İstanbul’un Kültürel İncisi: Sakıp Sabancı Müzesi ve Atlı Köşk
İstanbul’un Emirgân semtinde yer alan Sakıp Sabancı Müzesi (SSM), ziyaretçilerine sadece sanat eserleri sunmakla kalmayıp, aynı zamanda büyüleyici bir manzara da sunmaktadır. Müze gezilirken, pencerenin önünden Boğaz manzarasına dalmak mümkün; bu manzara, içerideki sanat eserleriyle adeta yarışıyor. Müzenin ayrılmaz bir parçası olan Atlı Köşk, önündeki ünlü at heykeliyle özdeşleşmiş durumda. 2002 yılında Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi olarak ziyaretçilere kapılarını açan bu köşk, bir süredir restorasyon çalışmaları nedeniyle kapalıydı. Ancak, restorasyon tamamlandı ve yapının deprem dayanıklılığını artırmak amacıyla sabitleme sistemleri yenilendi. Geçtiğimiz günlerde tekrar ziyarete açılan köşkü gezme fırsatını bulduk.
Atlı Köşk’e adım attığınızda, aslında yüzlerce yıllık bir geçmişin izlerini sürmeye başlıyorsunuz. Girişteki tarihçeden, 1840’larda köşkün yerinde bir sahilhane olduğunu öğreniyoruz. 1925 yılında, o dönemdeki sahibi Prens Mehmed Ali Hasan, mevcut yapıyı yıkarak İtalyan mimar Edoardo De Nari’ye yeni bir köşk projesi çizdiriyor. Köşk, 1951 yılında Hıdiv ailesinden, içindeki mobilyalar ve dekoratif objelerle birlikte Hacı Ömer Sabancı tarafından satın alınıyor ve yaz aylarını burada geçirmeye başlıyor. Bu dönemde, heykeltıraş Louis-Joseph Daumas imzalı meşhur bronz at heykeli de bahçeye yerleştiriliyor.
Hacı Ömer Sabancı’nın vefatının ardından köşk bir süre boş kalıyor, ta ki 1978’de Sakıp Sabancı ve ailesi buraya taşınana kadar. Bu ihtişamlı müze, o yıllarda evin temelleri atılarak oluşturuluyor. Burada ağırlanan ünlü isimler arasında eski ABD Başkanı Jimmy Carter, Fransa’nın eski Başbakanı Raymond Barre ve Japonya Prensi ile Prensesi Mikasa gibi isimler yer alıyor. 1998 yılında köşk, ailenin deyişiyle ‘eserler tarafından istila edilince’ müze olarak kullanılmak üzere Sabancı Üniversitesi’ne tahsis ediliyor. O yıl Sakıp Sabancı’nın hat koleksiyonu, New York’taki Metropolitan Müzesi’nde sergileniyor. 2002’de ise Atlı Köşk ve yeni eklenen modern galeriler ziyarete açılıyor.
Tarih bilgimizi tazeledikten sonra odaları gezmeye başlıyoruz. Köşkte, halısından avizesine kadar koleksiyonda yer alan ama daha önce depoda tutulan parçalarla yeni bir oda oluşturulmuş. Daha zengin bir teşhir amacıyla eklenen bu odada, köşkte bir zamanlar kullanılmış olan ve şu anda Sakıp Sabancı ailesinden uzun süreli ödünç alınan ihtişamlı eserleri görmek mümkün. Sütunlu vazolar, duvar tabakları gibi eserler burada sergileniyor. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişte önemli bir rol üstlenen ve üretken bir ressam olan son halife Abdülmecit Efendi’nin tabloları da bu odada yer alıyor.
YEMEĞE KİM DAVETLİ?
Pembe Oda’yı gezerken, SSM Resim Koleksiyonu ve Sergiler Yöneticisi Hüma Arslaner, Sakıp Bey ile Türkan Hanım’ın arasında geçen küçük bir anekdotu paylaşıyor: “Sakıp Bey eve geldiğinde, o sırada evde misafir varsa hangi odada oturduklarına bakarak, misafirlerin yemeğe davetli olup olmadıklarını anlıyormuş. Eğer Pembe Oda’dalarsa yemeğe davetli değillermiş. Eğer Mavi Oda’dalarsa Sakıp Bey, yemek zamanı rahatlıkla ‘Buyurun yemeğe’ diyormuş.”
Pembe Oda’da Feyhaman Duran ve Halil Paşa’nın tabloları duvarları süslüyor. Bu arada, köşkteki saatler de artık çalışıyor. Recep Usta (Gürgen), hepsini tek tek tamir etmiş. Arslaner, saat ustasının ne kadar özenli bir çalışma yürüttüğünü “Saatlerle inanılmaz bir ilişki kuruyor ve adeta romantizm yaşıyor” diyerek anlatıyor. Sonra boş bir rafı göstererek tatlı bir serzenişle “Hâlâ iki saatimiz kendisinde” diyor. Odaları gezerken, her ayrıntıda 19’uncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı’daki Batılılaşma sürecinin mimariye ve iç dekorasyona yansımalarını görmek mümkün.
Köşkün ikinci katında ise kitap sanatları ve hat koleksiyonu yer almakta. Koleksiyonun yöneticisi Dr. Ayşe Aldemir, merdivenleri çıkarken, Sakıp Sabancı’nın koleksiyon oluşturmaya yurtdışı iş gezileri sırasında karar verdiğini anlatıyor. Her gittiği yerde ilk gün programın müze gezileriyle başlaması, Sakıp Bey’in dikkatini çekmiş. Ve şöyle diyor: “Bana önce nasıl bir mirasın üzerinde oturduklarını gösteriyorlardı.” Bu durum onu o kadar etkilemiş ki, “Benim de çok önemli bir mirasım var” diyerek eser alımına başlıyor. Sakıp Sabancı, sanatlı elyazması kitaplar koleksiyonu yapmaya Sultan II. Mahmut’un yazdığı bir levhayı satın alarak başlamış. Sakıp Sabancı Kitap Sanatları ve Hat Koleksiyonu’nda, 14’üncü yüzyıl sonlarından 20’nci yüzyıla kadar uzanan sanatlı elyazması Kuran-ı Kerim nüshaları, dua kitapları, Osmanlı hattatlarının ayet ve hadisleri, güzel sözleri farklı hat karakterlerinde yazdıkları kıt’a, murakka ve levhalar, Osmanlı padişahlarının tuğralarıyla donanmış, bazıları tezhipli resmi belgelerin yanı sıra hattatların yazı araçları yer almakta.
Köşk, pazartesi hariç her gün 10.00-18.00 saatleri arası gezilebiliyor. Salı günleri giriş ücretsiz. Bu ay sonuna kadar tam biletlerde yüzde 30 indirim uygulanıyor.
BAYRAK DEĞİŞİMİ
2003 yılından bu yana Sakıp Sabancı Müzesi’ne vizyoner bir liderlik yapan Dr. Nazan Ölçer, 3 Şubat 2025 itibariyle görevini Sabancı Üniversitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahu Antmen’e devredecek. Antmen, 2018’den bu yana müze yönetim kurulu üyesi olarak da görev yapıyordu.
