İstanbul Üniversitesi (İÜ) Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hüsne Altıok, iklim değişikliği nedeniyle Karadeniz ve Akdeniz ile paralel bir şekilde Marmara Denizi’nde yüzey suyu sıcaklığının kayda değer bir artış gösterdiğini belirtti. İklim değişikliği, doğal jeolojik süreçlerin yanı sıra insan faaliyetlerinin de etkisiyle gerçekleşen bir olgu olarak tanımlanmakta. Altıok, iklim değişikliğinin günümüzde yaşanan doğal afetlerle birleşerek bir “iklim krizi” haline dönüştüğünü vurguladı.
Altıok, konuya ilişkin olarak, “Gezegenimizin yörüngesindeki değişimlere bağlı olarak on binlerce yıl süren ısınma ve soğuma döngüleri yaşanmaktadır. Fakat, fosil yakıtların artan kullanım oranı, sanayinin ve endüstriyel tarımın yükselmesi, atmosferde sera gazlarının çoğalmasına neden olmuş ve bu durum dünyamızın küresel ısınma ile yüzleşmesine yol açmıştır.” ifadelerini kullandı.
Sıcaklık değişimlerinin rüzgar, yağmur, akıntı gibi atmosfer olayları üzerinde etkili olduğunu belirten Altıok, şöyle devam etti:
- Doğa olayları arasında karmaşık bir etkileşim mevcuttur.
- Buzulların erimesi, deniz seviyesinin yükselmesi, kuraklık, orman yangınları, bitkilerin yaşam döngüsündeki değişiklikler, tür çeşitliliğinde azalma ve göçler gibi birçok sorun ortaya çıkmaktadır.
- İklim değişikliği, hem doğrudan hem de dolaylı olarak dünya çapında etkiler yaratmaktadır.
Denizlerin ve okyanusların iklim değişikliğinde kritik roller üstlendiğini ifade eden Altıok, “Isıyı tutma kapasitesi nedeniyle aşırı sıcaklıkları dengeleyerek dünya üzerindeki canlıların yaşanabilirliğini artıran denizler, sıcaklıkların aşırı yükselmesiyle okyanus akıntı rejimlerinde değişikliklere ve atmosfer etkileşimlerinde aşırı doğal olayların yaşanmasına yol açmaktadır. Örneğin, Karadeniz’de gözlemlemeye başladığımız hortumlar buna bir örnektir. Elbette, denizler de iklim değişikliğinden etkilenmekte ve sonuçları uzun vadeli ve kalıcı bir şekilde kendini göstermektedir.” dedi.
İklim değişikliğinin denizlerin hassas ekosistemleri üzerinde olumsuz etkileri olduğuna dikkat çeken Altıok, “Denizlerimizde daha önce hiç rastlamadığımız denizanası türleri, balıklar, kabuklu deniz canlıları ve farklı yosun türleri artık bizim denizlerimizde görünür hale gelmiş ve hatta yerleşik türler haline gelmiştir. İklim değişikliğinin bir başka göstergesi olarak deniz suyu seviyesindeki artış, dünya genelinde birçok yerleşimi tehdit etmektedir.” şeklinde konuştu.
’14 YILDA YAKLAŞIK 0,98 DERECE ARTTI’
Altıok, İstanbul Boğazı’nda iklim değişikliği göstergesi olarak uzun dönemli sıcaklık, tuzluluk ve akıntı değişimlerinin yanı sıra, Marmara Denizi’nde ekosistem bileşenlerine ve deniz suyunun kimyasal özelliklerine de dikkat edilmesi gerektiğini ifade etti. Marmara Denizi ve İstanbul Boğazı’nda yüzey suyu sıcaklığında kayda değer bir artış yaşandığını belirten Altıok, şunları kaydetti:
- “Marmara Denizi’nde yüzey suyu sıcaklığında gözlemlediğimiz artış, 1990’lı yıllardan günümüze kadar devam etmektedir.”
- “Aslında iklim değişikliğinden bahsedebilmek için 30 yıldan fazla verinin düzenli bir şekilde ölçülmesi gerekmektedir.”
- “Yaptığımız araştırmalara göre, iklim değişikliği nedeniyle Karadeniz ve Akdeniz ile paralel olarak Marmara Denizi’nde yüzey suyu sıcaklığının arttığı gözlemlenmiştir. 1996-2010 yılları arasında yapılan aylık deniz suyu sıcaklığı ölçümlerine göre, bu artış Karadeniz’den az, Akdeniz’den ise daha fazla olup Marmara Denizi doğusunda yılda 0,07 derece olarak tahmin edilmiştir. Yani yüzey suyu sıcaklığı, 14 yılda yaklaşık 0,98 derece artmıştır.”
‘DERİN SUDA DEĞİŞİM ÇOK DAHA YAVAŞ’
Altıok, Marmara Denizi doğu çukurunda hem üst hem de alt tabakada sıcaklık ve tuzlulukta önemli artışlar gözlemlendiğini belirtti. Derin sularda da bir artış olduğunu ancak bunun rakamla ifade edilmesinin güç olduğunu söyledi. Derin su ile ilgili düzenli bir veri setinin bulunmadığını vurgulayan Altıok, “10 yıllık dönemler içerisindeki farklı mevsimlerde yapılan ölçümlere bakarak önemli bir sıcaklık ve tuzluluk artışı olduğunu söyleyebiliyoruz. Ancak bu değerler, derin suda değişimin çok daha yavaş olması nedeniyle yüzey suyu sıcaklığındaki kadar belirgin görünmemektedir.”” diye ekledi.
‘BAŞIMIZA BİR FELAKET GELMEDEN ÖNLEM ALINMALI’
Altıok, iklim değişikliğinin ekosistemlerde bozulmalara yol açtığını dile getirerek, sözlerini şöyle sürdürdü:
- “Marmara Denizi ve İstanbul Boğazı’nda iklim değişikliğinin etkilerinin çok iyi bir şekilde incelenmesi gerekmektedir.”
- “Öncelikle, iklim değişikliğinden ne kadar etkileneceği konusunda ileriye yönelik modeller oluşturulmalıdır.”
- “Bunun için mevcut veriler değerlendirilerek eksik veri ve bilgiler ortaya çıkarılmalıdır.”
- “Marmara Denizi’nde düzenli aralıklarla deniz bilim açısından veri toplandığını düşünmüyorum. Felaketler yaşandıktan sonra önlem almaya çalışmak yetersiz kalıyor.”
Altıok, “Bilgi ve veri olmadan çözüm üretmek ve ilerleme kaydetmek mümkün değildir. Müsilaj krizi sonrası 22 maddeden oluşan bir Marmara Denizi Eylem Planı hazırlandı, ardından stratejik planlama süreci başlatıldı. TÜBİTAK tarafından bu konuda özel çağrılar açılarak projeler desteklendi. Marmara Denizi için bu tür faaliyetlerin artması ve süreklilik göstermesi gerektiğine inanıyorum. Çünkü Marmara Denizi, sadece bizim sorumluluğumuzda ve bizden başka kimseye ait değil.”
