Depremin Çocuklar Üzerindeki Etkisi
Deprem, hepimiz için korkutucu bir deneyimdir; ancak çocuklar için bu durum, korkunun ötesinde daha karmaşık duygular barındırır. Özellikle 12 yaşın altındaki çocuklar, soyut düşünme yeteneğinden yoksun oldukları için deprem olgusunu zihinlerinde somut bir şekilde işleyemezler. Bu nedenle deprem, çocukların zihninde belirsiz ve anlaşılmaz bir kavram olarak yer alabilir. Belirsizlik, çocuklarda kaygı yaratabilir ve bu kaygı, yoğun endişe, güvensizlik ve korku hislerine yol açabilir.
Kaygı düzeyi artan çocuklar, çeşitli ruhsal ve fiziksel belirtiler gösterebilirler. Bu belirtiler arasında:
- Korkulu rüyalar görmek
- Yalnız kalma korkusu
- Alt ıslatma
- Parmak emme
- Tırnak yeme
- Kekeleme
- İçe kapanma
Bunun yanı sıra, fiziksel belirtiler de ortaya çıkabilir; örneğin, nedensiz karın ağrıları, mide bulantıları ve uyku bozuklukları gibi sorunlar yaşanabilir.
Çocuk, depremi “Bu olayın sorumlusu benim; kötü davrandığım için başımıza geldi” gibi olumsuz bir şekilde algılayabilir. Alternatif olarak, “Evimiz ya da okulumuzu kim sallıyor? Uçak mı çarptı?” gibi daha ütopik düşüncelerle de karşılaşabilir. Bu nedenle, çocuğun zihnindeki belirsizliği somut bir hale getirmek oldukça önemlidir. Deprem gerçekliğini, çocuğun gelişim seviyesine uygun bir şekilde anlatmalıyız.
Bu noktada oyunlar ve oyuncaklar, iletişim araçlarımız olarak büyük bir rol oynamaktadır. Somutlaştırarak ve oyun yoluyla anlatılan bir deprem, çocuğu kaygılandırmaz ve konuyu daha anlaşılır hale getirir. Örneğin, oyuncaklarla oynayarak şöyle bir açıklama yapabiliriz: “Sana bir şey söyleyeyim mi? Deprem nasıl oluyor biliyor musun? Yerin altında yan yana kocaman kayalar var. Onlar dura dura eskiyor, sonra ufak ufak parçalanıyor. Parçalanırken yanındaki diğer kayaları da sallıyor, biz de yerin üstünde olduğumuz için sallanıyoruz. Hepsi bu.” Bu tür somut açıklamalar, çocuğu rahatlatır ve deprem olayına olağanüstü bir anlam yüklemesini engeller.
Ebeveynlerin ve öğretmenlerin çocuklara yaklaşımı, tepkileri ve doğru rol model olmaları, depremin çocukta travmatik etki bırakıp bırakmamasında son derece önemlidir. Eğer bir yetişkin yoğun kaygı yaşıyorsa, bunu çocuğa hissettirmemeli ve tepkilerini kontrol altında tutabilmelidir. Çocuğun yanında olduğunu asla unutmamalıdır. Özellikle deprem anında ebeveynin veya öğretmenin vereceği tepkiler çok kritiktir. Çünkü çocuklar, depremden ziyade etraflarındaki insanların tepkilerinden etkilenirler. Olay sırasında çocuğun şahit olduğu panik içeren davranışlar, ağlamalar, çığlık atmalar, bayılmalar ve arkasına bakmadan kaçışlar, çocukta kalıcı travmatik etkiler oluşturabilir.
Kaygının ve tehlikenin olduğu bir ortamda güven duygusu yoktur. Bu nedenle ebeveynlerin ve öğretmenlerin, deprem anında ve sonrasında çocuklara vermesi gereken ilk duygu, güven duygusu olmalıdır. Çocuk kendisini tehdit altında hissetmemeli ve “sen güvendesin” mesajı verilmelidir. “Okulumuz ve evimiz çok sağlam, bizler de her zaman senin yanındayız.” gibi güven verici ifadeler kullanılmalıdır.
Deprem ile ilgili duygular, düşünceler ve yaşanılanlar, çocuk yanında uzun uzadıya konuşulmamalıdır. Bir diğer önemli nokta, gösterilen ilginin çocuk tarafından suiistimal edilmemesi için, çocuğun karakterine uygun şekilde telkinlerde bulunulmalı ve duygu aktarımı abartılmamalıdır. Nasıl ki fiziksel olarak deprem için çeşitli önlemler alıyorsak, ruhsal olarak da kendimizi ve ailemizi hazırlayarak gerekli önlemleri almalıyız.
