Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2021 Aralık ayında devreye alınan Kur Muhafazalı Türk Lirası Mevduat ve Katılma Hesabı (KKM) uygulamasını art planı ortaya çıktı.
İktidar tarafından Türk Lirası’na istikrar kazandırmak ve dolarizasyon eğilimini bilakis çevirerek döviz kurunun enflasyon üzerindeki baskısını hafifletmek maksadıyla sunulduğu belirtilen KKM’nin eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak döneminde de gündeme geldiği lakin vazgeçildiği belirtildi.
Gazeteci Barış Soydan, 2018 Ağustos ayında yaşanan kur krizinin çabucak akabinde periyodun Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’a sunulan seçeneklerden birinin de KKM olduğunu sav etti.
Ancak Albayrak’ın adım atmakta tereddüt ettiğini belirtirken KKM kararının Nureddin Nebati’nin bakanlıktaki ömrünü uzattığını söz etti.
10haber müellifi Barış Soydan’ın “KKM’nin bâtın tarihi” başlıklı yazısının ilgili kısmı şöyle:
“2021 Kasım ve Aralık aylarında yaşanan kur şoku karşısında hareket kabiliyeti daralan iktisat idaresi KKM’yi Cumhurbaşkanı’na sunmak üzere çarçabuk raftan indirmişti. Raftan indirildi dedim zira KKM’nin öyküsü aslında birkaç yıl önceye dayanıyordu.
Yeni iktisat idaresinin siyaset kısıtlarının en değerlilerinden birinin kur muhafazalı mevduat (KKM) yükü olduğu görülüyor. Eski Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati döneminde “mucize çözüm” olarak sunulan KKM bugün hem ekonomik istikrarları bozan dev bir yük hem de iktisat siyasetlerinin hayata geçirilmesini zorlaştıran değerli bir mani haline gelmiş durumda.
“DOLAR BİR GECEDE 11 LİRANIN ALTINA DÜŞTÜ”
KKM 2021 Aralık ayında döviz kurlarında hızlanan artışa tahlil olmak üzere hayata geçirildi. İlan edildiği anda yarattığı sürpriz tesiriyle döviz kurlarında tarihi bir gerileme yaşanmış, dolar bir gecede 18.40 liradan 11 liranın altına düşmüştü.
Ekonomi idaresi bu mucizevi tahlilin heyecanıyla halkı Türk Lirası’na güvenmeye çağırmıştı. Nebati bir yandan “Ya Türkiye olayları oturup kendi başına izleyecek, elindeki bütün enstrümanları müspet istikamette kullanmayacak kadar maharetsiz bir ülke mi? Muhtaçlığı olan her türlü enstrümanı kullanır!” diyor; bir yandan da dövizdeki köpüğün gitmeye başladığını ve Türk Lirası’nın cazibesinin artacağını savunuyordu. Pekala bu “mucize çözüm” nasıl ortaya çıkmıştı?
Öncelikle KKM’nin o devir gereğince çalışılmadan ve uygulama temelleri düşünülmeden çabucak gündeme getirildiğini belirtelim. 2021 Kasım ve Aralık aylarında yaşanan kur şoku karşısında hareket kabiliyeti daralan iktisat idaresi KKM’yi Cumhurbaşkanı’na sunmak üzere çarçabuk raftan indirmişti. Düzenlemelerin son halini alması aylar sürecekti.
“RAFTAN İNDİRİLDİ”
“Raftan indirildi” dedim zira KKM’nin öyküsü aslında birkaç yıl önceye dayanıyordu. 2018 Ağustos ayında yaşanan kur krizinin çabucak akabinde devrin Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak yakın etrafından geçmişte Türkiye yahut misal ülkelerde döviz krizlerine yönelik uygulanmış tahliller üzerinde çalışmalarını istemişti.
O periyotta Albayrak’a sunulan seçeneklerden biri KKM’ydi. Lakin getireceği yükler ve uygulamadan çıkışın zorlukları tartışıldıkça Albayrak adım atmakta tereddüt etmişti. O esnada Merkez Bankası’nın yaptığı 625 baz puanlık şok faiz artırımı piyasayı sakinleştirince iktisat idaresi rahat bir nefes almış ve KKM uygulaması masadan kalkmıştı. Merkez Bankası Eylül 2018’deki o artırımı yapmasa Türkiye tahminen de KKM ile 2018 yılında tanışacaktı.
O periyot rafa kaldırılan KKM 2020 yılının ikinci çeyreğinde bir defa daha iktisat idaresinin gündemine geldi. O devirde Merkez Bankası’nın ağır döviz satışı 2020 Mayıs ayında net rezervi birinci sefer eksiye taşımış ve alarm zilleri çalmaya başlamıştı. Doları 6.85 TL’de tutabilmek için yaklaşık 30 milyar dolar daha satılmış fakat buna karşın muvaffakiyet elde edilememişti. Bunun üzerine Merkez Bankası likidite araçlarıyla örtülü faiz artışına gitmiş ancak istediği sonucu alamamıştı.
İşte tam bu periyotta KKM bir defa daha raftan indirilerek enine uzunluğuna tartışıldı. Fakat tekrar uygulamadan vazgeçildi. Bunun nedenine dair çeşitli görüşler var. Bunlardan biri, Bakan Albayrak’ın KKM’nin bütçe tesirlerinin vakitle Erdoğan’ı rahatsız edecek boyuta ulaşmasından çekindiği tezi. Buna nazaran rezerv satışları sebebiyle Erdoğan’ın yakın takibinde olan Albayrak bir de bütçe açığının tırmanışa geçmesinden çekinmişti. O periyotta borçlanma maliyetlerini düşük göstermek ismine yurtiçinde döviz ve altın cinsinden borçlanmanın süratle artmış olmasının KKM uygulamasının uygulanabilirliğini kısıtladığı söylenebilir.
“ALBAYRAK’I RAHATSIZ ETTİ”
Bir öteki argüman ise KKM uygulamasının servet transferi tesirinin Bakan Albayrak’ı rahatsız ettiği ve buna karşılık belirli bir ölçü üzerinden döviz hesaplarına kimi kısıtlayıcı önlemler koymayı tercih ettiği istikametinde.
KKM fırsatını (!) ikinci kere tepen Bakan Albayrak kısa süre sonra meşhur istifa mektubuyla misyondan ayrılmıştı.
Dönemin Bakan Yardımcısı Nureddin Nebati başından beri bu gelişmelerin şahidiydi. Doların patlayarak 18.40 liraya yükseldiği 2021 Aralık ayında KKM tahlilini ayrıntılı bir hazırlık yapmadan Cumhurbaşkanı Erdoğan’a sunmasının gerisinde da bu bilgi vardı. Bahse yakın kaynaklar, 2018 ve sonrasındaki KKM tartışmalarının içinde olan Merkez Bankası Lider Yardımcısı Emrah Şener ve kimi öbür bürokratların da KKM’yi acil ve tek tesirli tahlil olarak sunduğunu söylemekte.
KKM kararının Nureddin Nebati’nin bakanlıktaki ömrünü uzattığı söylenebilir. Hatta KKM sayesinde iktidarın kırıp dökmeden ekonomiyi seçime kadar getirdiğini söylemek bile mümkün. Ancak sonuç değişmedi; kur eskisinden daha yüksek düzeylere yükseldi, rezervler tüketildi ve istikrarlar daha da bozuldu…
“ŞİMŞEK’İN EN KIYMETLİ UNSURU OLDU”
Geçen mayıs ayında gerçekleşen seçimler sonrasında iktisadın dümenine geçen Mehmet Şimşek’in en değerli gündem unsuru KKM olacaktı. Birinci dikkat cazip adım, kur farkı ödemelerin tamamının Merkez Bankası tarafından yapılması kararıydı. Bu adım mümkün yan tesirleri nedeniyle çok sert eleştirildi. Lakin muhtemelen bütçe kısıtları bu adımı mecburî kılmıştı.
Ardından Merkez Bankası’nın KKM’yi azaltmaya yönelik olarak evvelki hafta yayınladığı düzenleme geldi. Bu kararlar sonrasındaki birinci haftada KKM’nin uzun bir ortadan sonra birinci defa düşüşe geçtiğini dünkü yazımda aktarmıştım. Ancak şimdi her şey bitmiş değil, birilerinin siyasi ikbalini kurtarmak ismine apar topar uygulamaya sokulan KKM’den çıkış ne iktidar ne Türkiye için kolay olacak.
KKM düzgün çalışılmamış, tesir tahlilleri yapılmamış, mümkün senaryolar gözden geçirilmemiş, çıkış stratejisi belirlenmemiş düzenlemelerin bir iktisada ne kadar ziyan verebileceğine dair örnek hadise olarak dünya tarihine şimdiden geçmiş durumda.”
