İstanbul, okul öncesi, ilköğretim, ortaokul ve lise kademelerinde eğitim veren toplam 3.963 devlet okuluna ev sahipliği yapmaktadır. Bu okullardan 40’tan fazlası, 100 yılı aşkın geçmişe sahip tarihi binalarda eğitim hizmeti sunmaktadır. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte yaşanan değişim ve dönüşüm, bu tarihi yapılarla günümüzde de devam etmektedir. 2024-2025 eğitim öğretim yılında, bu yapıların tarihi atmosferinde eğitim alan öğrenciler, ders aldıkları sınıflarda, koştukları koridorlarda ve oyun oynadıkları bahçelerde geçmişin izlerini hissedebilmektedir.
Osmanlı dönemine ait askeri kışla, medrese, köşk, tekke ve aşhane gibi farklı işlevlere sahip yapılar, dönemin ünlü mimarlarının eserleri olarak dikkat çekmektedir. Bazı okullar, yıllar içinde yapılan restorasyonlarla orijinal mimari özelliklerini korurken, bazıları ise bakım-onarım ve kapasite artırımı amacıyla farklı tarihlerde ek binalar ile güçlendirilmiştir. Listede yer almayan bazı okullarda ise restorasyon veya yenileme çalışmaları devam etmektedir.
Fatih, Tarihe Tanıklıkta İpi Göğüslüyor
İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü arşivlerine göre, 100 yaşını aşan binalarda eğitim veren okullar, özellikle Fatih, Beyoğlu ve Üsküdar gibi önemli semtlerde yer almaktadır. Fatih’te, Sultan II. Beyazıt’ın sadrazamı Davut Paşa tarafından 1485’te kurulan Mekteb-i Sıbyan, günümüzde Davutpaşa Anadolu Lisesi olarak eğitim vermektedir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk sivil lisesi unvanına sahip olan Cağaloğlu Anadolu Lisesi, 1850’de büyük bir yenilikle kurulmuş ve tarihi yapısında eğitim faaliyetlerine devam etmektedir. Halk arasında “Taş Mektep” olarak bilinen Fatih İmam Hatip Ortaokulu ise 1869 yılında Sultan Abdülaziz tarafından Asker Rüştiye Mektebi olarak inşa edilmiştir.
Fethiye İmam Hatip Ortaokulu, 1573 yılında II. Selim’in kızı İsmihan Sultan tarafından medrese olarak inşa edilmiştir. Ayrıca, 1884 yılında Şeyh Ali Efendi’nin yeniden onardığı Bala Dergahı, günümüzde Silivrikapı Anaokulu olarak kullanılmaktadır. 19. yüzyılın sonlarında yapılan ve 1914-1915 yıllarında “Fatih Numune Mektebi” adıyla eğitim hayatına başlayan bina, şu an Muallim Yahya İlkokulu olarak hizmet vermektedir.
- Şeyhülislam Hayri Efendi İlkokulu, 1908’deki büyük Çırçır yangınında harap olmuş, fakat Hayri Efendi tarafından tamir ettirilmiştir.
- 1873’te Darüşşafaka Lisesi’ne adres olan bina, 1993’te Maslak’a taşınarak Uluslararası Fatih Sultan Mehmet Anadolu İmam Hatip Lisesi’ne ev sahipliği yapmaktadır.
- Cağaloğlu Hüsamettin Yivlik Geleneksel Türk Sanatları Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, 1874’te Bab-ı Ali Hariciye Katipleri için lisan mektebi olarak inşa edilmiştir.
- Tanzimat’ın ilanından sonra öğretmen yetiştirmek amacıyla 1900’de kurulan Çapa Fen Lisesi, yüksek tavanları ve özel çinileriyle dikkat çekmektedir.
- Kocamustafapaşa İlköğretim Okulu, 1880’de inşa edilmiş ve 145 yıllık ihtişamını korumaktadır.
Yaklaşık 100 Yıldır Eğitime Adres Oldular
Beyoğlu Anadolu Lisesi, Pera mimarisinin nadir örneklerinden biri olarak 1901’de inşa edilmiştir. Cezayirli Gazi Hasan Paşa İlkokulu’nun bulunduğu bina, 18. yüzyılda inşa edilmiştir ve günümüzde eğitim yuvası olarak kullanılmaktadır. Galatasaray Lisesi, 1908’de inşa edilmesine rağmen, bulunduğu alan 1481’den itibaren Galata Sarayı ismiyle eğitimin merkezi olmuştur.
Abdülhamid Han’ın Orman Nazırlığı için inşa ettirdiği Katip Mustafa Çelebi Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, zamanla farklı işlevlerde kullanılmış ve 1932’de özel idare tarafından eğitime kazandırılmıştır. Esma Sultan Konakları’nda 1908’de açılan Kabataş Erkek Lisesi, 1928-1929 eğitim-öğretim döneminde bugünkü binasına taşınmıştır.
- Mirgün Mekteb-i Rüştiye-i Zükuru adıyla 1870’te eğitime başlayan Emirgan İlkokulu, 1934’ten bugüne hizmet vermektedir.
- Sarıyer Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, 19. yüzyılda İtalyan Katolik Kilisesi’nin rahibeleri tarafından manastır olarak kullanılmıştır.
- Behramağa İlkokulu, 1880’li yıllarda Hafız Behram Ağa tarafından ilkokul çocuklarının eğitimi için yaptırılmıştır.
- Çavuşbaşı Ahmet Akça İlkokulu, Beykoz’da 1846’da av köşkü olarak inşa edilmiştir.
- Reşadiye İmam Hatip Ortaokulu, 1910’da inşa edilmiştir ve eğitim faaliyetlerine devam etmektedir.
Yapılar Her Dönemin İhtiyacına Cevap Verdi
İstanbul’daki tarihi okullar, sadece eğitim vermekle kalmayıp, aynı zamanda mimarlık ve kültürel miras açısından da önemli bir değer taşımaktadır. Bu yapılar, geçmişten günümüze köprü vazifesi görerek, her dönemin eğitim ihtiyaçlarına cevap vermiştir. Şehirdeki tarihi okulların varlığı, İstanbul’un eğitim tarihine ve kültürel çeşitliliğine ışık tutmaktadır.
