NASA’nın Artemis Anlaşması ve Uluslararası İşbirliği
NASA, uzay araştırmaları çerçevesinde önerdiği uluslararası paktın temel ilkelerini kamuoyuyla paylaştı. “Artemis Anlaşması” adı verilen bu pakt, insanların ayda nasıl çalışmalar yürüteceği ve nasıl yaşayacağı konusunda önemli düzenlemeler getirmektedir. Bu anlaşma, küresel bir tartışmanın fitilini ateşleyerek, uzayda işbirliği ve güvenliğin artırılmasına yönelik bir adım olarak öne çıkıyor.
NASA, bu anlaşma ile, uzayda faaliyet gösteren rakip ülke veya firmaların birbirlerine “zararlı müdahalelerini” önlemek amacıyla gelecekteki ay üslerini çevreleyen “güvenli bölgeler” oluşturmayı hedefliyor. Bu güvenli bölgeler, uzayda barışçıl kullanımın teşvik edilmesi açısından büyük bir önem taşıyor. Ayrıca, firmaların ayda gerçekleştirecekleri madencilik faaliyetlerinde kaynak mülkiyetine izin verilmesi, NASA’nın hedefleri arasında yer alıyor. Böylelikle, yüklenici firmaların roket yakıtı üretimi ve aydaki mineralleri kullanarak iniş alanları inşa etmeleri için ayın buzunu dönüştürmeleri mümkün hale gelecek.
Anlaşma, NASA’nın Artemis ay programı kapsamında uzun vadeli planları etrafında müttefikler oluşturma amacının önemli bir parçasını teşkil ediyor. NASA yöneticisi Jim Bridenstine, Reuters’e yaptığı açıklamada, “Yaptığımız şey, Dış Uzay Anlaşması’nı Artemis Şartları ile uygulamak” diyerek, uzayın askeri amaçlarla değil, barışçıl amaçlarla kullanılması gerektiğini vurgulayan 1967 tarihli uluslararası pakta atıfta bulundu. Bu çerçeve, devletleri uzayda ABD’nin davranış normlarına uymaya teşvik etme amacı taşımaktadır.
Artemis Anlaşması, ülkelerin Birleşmiş Milletler’in tehlikeli uzay döküntülerinin önlenmesini düzenleyen kılavuzundaki standartlara ve ülkelerin uzaydaki nesnelerinin yörünge detaylarını sağlamalarını düzenleyen Kayıt Sözleşmesi’ne uymasını şart koşmaktadır. ABD Kongresi, 2015 yılında firmaların dış uzayda gerçekleştirdikleri madencilik kaynaklarının mülkiyetine izin veren bir yasayı kabul etmişti; ancak uluslararası düzeyde bu tür bir mevzuat henüz mevcut değildir. Eski NASA yöneticisi Lori Garver, Reuters’e verdiği demeçte, “Özel firmalar, eğer yasal mevzuat uzay madeni kaynaklarına sahip olmalarını engelleyecekse, niçin risk alacaklar?” diyerek bu tip düzenlemelerin uzay araştırmalarını ilerleteceğini ifade etti.
Çin ve Rusya’nın Tepkileri
Trump yönetimi, Artemis Anlaşması şartlarını bu ayın başında hazırlamaya başladı. Bu duruma cevap olarak, Rusya Uzay Ajansı Başkanı Dmitry Rogozin, Washington’un pakta dair ön görüşmelerden Rusya’yı dışladığını eleştirerek, bu durumu ABD’nin Ortadoğu politikasıyla paralel bir yaklaşım olarak değerlendirdi. Rogozin, Twitter üzerinden yaptığı açıklamada, “İşgalin ilkesi aynı; Ay da olsa Irak da olsa değişmiyor” şeklinde bir yorumda bulundu.
Çin ise Reuters’e faks yoluyla ilettiği açıklamada, ay üzerindeki araştırmalar konusunda tüm taraflarla işbirliğinde bulunmaya istekli olduğunu belirtti. Çin Dış İşleri Sözcüsü, amaçlarının “insanlığın geleceğini birlikte inşa etmek adına daha fazla katkı sağlamak” olduğunu ifade etti. Güvenli bölgeler konusunun işbirliğini teşvik etme amacı gütmesine rağmen, Dış Uzay Anlaşması’na uygun olup olmadığı konusunda bazı soru işaretleri ortaya çıkmıştır.
NASA yöneticisi Jim Bridenstine, güvenli bölgelerle ilgili olarak, “Temel olarak bu, benim yolumdan uzak duracaksın, ben de senin yolundan; bu uzayda hepimiz faaliyet gösterebiliriz” şeklinde konuştu. Ancak, Kanada McGill Üniversitesi Hava ve Uzay Hukuku Enstitüsü’nden Doçent Ram Jakhu, güvenli bölgelerin boyutunu kimin belirleyeceğine dair belirsizlik olduğunu dile getirerek, “Güvenli bölgeler gerekli ama aynı zamanda parselleme amaçlı suistimal edilebilir” endişesini dile getirdi.
Öte yandan, NASA’nın uluslararası ilişkiler yöneticisi Mike Gold, Reuters’e yaptığı açıklamada, ay madenciliği üzerine kullanılan dilin başka devletleri endişelendirmemesi gerektiğini belirtti. “İleri sürdüğümüz ilkeler arasında, sorumlu bir şekilde uzay çalışmaları yürüten devletlerin itiraz edeceğine inandığımız hiçbir şey yok” diye ekledi. Gold, “Biz Artemis Şartları yoluyla geleceğin ‘Star Wars’dan çok ‘Star Trek’ gibi olmasını umuyoruz” ifadesini kullandı.
