Kış Gündönümü: Anlamı ve Kutlamaları
Getty Images
Kuzey Yarım Küre’de kış mevsiminin başlangıcı, kış gündönümü ile resmen ilan edilir. Ekvatorun kuzeyinde yaşayan insanlar, bu dönemde 24 saat boyunca yılın en kısa gününü deneyimler. Bu özel gün, “en kısa gün”, “en uzun gece” ya da “en karanlık gün” gibi isimlerle anılmaktadır. Antik çağlardan günümüze kadar birçok kültürde kış gündönümü, çeşitli festivallerle kutlanmış, farklı mitolojiler ve bilimsel tartışmalara konu olmuştur.
Kış Gündönümü Ne Zaman?
Kuzey Yarım Küre’de kış gündönümü, bu yıl 22 Aralık Pazar günü saat 04.19’da gerçekleşmiştir. Bu tarihte Kuzey Kutbu, Güneş’ten en uzak noktada bulunur ve böylece Kuzey Yarım Küre’de kış mevsimi başlamış olur.
Getty Images
En kısa gün mü, en uzun gece mi?…
Güneş, gökyüzünde en alçak noktada yer alır ve bu durum, 24 saat içinde en kısa gün ışığına maruz kalmamıza neden olur. Bu olay, Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşü ile ilgili bir durumdur; bu nedenle her yıl aynı tarihlerde gerçekleşmez. Dünya, Güneş etrafındaki turunu 365 gün 6 saatte tamamladığı için, kış gündönümü bazı yıllar 21 Aralık’a, bazı yıllar ise 22 Aralık’a denk gelebilir. Güney Yarım Küre’de ise bu tarih, yaz gündönümünü simgeler ve yazın başlangıcı olarak kabul edilir.
Getty Images
Uzun gecelerde kuzey ışıkları daha belirgin görünür
En Kısa Gün Ne Kadar Sürer?
En kısa gün süresi, bulunduğunuz coğrafyaya göre değişiklik gösterir. Örneğin, Londra’daki Greenwich Gözlemevi’nde en kısa gün, 7 saat 49 dakika 43 saniyedir. Bu süre, yazın en uzun gününün yarısından daha azdır. Kuzey Kutbu’na yaklaşırken, bu süre daha da kısalır; İzlanda’da en kısa gün süresi yalnızca 2 saat 14 dakikadır. Ekvator çizgisine yakın yerlerde ise bu süre, neredeyse hissedilmez hale gelir. Kış gündönümü, Kuzey Yarım Küre’de en kısa gün olmasına rağmen, bu durum en erken günbatımı ya da en geç gündoğumu anlamına gelmez. Bir haftadan fazla bir süre boyunca sabahları karanlık devam eder; en erken günbatımı ise kış gündönümünden en az bir hafta önce gerçekleşmiştir.
Getty Images
‘Gündönümü’ Ne Demek?
Gündönümü, ufukta güneşin doğma ve batma noktalarında, o gün güneşin “yerinde sabit” duruyormuş hissi vererek, gözlemlenir. Dünyanın ekseni eğik olduğundan, yıl içinde kutupların güneşe en yakın veya en uzak olduğu zamanlarda güneşin hareketi de değişir. Kış gündönümü sırasında, Kuzey Yarım Küre’de güneş en alçak noktada bulunur. Bu durum, Kuzey Yarım Küre’de kışın neden yaşandığını açıklar; zira Güney Yarım Küre’de yaşayanlar, Güney Kutbu Güneş’e dönük olduğu için orada yaz gündönümü gerçekleşmektedir.
Kış Gündönümü Kutlamaları
Birçok kültür, kış gündönümünü yüzyıllar boyunca kutlamıştır. Kışın zor geçen günlerinde hayvanları beslemekten kaçınmak ve insanların yiyecek temin etmesi için çeşitli ritüeller gerçekleştirilmektedir. Bu bağlamda, kurban kesme, bira ve şarap fermente etme gibi gelenekler öne çıkar.
- Asya: Dongzhi Festivali
Başta Çin, Kore ve Japonya olmak üzere Doğu Asya’da bu festival, yılın en önemli kutlamalarından biri olarak kabul edilir. Dongzhi, “aşırı kış” anlamına gelmektedir. Uzun günlerin başlangıcı olarak kutlanır ve pozitif enerjinin kaynağı olarak görülür. Festivalin kökeni, “yin ve yang” felsefesine dayanmaktadır; bu felsefe, evrendeki denge ve uyum üzerine kuruludur. - Nardugan Bayramı
Roma’da Satürnalya, Antik Yunan’da Dionysos Şenlikleri olarak bilinen bu bayram, Türkler arasında Güneş’in Doğuşu anlamına gelmektedir. Her yıl 22 Aralık’tan sonra gelen ilk dolunayda kutlanır. Bu gelenek, Türklerin eski inançlarına göre, gece ile gündüzün sürekli çatışması ve 21 Aralık’taki en uzun gecenin ardından Güneş’in görünmeye başlaması ile ilgilidir. Bu nedenle, Türkler için 22 Aralık gününü takiben ilk dolunay, yeni yılın başlangıcı sayılmaktadır. - Orta Amerika: Uçuş Dansı
Beş kişilik “kuş adam” grubu, 30 metrelik bir direğe tırmanır. Dördü iplere bağlı olarak kendilerini boşluğa bırakır ve havada dans ediyormuş gibi bir görüntü yaratırken, bir kişi direğin tepesinde kalıp davul ve flüt çalar. Efsanelere göre bu dans, tanrıları mutlu etme, kuraklığı dindirme ve temel besin kaynakları olan mısır hasadını artırmayı amaçlar. - İran: Yalda
Yılın en uzun gecesinde yapılan bu kutlamada aileler bir araya gelir, yiyip içerek sabaha kadar şiir okurlar. Yalda’da en çok tercih edilen yiyecekler, kırmızı renkleri nedeniyle nar ve karpuzdur; bu renk, şafağın ve yaşamın sembolü olarak kabul edilir. - Pakistan: Çatarmas
Pakistan’ın Afganistan sınırında Hindikuş dağlarının vadilerinde yaşayan Kalaşlar, kış gündönümünü ateş yakıp dans ederek ve kuru meyveler yiyerek kutlarlar. - Antik Roma: Saturnalya
Antik Roma döneminde 17 Aralık’ta başlayan ve 7 gün süren bu kutlama, tanrıların atası Satürn adına yapılırdı. Onun adına kurulan tapınaklarda kurbanlar kesilir, ziyafetler düzenlenir ve hediyeler dağıtılırdı. Kutlamaya katılmaları için kölelere bile izin verilirdi. - Noel
Noel, Hristiyanlık ile paganlık ve antik Roma kutlamalarının bir karışımıdır. Roma döneminde kullanılan Rumi takvime göre kış gündönümü 25 Aralık’a denk gelir. Ancak, 1500’lerde miladi takvime geçilince günlerde kaymalar olmuştur; bu nedenle kış gündönümü 21 Aralık’a kaymıştır. Yine de, Hristiyanlar ilk tarihe bağlı kalarak 25 Aralık’ı İsa’nın doğum günü olarak kutlamaya devam etmiştir. - Yule – Yul – Jul (Hristiyanlık Öncesi Kuzey Avrupa)
Günümüz İskandinavya bölgesinde yaşayan Cermen halkları tarafından kutlanan bu antik pagan kış festivali, güneşin dönüşünü, ışığı ve sıcağı temsil etmek amacıyla ateş yakılırdı. İskandinav tanrısı Thor için kütük yakılarak kötü ruhların kovulması ve gelecek yıl için iyi şans getirilmesi hedeflenirdi. Bu kutlamalar, günümüzdeki Noel gelenekleri ile birçok benzerlik taşımaktadır. - Druid ve Diğer Pagan Törenleri (İngiltere ve Batı Avrupa)
Paganlar ve Kelt topluluklarındaki rahip sınıfı olan Druidler için kış gündönümü kutlamaları, güneşin dönüşünü simgelediğinden büyük bir öneme sahipti. Günümüzde bile İngiltere’deki tarih öncesi Stonehenge anıtı etrafında toplanan insanlar, kış gündönümü sonrası ilk güneşin doğuşunu kutlamaktadır.
