İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi, 15 Ağustos’ta toplumsal medya hesabından şu duyuruyu yaptı: “Basında ve toplumsal medyada 18 yaş altı cinsiyet değişikliği süreçleri ile ilgili İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyelerinin müellifi olduğu makalede yer alan süreçlere ait dekanlık tarafından çok istikametli bir inceleme başlatıldı.”
İnceleme, Yeni Şafak Gazetesi’nin ‘Biri bu tabipleri durdursun: 15-16 yaşlarındaki çocukların cinsiyetini değiştiriyorlar’ başlıklı haberinden sonra başlatıldı.
Haberde İstanbul Üniversitesi (İÜ) ve çeşitli öteki kuruluşlardan 11 uzman, bir araştırma kapsamında şimdi reşit olmamış 22 çocuğa “kanunsuzca” ve tıbbi unsurlara muhalif biçimde cinsiyet değiştirme ameliyatı ve hormon tedavisi uygulamakla suçlandı.
22 çocukta ergenlik durdurucu hormonlar kullanıldığı, 7 çocukta ise 18 yaşından evvel geri dönüşü mümkün olmayan cinsiyet değiştirme ameliyatları yapıldığı iddia edildi.
İÜ Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Tufan Tükek toplumsal medyadan yaptığı açıklamada fakülte hastanesinde 2017 yılından beri cinsiyet sorunu yaşayan bireylerin değerlendirildiği ve tedavi edildiği kapsamlı bir şura bulunduğunu söyledi.
Tükek, “Birçok hastaneden yönlendirilen hastaların bu konseyde değerlendirildikten ve aile onayı alındıktan sonra büsbütün yasal ve tıbbi münasebetlere dayandırılarak tedavisi uygulanmaktadır. Bu süreçler cinsiyet değişimi değil, 18 yaşına kadar orta periyot hazırlık periyodu süreçleri olmaktadır” dedi.
İstanbul Tıp Fakültesi hastanesinde 2017 yılından beri cinsiyet sorunu yaşayan bireylerin değerlendirildiği ve tedavi edildiği kapsamlı bir kurul bulunmaktadır. Bu kurulda, psikiyatrist, çocuk ve erişkin endokrinoloji, üroloji, adli tıp, kadın doğum uzmanları yer almaktadır. https://t.co/Cv92X0fETY
— Prof. Dr. Tufan Tükek (@tufantukek) August 12, 2023
Türkiye’de cinsiyet değiştirme tedavi süreci nasıl işliyor? Bilimsel araştırmalar nasıl denetleniyor? Araştırmaya yönelik suçlamaların yeri var mı? Uzmanlara sorduk.
CİNSİYET DEĞİŞTİRME SÜRECİ NASIL İŞLİYOR?
Türk Uygar Kanunu’nun 40. hususuna nazaran 18 yaşını doldurmuş ve evli olmayan bireyler cinsiyetlerini değiştirmek için mahkemeye müracaatta bulunabiliyor.
Bu şahısların birinci etapta bir eğitim ve araştırma hastanesine başvurması ve “transseksüel yapıda olduklarını ve cinsiyet değişikliğinin ruh sıhhatleri açısından zarurî olduğunu” resmi sağlık kurulu raporuyla belgelemesi gerekiyor.
Hastaneye müracaatlar psikiyatri, çocuk ve erişkin endokrinoloji, üroloji, isimli tıp ve bayan doğum üzere çok sayıda disiplinden uzmanların bulunduğu konseyler tarafından bedellendiriliyor.
Mahkeme müsaadesi alındıktan sonra cinsiyet değiştirme ameliyatı ve akabinde nüfus kaydında düzeltmeler yapılıyor.
Öte yandan şimdi reşit olmamış ve cinsiyet hoşnutsuzluğu şikayetiyle hastaneye başvuran gençlerin hormon tedavisine ve cinsiyet kimlikleriyle uyumsuz vücut yapılarına yönelik kozmetik cerrahiye erişmesi yasal olarak mümkün.
Bu tedaviler hastanelerde farklı disiplinlerden uzmanların fizikî ve ruhsal izleme ve kıymetlendirme sürecinden sonra, genç kişinin ve vasilerinin onamı alındığı takdirde yapılıyor.
Tedavi süreci üç basamaktan oluşuyor;
- Ergenliğin ikinci evresine ulaşmış olan gençlerde birinci etapta hormon tedavisi uygulanarak ergenlik baskılanıyor. Bu evrede göğüs gelişimi yahut yüz kılları üzere ergenliğin fizikî değişiklikleri duraklıyor.
- İkinci basamakta, istenen cinsiyetle dengeli cinsiyet özelliklerini uyarmak için hormon tedavisine estrojen ve testosteron üzere cinsiyetler ortası steroid hormonları ekleniyor. Bu hormonlar, göğüs gelişimi yahut sesin kırılması yahut kalınlaşması üzere birtakım geri dönüşü olmayan değişikliklere neden oluyor.
- Son kademede ise kişi 18 yaşına ulaştıktan sonra genital cerrahi sürecine başvuruluyor.
Uzmanlar, yıllar sürebilen bu tedavi sürecinin akabinde uzun vadeli fizikî ve ruhsal takibin kıymetini vurguluyor.
ARAŞTIRMAYA YÖNELİK SAVLAR NE?
29 Mart’ta Pediatrik Endokrinolojide Klinik Araştırmalar Mecmuası’nda (JCRPE) yayımlanan araştırma, cinsiyet disforisiyle (hoşnutsuzluğu) İstanbul Üniversitesi’ne sevk edilen 53 ergenin klinik özelliklerini, tedavilerini ve tedavi sonrası süreçlerini inceliyor.
Araştırma, cinsiyet disforisi için tedavi arayan kişi sayısındaki kıymetli artışın yanı sıra, çeşitli nedenlerle tedaviye erişemeyen bireylerde uygunsuz ilaç kullanımına ve ruhsal meselelere dikkat çekiyor.
Araştırmada ayrıyeten tedavi süreçlerinin ilgili kanuna ve aktüel memleketler arası kılavuzlara uygun olduğu ve yalnızca erişkin periyotta (18 yaştan sonra) uygulanan cerrahi müdahalelerin Türkiye’de ilgili şuraların onayı ile yapıldığı belirtiliyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurulu Lideri Dr. Şebnem Korur Fincancı, çalışmada yer alan gençlere uygulanan tedavilerde yasa dışı rastgele bir sürecin kelam konusu olmadığını söylüyor.
Fincancı haberlerin “bilimsel bilginin tartışılması ve sorgulanması imkanlarını ortadan kaldırdığı için toplum açısından çok büyük risk barındırdığını” belirtiyor.
Fincancı “Hedef gösteren, yanıltıcı” haberlerin sıhhat çalışanlarının inançta hissetmemesine ve çalışmalarından kaçınmasına yol açtığını söylüyor.
Bunun da toplumu sıhhate erişim hakkından mahrum bıraktığını söyleyen Financı tıpkı vakitte cinsiyet hoşnutsuzluğu yaşayan gençlerin tedaviye başvurmaktan çekinebileceğine dikkat çekiyor:
“Damgalanacaklarına dair korku oluşumuyla birlikte tedaviden uzaklaşmaları ve bununla birlikte ortaya çıkabilecek sıhhat meseleleri tasa verici.”
Haberlerin tedavi imkanlarının yaygınlaşmasının önünde mani oluşturduğunu söyleyen Financı, “Yerleşik tıp fakültelerinde tedavi uygulanıyor. Fakat bunlar da her an kapanabilir. Bunun sonucunda tedaviye erişemeyen insanların sıhhatsiz süreçleriyle karşı karşıya kalabiliriz” diyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan Tıp Hukuku Derneği Lideri Avukat Sunay Akyıldız, adli soruşturma sürerken olaya ait tüzel yorum yapmanın hakikat olmadığını söylüyor. Fakat bununla birlikte, hukukun bu alanda Uygar Kanunu’nun 40. unsuruyla hudutlu olduğunu belirtiyor.
Hastanelerin gençlerin kelam konusu olduğu hadiselerde tedavinin gerekli olup olmadığını belirlemek için kurullar kurduğuna ve aşikâr bir etaptan sonra tedavi başlattığına dikkat çeken Akyıldız, bunun hukukta da karşılığı olması gerektiğini söylüyor.
“Hukuk genelde muhtaçlığa yönelik şekillenir ve geriden gelir. 10 sene evvel bu mevzuyu konuşmuyorduk lakin artık konuşmamız gerekiyor” diyen Akyıldız şöyle devam ediyor:
“18 yaş altındaki çocuklara tıbbi tedavi yapılmalı mı sorusuna evvel tıp yanıt verecek. Devletin bir üniversitesi de kesinlikle aşikâr standartlara uygun tedavi yapıyor. [Çocuklar için] ne gerekiyorsa yapılmalı lakin bununla ilgili bir yasal düzenleme de yapılmalı.”
Getty ImagesBİLİMSEL ÇALIŞMALAR NASIL DENETLENİYOR?
Dr. Şebnem Korur Financı, İstanbul Üniversitesi’nin dahil olduğu araştırmanın retrospektif, yani esasen ilgili yasalar ve konsey onayları çerçevesinde uygulanan tedavilerden tecrübelerin paylaşıldığı bir çalışma olduğuna dikkat çekiyor.
Tedavilerin de uzun yıllardır yapılmış çalışmalara, milletlerarası kılavuzlara ve bilimsel standartlara uygun formda yapıldığının altını çizen Fincancı şöyle devam ediyor:
“Burada mevzuata ters rastgele bir uygulama kelam konusu olmadığı üzere bilimsel bilgi açısından da çok değerli bilgiler var” diyor.
Yönergelere nazaran cinsiyet hoşnutsuzluğuyla hastanelere başvuran her gencin durumunu inceleyen bilimsel şuralar, ulusal mevzuata ve memleketler arası tıbbi uygulama kılavuzlarına nazaran kıymetlendirme yapıyor.
Bunun yanı sıra, bilimsel araştırmaların metodolojisini, idaresini, yapılma şartlarını, yapan şahısların yeterliliklerini ve kamuoyuyla paylaşımını pahalandıran ve çalışmanın datalarının uygun halde paylaşılıp paylaşılmadığını denetleyen bir etik konsey da bulunuyor.
TEPKİLER NE OLDU?
İstanbul Tabip Odası (İTO) da toplumsal medyadan, “Hakemli milletlerarası bir mecmuada yayınlanan makaleleri nedeniyle meslektaşlarımız Yeni Şafak Gazetesi tarafından tekrar maksat gösterildi. Rastgele bir bilimsel itirazın olmadığı, etik şura onayı alınarak yapılan bu bilimsel yayını, toplumda infial yaratmaya çalışan bir lisanla magazin materyali haline getirmeye hiçbir meslektaşımızın ve yayın organının hakkı yoktur” açıklamasını yaptı.
Hakemli uluslararası bir dergide yayınlanan makeleleri nedeniyle meslektaşlarımız @yenisafak gazetesi tarafından yine hedef gösterildi. Bilimsel yazılara bilimsel yanıtlar verilir. Herhangi bir bilimsel itirazın olmadığı, etik kurul onayı alınarak yapılan bu bilimsel yayını,…
— İstanbul Tabip Odası (@istabip) August 12, 2023
Ergen Sıhhati Derneği de “Bilim doğrultusunda yalnızca mesleklerinin gereğini yerine getirmeye çalışan, hastaları için delile dayalı tedavi yaklaşımı sergileyen meslektaşlarımıza karşı yapılan bilim dışı, insanları yanlış yönlendiren, taciz ve şiddete teşvik eden bu haberin kaldırılmasını talep ediyoruz” dedi.
Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derneği de “Tek gayesi yaşama bedel vererek, sıhhati önemseyerek muhafazaya çalışmak olan, tüm gençleri eşit görerek, cinsiyet kimliği ile ilgili süreksiz ya da uzun müddetli problemleri olan gençleri yok saymadan tahlil üretmeye çalışan İstanbul Üniversitesi’nin son derece pahalı öğretim üyesi doktorlarını amaç koyan başta Dr. Zeki Bayraktar’ı ve buna alet olan Yeni Şafak ve Aydınlık gazetelerini kınıyoruz” sözlerini kullandı.
Yeni Şafak Gazetesi haberinde Sıhhat Bilimleri Üniversitesi Sancaktepe Şehit Prof. Dr. İlhan Varank Eğitim Araştırma Hastanesi’nde çalışan Prof. Dr. Zeki Bayraktar’ın görüşlerine yer verilmişti.
Türk Pediatri Kurumu ise “Çocuk sıhhati alanında ülkemizde ve dünyada kıymetli bir merkez olan ve memleketler arası bilim heyetlerine nazaran karar veren İstanbul Tıp Fakültesi’ndeki meslektaşlarımızın uyguladığı tedavileri arka niyetli bir biçimde farklı taraflara çekenleri kınıyoruz” dedi.
Türkiye Psikiyatri Derneği, “Çağdaş bilimsel bilgiler doğrultusunda mesleği icra etmek ve bilimsel hakikati savunmak hekimliğin vazgeçilmezlerindedir. Bilimsel vazifelerden ötürü amaç göstermeler kabul edilemez. Meslektaşlarımızın gaye gösterilmesini kınıyoruz” dedi.
Çağdaş bilimsel veriler doğrultusunda mesleği icra etmek ve bilimsel hakikati savunmak hekimliğin vazgeçilmezlerindedir. Bilimsel görevlerden dolayı hedef göstermeler kabul edilemez. Meslektaşlarımızın hedef gösterilmesini kınıyoruz. Olayın takipçisi olacağız.
— Türkiye Psikiyatri (@PsikiyatriDer) August 13, 2023
Türk Tabipler Birliği Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu ise, “Cinsiyet ve cinsiyet kimliğine ait çarpıtılmış içerikler ile yapılan bu ataklara bilimsel kılıf oluşturma gayreti ise sıhhate erişim hakkını engelleyecek birçok tehlike barındırmaktadır” dedi.
DÜNYADA CİNSİYET DEĞİŞTİRME SÜRECİ NASIL İŞLİYOR?
Dünyanın birçok yerinde cinsiyet değiştirme tedavileri uygulanıyor. Fakat çeşitli ülkelerde, reşit olmayan gençlerin hormon tedavisine erişimi, mümkün fizikî ve ruhsal yan tesirler nedeniyle yine bedellendiriliyor.
Diğer taraftan, hassas pozisyondaki bu gençlerin tedaviye erişiminin büsbütün kesilmesinin nasıl sonuçlara yol açacağının da düşünülmesi gerektiği söyleniyor.
Dünyada cinsiyet değiştirme tedavilerini yasallaştıran birinci ülke olan İsveç, bu yıl reşit olmayanlar için cinsiyet değiştirme hormon tedavilerini, uzun vadeli yan tesirleriyle ilgili telaşlar nedeniyle kısıtlamaya başladı.
İsveçli sıhhat yetkilileri 2015 yılında ergenliği bastıran hormonları ve cinsiyetler ortası steroid hormonlarının “güvenli” olduğunu belirtmişti.
Ancak Ulusal Sağlık ve Refah Kurulu Lideri Aralık’ta yaptığı açıklamada “Elimizdeki bilgilerin meçhullüğü dikkatli olmayı gerektiyor. Şu an için riskler olası yararlardan daha fazla” dedi.
Finandiya, Şubat ayında trans bireylerin yasal cinsiyetlerini değiştirmelerini kolaylaştıran yeni bir maddeyi onaylamıştı. 2020’de ise Sıhhat Hizmetlerinde Tercihler Kurulu (COHERE) ergenlikte başlayan cinsiyet hoşnutsuzluğu için ergenliği baskılayan ilaçların ve öteki tıbbi müdahalelerin birinci basamak olarak kullanılmamasını tavsiye etti.
Fransa’da reşit olmayanlar ergenlik engelleyici ilaçlara yahut hormon tedavisine, birkaç yıl sürebilen ruhsal kıymetlendirme sürecinin akabinde erişebiliyor.
Fransa’da Ulusal Tıp Akademisi de geçen yıl mümkün yan tesirlere karşı “son derece ihtiyatlı” olunmasını istedi.
İngiltere’de ise cinsiyet hoşnutsuzluğu yaşayan 17 yaş altındaki gençler, birinci etapta klinik psikolog, çocuk psikoterapisti, çocuk ve ergen psikiyatristi ve aile terapistiyle görüşebileceği sıhhat kuruluşlarına sevk ediliyor. Değerlendirmelerin akabinde, reşit olmayanlara hormon tedavisi uygulanmasına karar verilebiliyor.
17 yaşından sonra yetişkin sıhhat merkezlerine başvuranlarsa, en az 1 yıl tercih ettiği cinsiyet kimliğine toplumsal olarak geçiş yapmış olması, sigara içmemesi ve kimi cerrahi süreçler için cinsiyetler ortası hormon almış olması koşuluyla ameliyat edilebiliyor.
