Dünya’nın Süper Kıta Döngüsü
Dünya tarihinde bugüne dek Kolombiya‘dan Rodinya‘ya, oradan da Pangea‘ya kadar birçok süper kıta oluştu ve yok oldu. Araştırmacılar, bu devasa kara kütlelerinin yaklaşık 600 milyon yılda bir düzenli döngüler halinde meydana geldiğini öne sürüyorlar. Hatta, gezegenimizin sıcak mantosunda hareket eden kayaları izleyerek bir sonraki süper kıtanın ne zaman ve nerede oluşabileceği üzerine tahminler geliştirmektedirler.
MEGA KITALAR
Kıtalar, manto üzerinde yüzen tektonik levhalar üzerinde yer alır. Manto, tıpkı bir su kaynatma makinesi gibi çalışarak, Dünya’nın erimiş çekirdeği tarafından ısıtılan mantonun altındaki kayaların yavaşça yükselmesine neden olur. Bu süreçte, kabuktaki soğuyan levhalar oluşan boşluklardan mantonun derinliklerine çöker. Bu dairesel akış süreci manto konveksiyonu olarak adlandırılır ve milyonlarca yıl boyunca kıtasal plakaların hareket etmesine, dolayısıyla da kıtaların birleşerek süper kıta haline gelmesine neden olur.
Çin Bilimler Akademisi’nden jeolog Ross Mitchell ve meslektaşları, Dünya’nın süper kıta döngüsü hakkında daha fazla bilgi edinmek amacıyla süper kıtalardan daha küçük boyuttaki mega kıtalara odaklandılar. Örneğin; 520 milyon yıl önce ortaya çıkan Gondvana mega kıtası, 200 milyon yıl sonra büyüyerek süper kıta haline gelen Pangea‘nın oluşumunu sağladı.
Araştırmacılar, Gondvana’nın Pangea’ya nasıl dönüştüğünü incelemek için fosillere ve Dünya’nın ilk oluştuğu zamanlardaki kayıtlara bakarak kıtasal levhaların zaman içindeki haritasını çıkardılar. Böylelikle kıtaların konumu ile manto akış modelleri arasındaki ilişkiyi ve antik çağlardaki yükseliş ve alçalmalara dair önemli bilgiler elde ettiler.
AVRASYA İLE AMERİKA ÇARPIŞACAK
Çalışmaları boyunca araştırmacılar, kıtaların manto kayalarının soğuduğu ve battığı bölgelere doğru yokuş aşağı kayma eğilimi gösterdiğini keşfettiler. Mitchell, bu bölgeleri yitim kuşakları olarak adlandırıyor. Kıta levhalarının batmak için çok kalın olduğunu belirten Mitchell, bu levhaların yitim kuşaklarına doğru ilerlediğini ve sıkıştığını ifade ediyor. Ekibin 2020 yılının Kasım ayında Geology dergisine yaptığı açıklamaya göre, Gondvana mega kıtasının birleşerek Pangea‘yı oluşturması sürecinde görüldüğü üzere kıta hareketi yalnızca yatay bir düzlemde gerçekleşiyor.
Ekibin çalışma modeli aynı zamanda gezegenimizin geleceğini de tahmin edebilme potansiyeline sahip. Pangea, 175 milyon yıl önce parçalandığında, Pasifik Okyanusu çevresindeki volkanları ve depremleri besleyen bir dizi batma bölgesinden oluşan Pasifik Ateş Çemberi‘nin oluşumuna zemin hazırladı. Birkaç kıta birleşerek günümüzdeki mega kıta olan Avrasya‘yı oluşturdu. Avrasya, çağımızın yitim zonu olan Pasifik Ateş Çemberi’ne doğru ilerlemekte; bu da bir kıtanın diğerinin üzerine çıkıp dibe çöktüğü bir bölgeyi işaret ediyor.
Mitchell, Avrasya’nın Ateş Çemberi’ne doğru yatay bir şekilde ilerlerken en sonunda Amerika kıtası ile çarpışacağını ve önümüzdeki 50 ila 200 milyon yıl içerisinde yeni bir süper kıta yaratacağını belirtiyor.
YENİ KITA: AMASYA
Jeologlar bu yeni süper kıtayı “Amasya” olarak adlandırdı. Amasya kıtasının nerede sona ereceği konusunda birçok tartışma mevcut olsa da Mitchell’ın modeli, Amasya’nın Arktik Okyanusu’nun merkezinde kutupsal bir konumda yer alacağını öne sürmektedir. Ohio Üniversitesi‘nden jeolog ve süper kıta evrimi konusunda uzman olan Damien Nance, “Dünya’nın evriminde bir tür ritim olduğunu görebiliyoruz,” diyor. Ancak Mitchell’ın bu ritmi tam olarak çözüp çözemediği konusunda, Nance, “Belirsizlik devam ediyor, fakat sarkaç onun modeline uygun hareket ediyor,” şeklinde ifade ediyor.
Harvard Üniversitesi‘nde jeolog ve süper kıta uzmanı olarak görev yapan Paul Hoffman, Mitchell’ın modülü ile ilgili olarak “Tamamen şaşırtan bir fikir değil, ancak bir araya getirilme şeklini beğendim,” diyor.
Yazar: Jenny Wu
Kaynak: Science Mag
