Naivasha Gölü’ndeki Su Sümbülü Sorunu
Kenya’nın Nairobi kentinde yer alan Naivasha Gölü, son zamanlarda ciddi bir çevresel sorunla karşı karşıya. Dünyanın en yaygın istilacı bitkisi olan su sümbülü, gölün yüzeyini kaplayarak ekosistemi tehdit ediyor; balıkları boğuyor ve insanları gölde mahsur bırakarak yaşam standartlarını olumsuz etkiliyor.
BALIKÇILAR MAHSUR KALDI, HELİKOPTERLE KURTARILDILAR
Naivasha Gölü çevresinde yaşayan balıkçılardan biri olan Simon Macharia, su sümbülünün yarattığı sorunları CNN’e şöyle aktarıyor: “Bazen durum o kadar ciddileşiyor ki, balıkçılar göl içinde su sümbülü tarafından kapana kısıldı. Onları kurtarmak için hükümetten yardım istemek zorunda kaldık ve bir helikopterle kurtarıldılar.” Macharia, su sümbülünün gölde balık tutma faaliyetlerini engellediğini ve bu durumun kendisine maddi kayıplara yol açtığını belirtiyor.
UZAYDAN BİLE GÖRÜNÜYOR
Su sümbülleri, gölün yüzeyini kaplayarak güneş ışığını engelliyor, diğer bitki türleriyle rekabet ediyor ve suyun oksijen seviyesini düşürüyor. Bu durum, Macharia’nın yakalayabileceği balık miktarını azaltarak geçim kaynaklarını tehdit ediyor. Sorun o kadar büyük bir boyuta ulaştı ki, uzaydan bile gözlemlenebiliyor. Ayrıca, 150 kilometrekarelik gölü çevreleyen sulak alanlardaki çiçek endüstrisini de tehdit eden bir unsur haline geldi.
TÜM KITALARDA İSTİLAYA DEVAM EDİYORLAR
Naivasha Gölü’ndeki su sümbülü sorunu, dünya genelinde benzer sorunların yaşandığını gösteriyor. Su sümbülleri, aslen Güney Amerika’ya özgü bir bitki türü olmasına rağmen, egzotik süs bitkisi olarak pek çok ülkede satılmakta. Bu istilacı bitki, Antarktika dışında tüm kıtalarda yabancı türler olarak sınıflandırılmış durumda.
TÜRKİYE’DE ASİ NEHRİ’NDE GÖRÜLÜYOR
Türkiye’de de benzer bir durum yaşanıyor. Asi Nehri, zaman zaman su sümbülünün istilasına uğruyor. Lübnan’dan doğarak Suriye üzerinden Hatay’ın Samandağ ilçesinden Akdeniz’e dökülen Asi Nehri’nde, özellikle sonbahar aylarında su sümbülü yoğun olarak görülüyor ve bu bitki nehrin büyük kısmını kaplıyor. İstilacı su sümbülü, nehirdeki biyolojik çeşitliliğe zarar vermekte ve yoğun temizlik çalışmalarına rağmen yeniden ortaya çıkabilmektedir.
BİTKİ KATLANARAK YAYILIYOR, YILDA 700 MİLYON DOLARDAN FAZLA ZARARA UĞRATIYOR
Su sümbüllerinin biyoçeşitlilik ve geçim kaynakları üzerindeki etkileri oldukça ciddi. Yüzen bitkiler, hidroelektrik ve sulama sistemlerini tıkayarak büyük zararlara yol açabiliyor. Uzmanlar, bu sorunun küresel ekonomiye geçmişte on milyarlarca dolara mal olduğunu ve şu anda yılda 700 milyon dolardan fazla bir kayba neden olduğunu vurguluyor. Su sümbülleri ile ilgili sorunlar özellikle Afrika’da ciddi boyutlara ulaşmış durumda. Birleşmiş Milletler Çevre Programı tarafından kurulan Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Hükümetlerarası Bilim-Politika Platformu (IPBES) tarafından hazırlanan 2024 yılı raporu, bu bitkinin ‘katlanarak yayıldığını’ ve iklim değişikliğinin durumu daha da kötüleştirdiğini ortaya koyuyor.
Birçok kurum, su sümbülü sorununa çözüm bulmaya çalışıyor. Örneğin, bitkiye saldıran böceklerin bölgeye getirilmesiyle bitkinin yayılmasının kontrol altına alınabileceği düşünülmekte. Ayrıca, su sümbülünü hasat ederek evsel atıklar ve inek gübresi ile birleştirerek biyoyakıt üretme önerileri de gündemde.
BİR ÖĞRENCİNİN PROJESİ ÜLKEYİ SU SÜMBÜLÜNDEN KURTARABİLİR
Şimdi ise Kenyalı bir şirket, istilacı su sümbülünü biyoplastik haline getirerek hem bu çevresel sorunu hem de ülkenin plastik kirliliği sorununu çözmeyi hedefliyor. Eski bir inşaat ve çevre mühendisliği öğrencisi olan Joseph Nguthiru, bu projeyi son sınıf projesi olarak geliştirdi. Nguthiru ve arkadaşları, 2021 yılında Naivasha Gölü’nde yaptıkları bir gezide su sümbülü nedeniyle tekneleri beş saat boyunca mahsur kaldıklarında bu sorunu yakından deneyimlediler ve çözüm arayışına girdiler.
Nguthiru’nun şirketinde üretilen biyoplastik, kurutulmuş su sümbülünün bağlayıcılarla ve katkı maddeleriyle birleştirilmesiyle elde ediliyor. Bu ürün, birkaç ay içerisinde biyolojik olarak parçalanarak doğaya zarar vermeden kullanılabilir hale geliyor. Kenya, 2017 yılında tek kullanımlık plastik poşetleri yasaklayan bir yasa çıkarmıştı ve 2020 yılında da tüm tek kullanımlık plastiklerin korunan alanlardan çıkarılması yasaklanmıştı.
Nguthiru, ürününün ‘bir taşla iki kuş vurduğuna’ inandığını belirterek, “Tek kullanımlık plastik ürünlerin çoğu süpermarket raflarından çıktıktan sonra yaklaşık 10 dakikalık bir ömre sahip olma eğilimindedir. O halde, neden bunları biyolojik olarak parçalanabilir yapmayalım?” dedi. Nguthiru’nun şirketi, Doğu Afrika İklim Eylem Ödülleri’nde Gençlik kategorisinde ödül kazandı, UNESCO’nun Dünya Mühendislik Günü Hackathon’unda ödüle layık görüldü ve COP28 iklim konferansında 2023 İnsanlık için Prototip Ödülü’nü kazandı. Ayrıca, Nguthiru 2023 Obama Vakfı Afrika Lideri olarak seçildi.
‘BUNU ŞİMDİ YAPMAZSAK BİR DAHA YAPAMAYACAĞIZ’
Balıkçılar, artık Naivasha Gölü’ndeki su sümbülünü toplayarak Nguthiru’nun şirketine satıyorlar. Macharia, bu yöntemin özellikle bitkinin balık avlamalarını engellediği günlerde kendileri için faydalı bir alternatif gelir sunduğunu ifade ediyor. Nguthiru, geliştirdiği inovasyonun tüm dünyaya fayda sağlaması için hızlı bir yol yaratmak istiyor. O, iklim kriziyle mücadele etmek için acil eylemin şart olduğunu düşünüyor. “Önceki nesiller bizi hayal kırıklığına uğrattı ve bizden sonra gelecek olanlar bize bakıyor” diyor Nguthiru ve ekliyor: “Bizler, 1,5 santigrat derecenin (küresel sıcaklık artışı) üzerinde bir gezegenle yaşayacak olanlarız. İklim krizi için çözüm üretmek benim neslimin görevi; bunu şimdi yapmazsak bir daha asla yapamayacağız.”
