Dinozor Ayak İzleri: Tarihin Derinliklerinden Bir Keşif
Gary Johnson için sıradan bir gün gibi başlayan bir sabah, İngiltere’nin Oxfordshire bölgesindeki bir taş ocağında çalışırken beklenmedik bir keşifle sonuçlandı. Her zamanki gibi ekskavatörüyle kil katmanlarını kazarken, yüzeyde garip bir tümsekle karşılaştı. “Önce yerde bir anormallik olduğunu düşündüm. Ama sonra 3 metre uzakta bir tümsek daha buldum. Sonra bir tane daha ve 3 metre sonra bir tümsek daha” diyen Johnson, aslında akıl almaz bir keşfe imza attığının farkında değildi.
Johnson’ın bulduğu tümsekler, neredeyse 166 milyon yıl önce, gezegenimizin çok daha sıcak olduğu ve deniz seviyelerinin oldukça yüksek olduğu bir dönemde, sığ ve ılık bir lagün olan bölgede geçmiş dinozorların bıraktığı ayak izleriydi. Johnson, BBC’ye yaptığı açıklamada, “‘Bunları gören ilk kişi benim’ diye düşündüm. Çok gerçeküstü bir durumdu. Tüylerim diken diken olmuştu” dedi.
Dewars Farm Taş Ocağı’ndaki Keşifler
Daha sonra araştırmacılar, toplamda yaklaşık 200 civarında ayak izi buldular. Bu sayede Dewars Farm Taş Ocağı, İngiltere’nin en büyük dinozor geçidi olarak kayıtlara geçti.
Yürüyüş Hızlarının Hesaplanması
- Bulunan ayak izlerinin, uzun boyunlu otçul dinozor olan Cetiosaurus ile küçük etçil bir dinozor olan Megalosaurus türlerine ait olduğu düşünülüyor.
- Megalosaurus, bilim insanları tarafından 1824 yılında isimlendirilen ilk dinozor olarak tarihte özel bir öneme sahiptir.
- Şu ana kadar, 150 metre uzunluğa ulaşan beş ayrı iz yolu tespit edildi. Bu iz yollarının dördü, büyük fillere benzeyen ve boyları 18 metreyi bulabilen sauropodlar tarafından oluşturulmuşken, bir tanesi ise bir Megalosaurus tarafından bırakılmıştır.
- Ayak izlerinin en derin kısmı 50 santimetreye ulaşırken, kazılar devam ettikçe daha fazla iz yolunun bulunabileceği düşünülmektedir.
- Megalosaurus ayak izleri, her biri 66 santimetre uzunluğunda olup, adımlar arasında 2,75 metre mesafe bulunmaktadır. Bu da dinozorun saatte 1,6 kilometre yani ortalama bir insanla aynı hızda yürüdüğünü göstermektedir. En uzun olan Cetiosaurus izleri ise 89 santimetre uzunluğundadır.
Bir Zaman Makinesi Gibi
Birmingham Üniversitesi’nden mikropaleontolog Prof. Dr. Kirsty Edgar, İngiltere’de böyle büyük kalıntıların bulunmasının son derece nadir olduğunu belirterek, “Burası hem kapsamı hem de izlerin büyüklüğü açısından hayatım boyunca gördüğüm en büyüleyici iz bölgelerinden biri” dedi ve ekledi: “Zamanda geriye gidip bu dev canlıların nasıl dolaştıklarına dair bir fikir edinebilirsiniz.”
Kazıya liderlik eden Edgar, The Washington Post’a yaptığı açıklamada, “Bize Oxfordshire’ın tropik bir yer olduğunu 166 milyon yıl önceye dair kesitler sunan bu ölçekte bir şeyin bu kadar uzun süre korunmuş olması çok özel bir durum. Adeta bir zaman makinesi” diye konuştu.
Bilimsel Çalışmalar ve Gelişmeler
Johnson’ın ilk keşfinin ardından, geçen yaz Oxford ve Birmingham Üniversitesi’nden 100’den fazla bilim insanı, öğrenci ve gönüllüden oluşan bir ekip kazıya katıldı. Bu araştırmalar, önümüzdeki hafta BBC kanalında yayınlanacak “Digging for Britain” belgeseline de konu oldu.
Araştırmacılar, ayak izlerinin alçıdan kalıplarını çıkarmanın yanı sıra 20 binden fazla kare fotoğraf çekti ve alanın üç boyutlu modellerini oluşturmak için kameralı insansız hava araçları kullandılar.
İki Farklı Türün Aynı Yerden Geçmesi
Bu iz yolları ilk değil; bölgede 1997 yılında yapılan kireçtaşı kazılarında da 40’tan fazla ayak izi kümesi tespit edilmişti. Son kazılarda, alanın bir kısmında Cetiosaurus ile Megalosaurus’un yollarının kesiştiği görüldü. Cetiosaurus’un büyük yuvarlak ayak izinin ön kısmının, üç parmaklı Megalosaurus’un ayak izi tarafından bozulmuş olması, bilim insanlarını otçul ardından etçil dinozorun geçtiği sonucuna ulaştırdı.
Bu iki tür arasındaki etkileşimin doğası da bilim dünyasında merak konusu oldu. Edgar, “Belki iki ayak izi 1 saat arayla oluştu ve theropod, sauropod’ları kovalıyordu; belki de iki ayak izi arasında günler vardı ve burası, A noktasından B noktasına gitmek için çok sık kullandıkları bir bölgeydi. Bunu bilmiyoruz” dedi.
Dinozorların İzleri ve Sürüler Halinde Hareketi
Araştırmacılar, beş dinozordan dördünün kuzeye doğru ilerlediğini ve bu durumun çevredeki başka dinozor ayak izleriyle uyumlu olduğunu ortaya koydu. Dinozorların hepsinin bir arada ilerleyip ilerlemediğini kesin olarak söylemek mümkün değil; ancak sauropodların sürüler halinde hareket ettiğinin bilindiğini ve bu dört Cetiosaurus’un da bir sürü oluşturuyor olabileceğini öne sürdü.
Edgar, “İzlerin aynı anda bırakılıp bırakılmadığı da belli değil. Ama korunma şekillerine bakılırsa aralarında birkaç hafta ya da en fazla birkaç ay olduğunu düşünüyoruz” yorumunu yaptı.
İzlerin Büyüleyici Özellikleri
Alanın büyüklüğünün etkileyiciliğine de vurgu yapan Edgar, ilk gidişinde şaşkına döndüğünü belirterek, “Baktığınız her yerde bir dinozor izi görüyorsunuz. Orada bir tane, burada başka bir tane. 166 milyon yıl önce buradan geçmişler ve bugün siz onların ayak izlerinin üzerinde duruyorsunuz” dedi. Edgar, izlerden birinde Megalosaurus’un yürürken sendelediği anın bile görülebildiğini ifade etti.
Oxford Üniversitesi’nden Dr. Duncan Murdock, BBC’ye “O bir tane dinozorun burada yürüdüğünü ve tam bu izi bıraktığını bilmek çok heyecan verici. Hayvanın buradaki yürüyüşünü, çamura bata çıka ilerlediğini hayal edebiliyorsunuz” dedi.
Oxford Üniversitesi Doğal Tarih Müzesi’nde görev yapan bir omurgalılar paleontoloğu Dr. Emma Nichols, 2 ton ağırlığındaki Megalosaurus’un ayak izinin “neredeyse karikatürlerde gördüğümüz gibi bir dinozor izi” olduğunu belirterek, “Biz buna tridaktil (üç parmaklı) izi diyoruz. Hayvanın üç ayak parmağı izde çok ama çok net görülebiliyor” dedi. Megalosaurus’ların, çok hızlı hareket eden avcılar olduğunu vurgulayan Nichols, “Boyları 6 ile 9 metre arasında değişiyordu. Bildiğimiz kadarıyla Jura döneminde İngiltere’de yaşamış en büyük boyutlu avcı dinozorlar bunlardı” şeklinde konuştu.
İzlerin Korunma Nedeni
Birmingham Üniversitesi’nden paleobiyolog Prof. Dr. Richard Butler, The Guardian’a yaptığı açıklamada, dinozor ayak izlerinin bu hayvanların hayatlarına dair bir kesit sunduğunu belirterek, “Bir dinozor ayak iziyle, özellikle de iz yollarıyla ilgili en harika şey, hayvanın hayatına dair bir kesit sunmasıdır. O hayvanın nasıl hareket ettiğine dair şeyler öğrenebilirsiniz. Yaşadığı çevreyi anlayabilirsiniz. İzler, bize kemik fosil kayıtlarından öğrenmemiz mümkün olmayan farklı bilgiler sunar” diye konuştu.
Bu iz yollarının neden bu kadar iyi korunduğu ise hâlâ bir muamma. Butler, “Bunların fosil kayıtlarında korunmasını sağlayan bir şey yaşanmış olmalı. Tam olarak ne olduğunu bilmiyoruz ama büyük bir fırtına yaşanmış ve izlerin üzerine büyük miktarda tortu yığılmış olabilir. Bunun sonucunda da izler silinip gitmek yerine olduğu gibi korunmuştur” ifadelerini kullandı. Edgar da bu kadar net izlerin kalabilmesi için dinozorların oradan geçtiği sırada çökeltilerin yeterince yumuşak ve ince kumdan oluşması, ancak şekli koruyamayacak kadar da nemli olmaması gerektiğini belirterek, tüm bu koşulların aynı anda sağlanmasının düşük bir ihtimal olduğunu vurguladı. Edgar, izlerin olduğu gibi korunmuş olmasının, üzerinde taze çökeltiler birikmesiyle mümkün olduğunu söyledi.
