştir.
1. Sürdürülebilir Beslenme Nedir?
Sürdürülebilir beslenme, sağlıklı yaşamı destekleyen, çevresel etkileri düşük olan ve besin güvenliği sunan bir yaşam biçimidir. Bu kavram, dünya nüfusunun artışı, iklim değişikliği, yaşam tarzındaki değişiklikler, yeme alışkanlıklarının evrimi, şehirleşme ve endüstrileşme gibi faktörlerle yeniden gündeme gelmiştir. Sürdürülebilir beslenme, insan ve doğal kaynakları optimize ederken, biyoçeşitliliği koruma, kültürel kabul görme, erişilebilirlik, ekonomik açıdan yeterlilik, güvenli ve sağlıklı bir beslenme alışkanlığı yaratmayı amaçlamaktadır. Ayrıca, daha yaşanabilir bir dünya için besin israfını azaltmayı, çevreye en az zarar verecek biçimde beslenmeyi ve beslenmeye bağlı bulaşıcı olmayan hastalık riskini en aza indirmeyi hedefler. Sürdürülebilir yaşam hedeflerinden biri de dünya genelinde besin erişimindeki eşitsizlikleri ortadan kaldırmaktır. Bu bağlamda, sürdürülebilir tarım ve gıda üretim sistemleri büyük önem taşımaktadır.
Sürdürülebilir beslenme, besleyici, güvenli, sağlıklı, ekosistemi koruyucu, ulaşılabilir, adil, ekonomik açıdan erişilebilir ve doğal kaynaklara dayanan bir yaşam biçimidir. Bu yaklaşım, hayvansal kaynaklı proteinlerin (örneğin; yumurta, et, süt) yerine bitkisel protein kaynaklarının tercih edilmesini teşvik eder.
2. Yetersiz ve Aşırı Beslenme Sorunları
Yetersiz, dengesiz ve aşırı beslenmenin sağlık üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla doğru besin tercihleri yapmak, günümüzde milenyumun öncelikli hedefleri arasında yer almaktadır. Beslenmeyi iyileştirme yaklaşımları ve stratejileri, başta Dünya Sağlık Örgütü olmak üzere, yöneticiler, sağlıkla ilgili kurumlar, akademisyenler, araştırmacılar, dernekler ve sivil toplum kuruluşları tarafından ilgi odağı olmuştur.
Günümüz tüketicileri de sağlıklarına daha fazla önem vermeye, koruyucu yollar aramaya ve ilaç kullanmak yerine doğru beslenerek sağlıklarını korumayı hedeflemeye yönelmiştir. Nitekim tıbbın babası olarak bilinen Hipokrat, 2500 yıl önce “Besinler ilacınız, ilacınız besininiz olsun” diyerek bu hedefe temel oluşturmuştur.
Bu noktada, doğal beslenme, organik beslenme ve sağlıklı beslenme modelleri gibi birçok arayış ve uygulama ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda, beslenme alanında “Sürdürülebilirlik Kavramı” ön plana çıkmıştır.
3. Sürdürülebilir Sağlıklı Beslenme İlkeleri
Sürdürülebilir sağlıklı beslenme alışkanlığı, yaşamın ilk 6 ayında yalnızca anne sütü ile beslenmeyi, uygun ve zamanında başlanan tamamlayıcı besinlerle birlikte anne sütünün 2 yaş ve sonrasında da devam ettirilmesini, işlenmiş gıdaların sınırlanmasını veya az işlenmiş gıdaların tercih edilmesini, tam tahıllar, kuru baklagiller, yağlı tohumlar, sebzeler ve meyvelerin bol tüketilmesini ve hayvansal besinlerin kontrollü bir şekilde alınmasını tavsiye etmektedir. Kırmızı etin ise az tüketilmesi önerilmektedir. Güvenli ve temiz içme suyu da bu alışkanlığın önemli bir parçasıdır.
4. Sürdürülebilir Beslenme için Örnek Model: Akdeniz Beslenme Modeli
Akdeniz Beslenme Modeli, sürdürülebilir beslenme alışkanlığı için mükemmel bir örnek teşkil etmektedir. Amerikalı bilim insanı Ancel Keys tarafından keşfedilen bu model, soğuk sıkım zeytinyağı, sebzeler, meyveler, ekmek, tahıllar, kuru baklagiller ve kuru yemişlerin bol, balık, tavuk, yumurta, süt ürünleri ve kırmızı şarabın orta miktarda, şeker ve tatlılar ile kırmızı etin ise az miktarda tüketildiği bir beslenme biçimini önermektedir. Akdeniz Beslenme Modeli, 2010 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından insanlığın kültürel mirası olarak tanınmıştır ve 2012 yılında Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından gezegenin en sürdürülebilir beslenme modeli olarak değerlendirilmiştir.
5. Sürdürülebilir Beslenme İçin Neler Yapabiliriz?
- Beslenmenizde çeşitliliğe önem verin.
- Hayvansal kaynaklı gıdaların (et, tavuk, yumurta, süt, yoğurt, peynir vb.) yerine bitkisel besin kaynaklarını tercih edin.
- Kuru baklagillerin, tam tahılların, fındık, ceviz veya badem gibi yağlı tohumların tüketimini artırın.
- Şeker, yağ ve tuz içeren paketli gıdaların tüketim sıklığına ve miktarına dikkat edin.
- Mevsiminde üretilen sebze ve meyveleri ile mevsiminde avlanan balıkları tercih edin.
- Yerel gıdaları tüketmeye ve yerli üreticilerden alışveriş yapmaya özen gösterin.
- Alışverişe çıkmadan önce bir ihtiyaç listesi hazırlayın. Bu, gereksiz yiyecek ve içecek alımını engeller.
- Satın aldığınız gıdaları doğru koşullarda saklayın ve sofranıza gelen tüm gıdaların nereden geldiğini sorgulayın.
- Gıda israfını önleyin. Gıdaların su, sap ve yaprak gibi kısımlarını değerlendirin. Örneğin; meyve kabuklarından sirke, salata sosu ve dezenfektan yapabilirsiniz.
- Ambalaj ve plastik kullanımını azaltın; tekrar kullanılabilen, çevre dostu geri dönüştürülebilir ürünleri tercih edin.
- Mutfakta geçirdiğiniz süreyi kısaltın ve yemeğe harcadığınız bütçeyi azaltın.
