Kara Delikler: Gizemli Uzay Yapıları
Bir kara delik, uzayda bulunan ve kütleçekim kuvvetinin son derece yüksek olduğu bir bölgedir. Bu kadar güçlü çekim, ışığın bile kaçmasını imkansız kılar. Kütleçekimin bu kadar yoğun olmasının nedeni, büyük miktardaki maddenin son derece küçük bir alana sıkışmış olmasıdır. Bir yıldız, yaşam döngüsünü tamamladığında, böyle bir durum ortaya çıkabilir.
Kara Delikler Görünebilir Mi?
Bir sanatçının yaptığı bu çizim, Samanyolu Galaksisi’nin mevcut görünümünü tasvir ediyor. Bilimsel araştırmalar, Samanyolu Galaksisi’nin merkezinde süperkütleli bir kara delik bulunduğunu ortaya koymaktadır. NASA/JPL-Caltech
Hiç ışık kaçamadığı için, kara deliklerin doğrudan gözlemlenmesi mümkün değildir; dolayısıyla insanlar kara delikleri göremezler. Kara delikler görünmezdir. Ancak, özel ekipmanlara sahip uzay teleskopları, kara deliklerin tespit edilmesine yardımcı olabilir. Bu özel araçlar aracılığıyla, kara deliklere yakın olan yıldızların diğer yıldızlara göre farklı davranışlarını gözlemlemek mümkündür.
Kara Delikler Ne Kadar Büyük?
Kara delikler, boyut olarak büyük, küçük ve orta boyutlu olabilirler. Bilim insanları, en küçük kara deliklerin yalnızca bir atom boyutunda olduğunu düşünmektedir. Bu minik kara delikler, büyük bir dağın kütlesine eşdeğer bir kütleye sahip olabilir. Kütle, bir nesnedeki madde miktarını ifade eder.
Bir diğer kara delik türü, yıldız kaynaklı kara deliklerdir. Bu tür kara deliklerin kütleleri, Güneş’imizin kütlesinin 20 katına kadar çıkabilir. Dünya’nın galaksisinde çok sayıda yıldız kaynaklı kara delik bulunabilir. Dünya’nın galaksisi ise Samanyolu olarak adlandırılmaktadır.
En büyük kara delikler “süperkütleli kara delik” olarak adlandırılır. Bu tür kara deliklerin kütleleri, 1 milyondan fazla Güneş’in bir araya gelmesi kadar büyüktür. Bilim insanları, her büyük galaksinin merkezinde bir süperkütleli kara delik olduğuna dair kanıtlar bulmuşlardır. Samanyolu galaksimizin merkezindeki süperkütleli kara delik, Sagittarius A ismiyle bilinir. Yaklaşık 4 milyon Güneş’e eşit bir kütleye sahiptir ve birkaç milyon Dünya’yı taşıyabilen dev bir topun içine sığabilir.
Samanyolu Galaksisi’nin merkezini gösteren bu görüntü, Chandra X-ışını Gözlemevi tarafından çekilmiştir. NASA/CXC/MIT/F.K. Baganoff vd.
Kara Delikler Nasıl Oluşur?
Bilim insanları, en küçük kara deliklerin evrenin başlangıcında oluştuğunu düşünmektedir. Yıldız kaynaklı kara delikler, büyük bir yıldızın merkezi kendi üzerine çöktüğünde meydana gelir. Bu durumda, bir süpernova patlaması gerçekleşir; süpernova, patlayan ve parçalarını uzaya fırlatan bir yıldızdır.
Ayrıca, bilim insanları süperkütleli kara deliklerin, bulundukları galaksilerle aynı zamanda oluştuğunu öne sürmektedir. Peki, kara delikler “kara” ise, bilim insanları bunların varlığını nasıl tespit ediyor? Kara delikler görünmezdir çünkü güçlü kütleçekimi, tüm ışığı kara deliğin merkezine çeker. Ancak bilim insanları, bu güçlü kütleçekimin etkisiyle çevresindeki yıldızlar ve gazlar üzerinde nasıl bir etki yarattığını gözlemleyebilirler. Yıldızların hareketlerini inceleyerek, bu yıldızların etrafında mı yoksa bir kara deliğin çevresinde mi döndüklerini belirleyebilirler.
Bir kara delik ve bir yıldız birbirine yaklaştığında, yüksek enerjili ışıklar ortaya çıkar. İnsan gözü bu tür ışıkları algılayamaz. Bilim insanları, bu yüksek enerjili ışığı görmek için uzaydaki uyduları ve teleskopları kullanmaktadırlar.
Samanyolu Galaksisi’nin merkezini gösteren bu görüntü, Chandra X-ışını Gözlemevi tarafından çekilmiştir. NASA/CXC/MIT/F.K. Baganoff vd.
Bir Kara Delik Dünyayı Yok Edebilir Mi?
Kara delikler uzayda dolaşarak yıldızları, uyduları ve gezegenleri “yemiyor”. Dünya, şu anda güneş sistemine bu kadar yakın olan hiçbir kara deliğin etkisi altında değildir. Eğer bir kara delik, Güneş kadar bir kütleye sahip olsa ve onun yerini alsa bile, Dünya bu kara deliğin içine düşmeyecektir. Çünkü, bu durumda kara delik, Güneş ile aynı kütleçekim kuvvetine sahip olacağından, Dünya ve diğer gezegenler, şu an Güneş’in etrafında döndükleri gibi o kara deliğin etrafında dönerler. Güneş, yeterince büyük bir yıldız olmadığından asla bir kara deliğe dönüşmeyecektir.
Bilim İnsanları Kara Delikleri Nasıl Araştırıyor?
Bilim insanları, kara delikler hakkında daha fazla bilgi edinmek için uzayda seyahat eden uyduları ve teleskopları kullanmaktadır. Bu uzay araçları, bilim insanlarının evrenle ilgili sorularına yanıt bulmasına yardımcı oluyor.
Kaynak: popsci.com.tr
