Denge Sorunları ve Baş Dönmesi
Birçok insan, denge sorunlarını ‘sersem hissetme’, ‘ayakta duramama’ veya ‘tereledi’ gibi ifadelerle tanımlar. Dönme veya ivmelenme hissi olmaksızın, dengesizlik ve güvensizlik hissi, sıklıkla iç kulak problemlerinden kaynaklanır.
Baş Dönmesi Nedir?
Kişiler, bazen kendilerinin veya çevrelerinin döndüğünü ifade ederler. Baş dönmesi, genellikle iç kulakta meydana gelen sorunlardan kaynaklanır.
Denge Anatomisi
Baş dönmesi ve sersemlik hissi, vücudun denge sistemleri ile doğrudan ilişkilidir. Bu sistem sayesinde birey, vücudunun yönünü, pozisyonunu ve hareket yönünü algılar. Denge sisteminin temel bileşenleri şunlardır:
- İç Kulaklar: Labirent yapısı, hareketin yönünü belirler; ön-arka, yan-yan ve yukarı-aşağı hareketleri algılar.
- Gözler: Vücudun boşlukta nerede olduğunu (ayakta, ters dönmüş gibi) ve hareketin yönünü görerek bilgi verir.
- Doku Alıcıları: Eklem ve omurga gibi organlarda bulunarak, vücudun hangi bölgesinin yere değdiğini algılar.
- Kas ve Eklem His Alıcıları: Vücudun hangi kısımlarının hareket ettiğini algılayarak, dengeye katkıda bulunur.
- Merkezi Sinir Sistemi: Beyin ve omurilik, diğer dört sistemden gelen verileri değerlendirerek, dengeyi sağlar.
Merkezi sinir sistemi, bu dört sistemden karmaşık veriler aldığında, kişi sersemlik veya baş dönmesi hissi yaşayabilir. Örneğin, fırtınalı bir havada uçaktaysanız ve uçağın hava boşluğuna girdiğini düşünün. Uçak içinde yalnızca uçağı gördüğünüz için dışarıdaki fırtınayı algılayamazsınız, bu da beyninizdeki algıların karışmasına yol açar ve ‘uçak tutması’ hissi ortaya çıkabilir.
Aynı şekilde, bir arabanın arka koltuğunda oturup kitap okuduğunuzda, iç kulak ve his algılayıcılarınız hareketi algılarken gözleriniz yalnızca kitabı görüyorsa, ‘araba tutması’ hissi yaşayabilirsiniz.
Gerçek bir hastalık örneği vermek gerekirse, kafa travması veya kulak iltihabı nedeniyle tek taraflı iç kulağınız etkilenmişse, bu durumda etkilenen iç kulak diğer kulağın sağladığı mesajları düzgün iletemez. Beyin, bu karmaşık durumu çözmeye çalışırken, baş dönmesi ve bulantı hissi yaşayabilirsiniz.
Hangi Tıbbi Rahatsızlıklar Sersemlik Hissi Yaratır?
- Kan Dolaşımı: Dolaşım bozuklukları, sersemlik hissi yaratan en yaygın rahatsızlıklardandır. Beyne yeterince kan gitmediğinde, kişi sersemlik hissi yaşayabilir. Özellikle ani hareketler sırasında bu durum sıkça gözlemlenir. Yüksek kan basıncı, şeker hastalığı veya yüksek kolesterol, damar sertliğine yol açabilir.
- Travma: İç kulağı etkileyen kafa travmaları, belirgin baş dönmesine ve işitme kaybına neden olabilir. Sersemlik hissi haftalarca sürebilir; zamanla sağlam taraf iç kulak görevlerini üstlenerek şikayetler azalır.
- İltihap: Basit nezle ve gribe neden olan virüsler, iç kulağı ve beyine giden sinirleri etkileyerek baş dönmesine yol açabilir. Orta kulak iltihabı durumunda, eğer iç kulağı etkilerse, baş dönmesi ve sersemlik hissi daha belirgin hale gelir.
- Alerji: Alerjik reaksiyonlar, bazı bireylerde sersemlik veya baş dönmesine neden olabilir. Özellikle yiyecekler, toz, mantar ve çiçek poleni gibi maddelere karşı duyarlılık gösteren kişilerde bu durum sıkça görülmektedir.
- Nörolojik Hastalıklar: Multipl skleroz, frengi veya tümör gibi sinir sistemini etkileyen hastalıklar, denge bozukluklarına yol açabilir. Bu tür hastalıklar nadir görülse de, doktor muayenesi sırasında dikkate alınmalıdır.
Sersemlik Hissi İçin Hekim Ne Yapabilir?
Hekim, sersemlik hissinin ne zaman başladığını, ne kadar sürdüğünü, bulantı veya kusma ile beraber olup olmadığını, bu hissi tetikleyen durumları ve genel sağlığınızı sorgulayacaktır. Kullanmakta olduğunuz ilaçlar, geçirdiğiniz kafa travmaları ve sinir sisteminizle ilgili diğer faktörler de göz önünde bulundurulacaktır.
Hekiminiz, kulak burun boğaz muayenesi yapacak ve denge fonksiyonları ile ilgili testler gerçekleştirecektir. Gerekli durumlarda, kafa filmleri, bilgisayarlı tomografi veya manyetik rezonans görüntüleme isteyebilir. Ayrıca, kan testleri ve kalp muayenesi de yapılabilir. Ancak her hastada bu testlerin hepsine ihtiyaç duyulmaz; hekim, kişiye özel bir değerlendirme yaparak gerekli olan testleri belirleyecektir.
Sersemlik Hissini Nasıl Azaltabilirsiniz?
- Yatarken ani hareketlerden kaçının; birden ayağa kalkmak gibi hareketler sersemlik hissini artırabilir.
- Aşırı baş hareketlerinden kaçının ve başınızı yavaşça hareket ettirin.
- Kan dolaşımını engelleyen nikotin, kafein ve tuz gibi maddeleri azaltın veya bu maddelerden uzak durun. Alkol tüketiminden kaçının.
- Sersemlik hissinizi artırabilecek stres ve gerginlik durumlarından uzak durmaya çalışın.
- Sersemlik halinde araç kullanmak, merdiven tırmanmak gibi tehlikeli olabilecek aktivitelerden kaçının.
Yapılabilecek Egzersizler:
Yatakta Uygulanabilecek Egzersizler:
Göz Hareketleri:
- Yavaşça gözlerinizi yukarı ve aşağı hareket ettirin.
- Gözlerinizi bir yandan diğer yana hareket ettirin.
- Gözünüzün karşısında tuttuğunuz parmağınızı yüzünüze yaklaştırıp uzaklaştırırken (30-90 cm arasında) gözlerinizi bu parmak ucunda odaklayın.
Baş Hareketleri:
- Başınızı öne ve arkaya eğin.
- Başınızı bir yandan diğer yana çevirin.
Oturur Durumda Uygulanabilecek Egzersizler:
- Omuzlarınızı silkeleyin ve omuz başlarınıza daireler çizin.
- Yere doğru eğilerek yerdeki bir cismi yakalamaya çalışın.
Ayakta Dururken Yapılabilecek Egzersizler:
- Gözler açık ve kapalıyken oturup kalkın.
- Göz hizasında ufak bir topu elden ele atarak yakalamaya çalışın.
- Yere çömelip doğrulun, daha sonra kendi etrafınızda tam bir tur atın.
Hareket Halindeyken Yapılabilecek Egzersizler:
- Önce gözler açıkken, daha sonra kapalıyken oda içinde dolaşın.
- Önce gözler açıkken, daha sonra kapalıyken bir yokuş inip çıkın.
- Eğilme ve geriye hedef alma hareketlerini içeren basketbol veya bowling gibi herhangi bir oyunu oynayın.
