Dünya Okyanus Günü: Sürdürülebilir Okyanus için Yenilik
Okyanusların günlük yaşamdaki rolüne dikkat çekmek, okyanusları korumak ve deniz kaynaklarını sürdürülebilir bir şekilde kullanmanın önemini vurgulamak amacıyla 8 Haziran Dünya Okyanus Günü’nün bu yılki teması “Sürdürülebilir Okyanus için Yenilik” olarak belirlendi. Birleşmiş Milletler (BM), 2009 yılından itibaren 8 Haziran’ı “Dünya Okyanuslar Günü” ilan etti. Ancak birçok ülke, bu özel günü, 1992 yılında Rio de Janeiro’da düzenlenen BM Çevre ve Kalkınma Konferansı’ndan bu yana kutlamaktadır.
Okyanusların Önemi
Üç milyar insan, geçinmek için denizlerdeki biyolojik çeşitliliğe bağımlıdır. Dünya, dörtte üçü suyla kaplı olan ve uzaydan bakıldığında mavi görünen yerkürenin, “Mavi Gezegen” olarak adlandırılmasına ilham olan okyanus ve denizlerin korunması, doğadaki yaşam döngüsünün devamı ve sürdürülebilir kalkınma için hayati öneme sahiptir. Ancak iklim değişikliği, plastik ve petrol kirliliği ile aşırı avlanma gibi nedenler yüzünden okyanuslar, her geçen gün tükenişe sürüklenmektedir.
Bu nedenle, BM 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Küresel Hedeflerinden biri olarak okyanusların, denizlerin ve deniz kaynaklarının korunmasını ve sürdürülebilir kullanımını amaçlayan “suda yaşam” maddesini kayda geçirmiştir. Okyanusların sıcaklık, kimya, akıntılar ve yaşam sayesinde dünyayı insanlar için yaşanabilir kılan küresel sistemlere hayat verdiğine dikkat çeken BM Kalkınma Programı (UNDP), bu yaşamsal kaynağın yönetim biçiminin hem insanlık hem de iklim değişikliği etkilerini dengelemek için vazgeçilmez olduğunu vurgulamaktadır.
UNDP’ye göre, üç milyardan fazla insan, geçimini sağlamak için deniz ve kıyılardaki biyolojik çeşitliliğe bağımlıdır. Ancak dünyadaki balık stokunun yaklaşık yüzde 30’u, aşırı kullanım nedeniyle sürdürülebilir düzeyin altındadır. Biyolojik Çeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Konulu Hükümetler Arası Bilim-Politika Platformu’nun (IPBES) geçen yılki raporuna göre, amfibi türlerin yüzde 40’ından fazlası, resif oluşturan mercanların yaklaşık yüzde 33’ü ve tüm deniz memelilerinin üçte birinden fazlası tehdit altındadır. Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) ve Londra Zooloji Derneği’nin birlikte hazırladığı “Yaşayan Gezegen Raporu”na göre ise son 50 yılda deniz türlerinin popülasyonlarında yüzde 36 azalma kaydedilmiştir; en fazla kayıp ise yüzde 81 ile sulak alanlarda görülmüştür.
Plastik Kirliliği ve Okyanusların Geleceği
Her yıl yaklaşık 8 milyon ton plastik okyanus sularına karışmaktadır. İnsanların ürettiği karbondioksidin yaklaşık yüzde 30’unu emen okyanuslarda, sanayi devriminin başlangıcından bu yana okyanus asitlenmesinde yüzde 26 artış kaydedilmiştir. Karada yerleşik kaynaklardan gelen deniz kirliliği, kaygı verici düzeylere ulaşmıştır. UNDP’ye göre, okyanusların her kilometrekaresinde ortalama 13 bin parça plastik atık bulunmaktadır.
Dünya Ekonomik Forumu’nun verilerine göre, bu durumun devam etmesi halinde, 2025 yılına kadar her 3 ton balığa karşılık 1 ton plastik olacağı öngörülmektedir. 2050 yılında ise deniz ve okyanuslardaki plastik miktarının, deniz canlılarını geçeceği tahmin edilmektedir. Özellikle yunuslar, balinalar ve su kuşları, doğada yok olması onlarca yıl süren plastik parçalarını yiyecek sanarak tüketmektedir. Bu plastik kirliliği, deniz canlılarının boğulmasına ya da plastik parçalara takılarak ölmesine yol açmaktadır.
Deniz ve okyanuslardaki kirlilik, kıyı ya da deniz trafiğinin yoğun olduğu noktaların ötesine geçmekte ve insan erişiminin olmadığı yerlere ulaşmaktadır. Örneğin, geçen yıl mayıs ayında, dünyanın en derin noktası kabul edilen Pasifik Okyanusu’nun batısındaki Mariana Çukuru’na dalan Amerikalı deniz altı kaşifi, okyanusların en uzak ve ıssız noktasında dahi deniz tabanında plastik atık ve şeker ambalajları tespit etmiştir.
