Fırsat ve Risklerin Dengesi
Dijital ebeveynlik kavramı, 21. yüzyılın başlarından itibaren literatürde önemli bir yer edinmiş ve özellikle salgın sonrası dönemde popülaritesini artırmıştır. Dr. Öğr. Üyesi Derya Kavgaoğlu, bu konuda yaptığı açıklamalarda, “Çocuk ve ebeveyn ilişkilerini anlamamıza yardımcı olan ebeveynlik kuramlarının, günümüzde dijital bağlamda yeniden değerlendirilmesi gerektiğini” vurguladı. Dijital dünyanın sunduğu fırsatlar, çocukların gelişimi açısından önemli avantajlar sağlarken, aynı zamanda ciddi riskleri de beraberinde getirebileceğini belirtti.
Kavgaoğlu, “Dijital platformlar doğru bir şekilde kullanıldığında, çocukların ve gençlerin akademik gelişimlerine katkıda bulunabilecek etkili pedagojik araçlardır” diye ekledi. Geçmişte öğretmenlerin bilgi kaynağı olarak tek başına öne çıktığını hatırlatan Kavgaoğlu, günümüzde arama motorlarının öğrenenlere bilgiye ulaşma konusunda özerklik sağladığını ifade etti. Didaktik sunumlarla sunulan bilimsel bilgilerin edilgen bir şekilde tüketilmesi yerine, dijital ortamda görsel ve işitsel uyaranlarla zihinsel modelleme yapmanın mümkün olduğunu ifade etti. Bu imkanları, tarihi olayları düz anlatım yerine video-belgesel ile kavramaktan, karmaşık fizik ve matematik bilgilerini animasyonlar aracılığıyla anlamaktan, farklı dillerde öğrenilen kelimeleri ilgili web siteleri ve ses dosyalarıyla pekiştirmekten, tarihi müzelerde sanal turlar ile arkeoloji ve sanat tarihine ilgi duymaktan örneklerle çeşitlendirdi.
Ancak dijital dünyanın kontrolsüz kullanımı, çocukların pornografi, korku ve şiddet gibi uygun olmayan içeriklerle karşılaşma, kötü niyetli kişilerce kandırılma, istismar edilme ve siber zorbalığa uğrama gibi riskleri de beraberinde getirdiğini belirtti.
Ebeveyn Rehberliği ve Sorumluluklar
Kavgaoğlu, ebeveynlerin yorgunluk veya zaman darlığı nedeniyle çocuklarının ekran sürelerini göz ardı etmesinin önemli bir risk oluşturduğunu belirtti. “İhmal edilen süre zarfında çocuk ya da genç, sıkıntılarını gidermek, kendini ifade etmek, sosyalleşmek ve başarı kazanmak gibi ihtiyaçlarını dijital ortamda tatmin etmenin yollarını arayacaktır,” dedi. Sağlıklı bir iletişimle ekran süresi kontrol edilmediğinde, bu durumun ekran bağımlılığına yol açabileceğine dikkat çekti. “Dijital ebeveynin görevi, fırsatlarla dolu bir dünyada fırsatları ve yararları maksimize etmek, riskleri ve zararları kontrol altında tutarak rehberlik etmektir” ifadelerini kullandı.
Rol Model Olma Gerekliliği
Rehberliğin ebeveynlere önemli sorumluluklar yüklediğini ifade eden Kavgaoğlu, “Bu alanda yapılabilecek pratikler arasında bilgi eksikliklerini gidermek ve dijital dünyanın fonksiyonel kullanımı için doğru rol model olmaktadır” dedi. Öğrenmelerimizin çoğunun sosyal bilişsel süreçler aracılığıyla gerçekleştiğini belirtti. “Yakınımızdaki davranışların olumlu ve olumsuz sonuçlarına göre model alır, uygun zamanlarda benzer davranışları sergileyebiliriz. Bu bağlamda, ebeveyn ve bakım verenler, çocuk ya da gencin nasıl bir dijital tutum sergilemesini istiyorlarsa, o yönde rol model olmalıdırlar. Ekranda geçirdikleri süre, takip ettikleri içerik ve bu içeriklerle nasıl etkileşimde bulunduklarına dikkat etmelidirler,” dedi.
İçerik Takibi ve Önemi
Çocukların ve gençlerin takip ettiği içeriklere karşı kayıtsız kalınmaması gerektiğini vurgulayan Kavgaoğlu, “Hangi oyunları oynadıkları ve hangi sitelerde vakit geçirdikleri, ebeveynlerin bu platformlardaki motivasyonlarını anlamalarına yardımcı olabilir,” diye belirtti. “Çocuğun ilgi alanları, yetenekleri ve becerileri hakkında ipuçları taşıyan bu bilgiler, ebeveynler için büyük bir değer taşımaktadır.” Özellikle, tarihi, mistik ve sanatsal motifler içeren oyunlar veya yapay zeka, teknoloji ve büyük veri konularında tartışmaların yapıldığı platformlarda fazla zaman geçiren çocuklar için alternatif üretmenin önemine dikkat çekti.
Kavgaoğlu, “Yakın bir gelecekte birçok geleneksel mesleğin otomasyona geçeceği ve mesleki yeterliliklerin değişeceği göz önüne alındığında, çocukların dijital dünyayla birlikte gelişen ilgi ve yeteneklerinin göz ardı edilmemesi ve bu yeteneklerin en iyi şekilde değerlendirilmesi son derece önemlidir,” dedi.
Dijital okuryazarlık seviyesini artırmak için Bilişim Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından yayımlanan rehber dokümanların internet üzerinden erişilebileceğini hatırlatan Kavgaoğlu, “Ebeveynlerin kendi çabalarının yanı sıra, eğitim kurumlarının da bu rehber dokümanları periyodik olarak ebeveynlerle paylaşmasının önem taşıdığını” vurguladı.
