İstanbul’daki Askeri Alanların İmara Açılması Süreci
Getty Images İstanbul’un havadan genel görünümü. 15 Temmuz 2016’daki darbe girişimi sonrası Türkiye’nin yönetimi, kentlerin içindeki askeri alanların şehir dışına taşınmasına yönelik bir karar aldı. Bu çerçevede İstanbul’daki pek çok askeri arazi boşaltıldı ve yetkililer bu alanların yeşil alan olarak korunacağına dair açıklamalar yaptı. Ancak ilerleyen yıllarda bazı askeri alanlar imara açıldı. Peki, bu süreç nasıl gelişti ve mevcut durum nedir? Süreci eleştirenlerin ve yetkililerin bu konudaki görüşleri neler? İstanbul’daki askeri alanların imara açılmasıyla ilgili merak edilenleri araştırdık.
Süreç Nasıl Başladı ve Nasıl İlerledi?
Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi, 2016 yılında yaptığı bir değerlendirmede, İstanbul’daki arazilerin yaklaşık yüzde 10’unun askeri alanlardan oluştuğunu belirtmişti. Bu alanların büyük çoğunluğunun yeşil alanlar ve açık araziler olduğu ifade ediliyordu. Türkiye’nin birçok kentinde olduğu gibi İstanbul’da da geçmişte çoğunlukla şehrin çevresinde bulunan askeri alanlar, İstanbul’un hızla büyümesiyle birlikte şehir içinde kalmıştı. 15 Temmuz 2016’daki darbe girişiminde bu alanların bazıları da kullanıldı. Girişimin bastırılmasının ardından yönetim, bu alanları şehir dışına taşıma kararı aldı ve buna uygun çeşitli yasal düzenlemeler gerçekleştirildi. İstanbul, bu süreçte en kritik kent oldu.
Getty Images Askeri alanların imara açılması süreci, 15 Temmuz darbe girişiminden sonra hız kazandı. 2017’de dönemin Çevre ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu alanların yeşil alan olması konusunda kesin talimatı olduğunu açıkladı: “Buraların dışarıya taşınması çok doğru bir fikir. Sayın Cumhurbaşkanımızın talimatı var; hepsi yeşil alan olacak. O konuda kimsede ters bir düşünce yok.” Özhaseki, yalnızca deprem açısından rezerv alanı bulunamaması durumunda, bu alanların ‘cüzi’ kısmının kullanılabileceğini ifade etti: “Eğer bir deprem geliyorsa, sevdiklerinizi alıp bir binadan çıkıyorsanız, bunun için her şeyi feda edersiniz. Bu yüzden deprem için bazı yerlerde rezerv alan bulamazsak, askeri alanlar da kullanılabilir. Bunu ara ara dile getiriyorum ki, ‘Niye yeşil dediniz de buna hazırlık yapıyorsunuz?’ denmesin.”
2018 yılında dönemin Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, Ankara’da 15 Temmuz Millet Bahçesi’nin yapıldığı 183 dönümlük arazide, askeri arazileri rant alanı olarak görmediklerini belirtti: “15 Temmuz Millet Bahçesi, askeri alandan bize geçen bir arazi ve asla askeri arazileri rant olarak görmedik. Bu, şehrin en merkezi noktasında yer alıyor. Bu alanı milletin kullanımına açmak üzere projelerimiz devam ediyor.”
Ancak ilerleyen yıllarda çeşitli meslek odaları, yerel yönetim yetkilileri ve çevre hakkı savunucuları, bu açıklamalara karşın birçok askeri alanın imara açıldığını belirterek bunu eleştirdi.
İmara Açılan Alanlar Nerede?
Aslında askeri alanların imara açılması süreci, 2016’dan önce başlamıştı. Örneğin, İstanbul Ayazağa’daki, geçmişte Jandarma Genel Komutanlığı’na ait arazi, önce Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’na (TOKİ) devredildi, ardından Gecekondu Önleme Bölgesi olarak ilan edildi ve Emlak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (Emlak Konut GYO) üzerinden ihaleye çıkarıldı. Bu alanda, Ağaoğlu Maslak 1453 projesi hayata geçirildi. Bu proje, özellikle 2012 yılında yayımlanan, iş adamı Ali Ağaoğlu’nun bir sahnesinde at üstünde konuştuğu reklam filmiyle büyük ilgi çekmişti. Zeytinburnu’ndaki tank fabrikası da 2016 öncesi imara açılan alanlardan biriydi. Burada, Büyükyalı İstanbul adlı, Ağaoğlu Maslak 1453 gibi yüksek fiyatlı konutları içeren bir konut projesi geliştirildi.
Ancak bu alandaki süreç, esas olarak 2016’dan sonra hızlandı. Mimarlar Odası İstanbul Şubesi’nin verilerine göre, İstanbul’da imara açılan askeri alanların başlıcaları şunlardır:
- Bakırköy Şenlikköy Askeri Alanı
- Başakşehir General Kani Akman Kışlası
- Beşiktaş Barbaros Bulvarı Askeri Lojmanı
- Beşiktaş Orhaniye Kışlası
- Beşiktaş Jandarma Dikimevi
- Şehit Onbaşı Azim Özdemir Kışlası (Çekmeköy)
- Topkule ve Baştabya Kışlası (Esenler)
- 66. Mekanize Piyade Tugayı (Esenler)
- Halkalı Askeri Alanı
- General İsmail Hakkı Tunaboylu Kışlası (Sancaktepe)
- Zekeriyaköy Füze Üssü (Sarıyer)
- Çekmeköy 3. Kolordu Komutanlığı
- Maslak Jandarma Genel Komutanlığı
- Maltepe Kenan Evren Kışlası
- Maltepe Nurettin Baransel Kışlası
- Tuzla – İçmeler Piyade Okulu Askeri Alanı
- Tuzla 3. Jandarma Komando Tabur Komutanlığı
- Tuzla İstasyon Mahallesi Sahil Güvenlik Komutanlığı Alanı
- Zeytinburnu Eski Tank Fabrikası
- Zeytinburnu Askeri Lojman ve Hizmet Birimleri
- Beşiktaş 1. Ordu Komutanlığı Silahhanesi ve Çevresi
‘Askeri Alana Uydu Kent Kurulacak’
İstanbul’da konut inşa edilmek istenen en büyük askeri alanlardan biri, Avrupa yakasında rezerv yapı alanı olarak kullanılmak istenen arazi oldu. Rezerv alan kavramı, “Kanun uyarınca gerçekleştirilecek uygulamalarda yeni yerleşim alanı olarak kullanılmak üzere, Bakanlıkça belirlenen alanları” tanımlamak için kullanılıyor. Eski Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, 6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremler sonrası, İstanbul’un iki ayrı yakasında birer uydu kent kuracaklarını ve buralara 500 bin konut inşa edeceklerini açıkladı. Kurum, Avrupa yakasındaki projeyi bir askeri alana yapacaklarını belirtti: “Rezerv alanlarını neden oluşturduk? Biz 1,5 milyon riskli konutumuzun 500 binini olduğu yerde yapacağız. Kalan 500 bin konutumuzu da uydu kentler kurarak gerçekleştireceğiz.”
İBB İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin hazırladığı, İstanbul’daki askeri alanlar haritası.
İBB’den Gökçe: Projelerin Çoğu Lüks Konutlar
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Genel Sekreter Yardımcısı Buğra Gökçe, İstanbul’da son yıllarda imara açılan askeri alanlardaki projelerin önemli oranda lüks konut projeleri olduğunu savunuyor. Gökçe, bu durumun 1/100000 ölçekli İstanbul İl Çevre Düzeni Planı’na aykırı olduğunu belirtiyor. 2009 tarihli bu plan, kamuoyunda “İstanbul’un anayasası” olarak da biliniyor. Gökçe, “Bu planda, askeri alanların tasfiyesi halinde bu alanların öncelikle eksik sosyal ve teknik altyapı (eğitim, sağlık, kültürel tesisler, hal, mezarlık, yeşil alan vb.) alanları olarak kullanılması gerektiği” vurgusunu yapıyor. Ancak bunun hayata geçirilmediğini belirten Gökçe, ‘lüks konut projesi’ olarak tanımladığı projelere örnekler veriyor:
- “Çekmeköy İlçesi’ndeki 3. Kolordu Komutanlığı’na ait Çekmeköy Kışlası’nın bulunduğu arazi yapılaşmaya açıldı. Ormanköy projesi ve Çınarköy projesi inşaatına başlandı.”
- “Beşiktaş’ta bulunan Jandarma Dikimevi arazisi, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından 2018 yılında konut imarına açıldı, beş kat sınırı getirildi. Bakanlık satışı sonrası kat sınırı değiştirildi ve sekiz kata çıkarıldı. Şimdi burada lüks rezidans projesi var.”
- “Yine Beşiktaş’ta altı askeri lojman TOKİ’ye devredildi. Bu alan 13 Ocak 2021’de ‘rezerv yapı alanı’ olarak ilan edildi. 1 Şubat’ta bu sefer ticaret, turizm, konut alanı olarak plana işlendi. Buraya AVM, otel, rezidans yapılması mümkün hale getirildi.”
BBC Türkçe‘ye konuşan Gökçe, “askeri alanların nadide yerler olduğunu ve mümkün mertebe imara açılmaması gerektiğini” savunuyor: “Askeri alanlar; askerlerin buraları yıllarca ağaçlandırdığı için açık yeşil alanlar olarak kalmış, pasif de olsa elimizdeki çok değerli yerler. Bu alanlar mümkün mertebe imara açılmamalı. Açmak durumdaysak, dezavantajlı vatandaşlarımızın iskanı için kullanılmalı, başka amaçla kullanılmamalı.”
Buğra Gökçe, bu alanların sosyal konut ihtiyacı için kullanılması gerektiği konusunda ise şöyle diyor: “Birincisi dönüşüm, doğası gereği yerinde olmalı. İki, zorunlu olarak yerinde yapılamıyorsa, bir kamu arazisi kullanılması gerekiyorsa, o zaman yalnızca kamu arazisi, evini başına geçmek üzere olan vatandaşın ihtiyacına yönelik olarak kullanılmalı. Burada birilerinin zenginleşme aracı olabilecek konutlar olmamalıdır.”
Meslek Odaları Neden Eleştiriyor ve Dava Açıyor?
Şehir Plancıları Odası ve Mimarlar Odası gibi bazı meslek odaları, bu süreci eleştirerek davalarla karşısına çıkmaktadır. BBC Türkçe’ye konuşan Mimarlar Odası İstanbul Şubesi Başkanı Esin Köymen, askeri alanların imara açılmasını “Bu askeri alanların yapılaşmaya açılması, bu alanların özelleştirilmesi anlamına geliyor. Bu, en kritik durum” şeklinde değerlendiriyor. Köymen, imara karşı çıkma nedenlerini şu şekilde açıklıyor: “Birincisi, İstanbul’da nüfusun artışıyla ilgili uygulamaların yapılması son derece sakıncalı. İkincisi, kamusal alanlara ihtiyacımız var. İnsanların ortak yaşam alanları, ortak mülkiyetlerini ortadan kaldırıyorsunuz.”
Köymen, askeri alanların genel olarak daha yeşil alanlar olduğunu ve İstanbul’un temiz hava ihtiyacı için bu alanların korunması gerektiğini ifade ediyor. Bu alanların afetler için gerekli olduğuna da dikkat çeken Köymen, sürecin nasıl işlediğini şöyle açıklıyor: “Ya TOKİ, bu konutları kendi üretiyor ve satıyor ya da Emlak Konut GYO üzerinden genellikle gelir paylaşımına dayalı ihaleler yapıyor.” Ayrıca, bu alanların sosyal konut gerekçesiyle imara açılmasını da doğru bulmadıklarını vurguluyor: “İstanbul’un 2009 yılındaki çevre düzeni planında bir nüfus projeksiyonu var. İstanbul’un mevcut kaynakları, içme suyundan yeşil alanlara kadar hiçbirinin mevcut nüfusa bile yetmediği belirtiliyor. Dolayısıyla nüfusu artıracak planlama çalışmasına girmemek gerekiyor.”
Köymen, meslek odaları olarak açtıkları davalarda yavaş ilerleyen bir süreçle karşılaştıklarını ifade ediyor: “Mahkeme bir karar veriyor ama inşaatlar yürüyor, mahkeme planı iptal ediyor. Binalar devam ettiği için yeniden bir imar planı yapılıyor. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, ilçe ve büyükşehir belediyelerini baypas ederek bu tür değişiklikleri gerçekleştiriyor.”
65. Hükümet’te Çevre ve Şehircilik Bakanlığı görevini yürüten Mehmet Özhaseki, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 3 Haziran’da 67. Hükümet’te aynı göreve atandı. Özhaseki’nin, hem askeri alanların durumu hem de İstanbul’daki rezerv alanları konusundaki adımları merakla bekleniyor.
BBC Türkçe, bu haber kapsamında Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı yetkilileri ile iletişime geçti ve görüş talep etti ancak henüz bu talebe olumlu yanıt alamadı.
