Hidroksiklorokin İlaç Protokolünden Çıkarıldı
Sağlık Bakanlığı, Türkiye’de Covid-19 tedavisinde yaygın olarak kullanılan hidroksiklorokin (klorokin) ilacını tedavi protokollerinden çıkardığını duyurdu. Bu karar, Türk Tabipleri Birliği tarafından, bilim insanlarının ilacın yan etkileri konusunda yaptığı uyarılara rağmen yetkililerin geç kalması eleştirisiyle karşılandı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) de bu konuyu Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) taşıdı. Türkiye gibi birçok ülkede Covid-19 tedavi protokolleri, ilaç kullanımını da içermektedir.
Covid-19’u İlaçla Yenmek Mümkün Mü?
BBC Future’dan Pavol Bardy, Fred Anston ve Oliver Bayfield, Covid-19 hastalığının küresel ölçekte bilinen ve kanıtlanmış bir tedavi veya ilacının mevcut olmadığını vurguluyor. Ancak birçok ülkede resmi rehberlerde tedavi için önerilen çeşitli ilaçlar bulunmaktadır. Türkiye’de, Covid-19 ile mücadelede hastalığın hem evde hem de hastanede tedavisinde kullanılan ilaçlar önemli bir rol oynamaktadır. Bazı ilaçlar, filyasyon ekiplerince evlere ücretsiz olarak dağıtılmaktadır.
Türkiye’de İlaç Kullanımı Neden Gündeme Geldi?
Sağlık Bakanlığı’nın rehberinde, etken maddesi favipiravir olan antiviral ilaç ve sıtma tedavisinde kullanılan hidroksiklorokin (klorokin) gibi ilaçlar hekim tavsiyesi ve gözetiminde önerilen başlıca ilaçlar arasındaydı. Ancak 7 Mayıs tarihli Bakanlık kararıyla klorokin protokolden çıkarıldı. Türk Tabipleri Birliği ve bazı muhalefet temsilcileri, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi köklü kurumların onayına sahip olmayan bu ilacın yan etkilerinin bilinmesine rağmen rehberden uzun bir süre çıkarılmamasını eleştirdi. CHP Milletvekili Murat Emir, Meclis Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’ya, “Kaç Covid hastası klorokine bağlı kalp rahatsızlığı geçirdi?” diye soran bir soru önergesi verdi.
Koronavirüs İlaçlarının Etkili Olmasının Önündeki Engeller
Türkiye’de konu siyasi bir boyut kazanırken, bilim dünyasında tartışmalar farklı bir boyutta devam ediyor. İlaçların Covid-19’a karşı etkinliği konusunda dünyada net bir görüş birliği mevcut değil. Uzmanlar, virüslerin yapısının bakterilere göre daha fazla çeşitlilik göstermesi, daha hızlı mutasyona uğraması ve daha zor erişilebilir olması nedeniyle doktorların ilaç bazlı tedavi şemaları geliştirmesinin oldukça zor olduğunu belirtiyorlar.
Geniş spektrumlu antibiyotikler, farklı bakteriyel enfeksiyonların tedavisinde kullanılabilirken, tek bir virüsün tedavisinde etkili olan bir ilacın diğer virüslere karşı da etkili olduğu çok az örnek bulunmaktadır. Örneğin, hepatit C tedavisinde kullanılan remdesivir adlı ilaç, bir dönem Covid tedavisi için önerilmişti. Ancak daha sonra yapılan araştırmalar, bu ilacın koronavirüse karşı etkinliğinin oldukça sınırlı olduğunu ortaya koydu. Uzmanlara göre, bakterilerden farklı olarak geniş spektrumlu antiviral ilaç geliştirmek oldukça zordur.
Hedefe Ulaşmak Zor
Virüslerin, bakterilere oranla çok daha fazla çeşitlilik göstermesi, onların genetik bilgilerini nasıl korudukları ile ilgilidir. Virüslerde, ilaçlarla hedef alınabilecek protein temel yapı taşlarının sayısı bakterilere göre daha azdır. Bir ilacın etkili olabilmesi için hedefi tutturması gerekir ve bu, virüsler için çok daha zordur. Bunun nedeni, virüslerin insan hücrelerinde çoğalırken, bedenimizdeki hücresel mekanizmayı ele geçirmesidir.
İlaç, enfekte olmuş hücrelerin içine girerek insan vücudunun normal işlevini etkileyen bazı süreçleri etkilerken, insan hücrelerinde istenmeyen hasarlar bırakabilir ve yan etkilere yol açabilir. Virüsün çoğalmasını engellemeye çalışırken, hücrelerin dışındaki virüsü hedef almak mümkündür; ancak virüsü koruyan kabuk, virüslerin genetik şifrelerini çevreleyen protein kılıfı, hedefe ulaşırken dış etkenlerden etkilenmeyecek kadar sağlam bir yapıya sahiptir.
Virüslerin Uyku Modu
Virüsler, hedeflerine ulaştıklarında, koruyan kabuklarını dağıtarak genetik bilgilerini dışarı atmaya başlarlar. Ancak bu süreç yalnızca belirli koşullarda gerçekleşir. İlaçlarla virüsü koruyan yapının hedef alınması cazip görünse de, bu ilaçlar insan vücudu için zararlı olabiliyor. Tüm bu zorluklara rağmen, hem grip salgını hem de HIV’e yönelik antiviral ilaçlar geliştirilmiştir. Bu ilaçlardan bazıları, virüsün kopyalanarak çoğalmasını ve koruyucu yapıyı hedef alıyor. Koronavirüs tedavisinde de işe yarayabilecek bazı ilaçlar tespit edilmiştir.
Ancak virüslerin hızlı bir şekilde mutasyona uğraması, ilaç geliştirme sürecini uzatmakta ve geliştirilen ilaçların da virüs evrimleştikçe etkisiz hale gelmesine yol açmaktadır. Virüslerle savaşmayı zorlaştıran bir diğer faktör ise bazı virüslerin uyku moduna geçebilmesidir. HIV ve HPV gibi bazı virüsler, uyku moduna geçildiğinde enfekte olmuş hücrelerde yeni virüsler üretmezler. Bu durumda ilaç, virüslerin kopyalanmasına ve yapılarına müdahale etmeye çalıştığında, karşılarında savaşabilecekleri bir şey kalmaz. Bu, virüsün hayatta kalmasını sağlar.
Virüsler uyku modundan çıkıp yeniden aktif olduklarında ise semptomlar geri döner ve ilaç tedavisi yeniden gereklidir. Bu durum, ilaca karşı vücudun direnç göstermesi olasılığını artırmaktadır. Virüslerin yaşam döngüsü hâlâ gizemini korumakta ve bu konuda araştırmalar devam etmektedir. Özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan hastalarda virüslerin çok daha uzun süre kalabildiğine dair işaretler bulunmaktadır. Koronavirüsün nasıl çalıştığına dair araştırmalarda önemli ilerlemeler kaydedilmiş olsa da, antiviral ilaçların geliştirilmesi konusundaki soru işaretleri devam etmektedir. Yılın ilerleyen dönemlerinde enfeksiyonların yeniden artacağı yönündeki uyarılar göz önüne alındığında, doktorların çabalarının bir süre daha gölgede kalacağı düşünülmektedir.
