Covid-19 ve D Vitamini: Dezenformasyonun Yayılması
Covid-19 pandemisi süresince, tedavi yöntemleri etrafında ortaya çıkan dezenformasyon, neredeyse bir salgın gibi yayıldı. Bu süreçte, bazı yanlış bilgiler, içinde bir parça doğruluk barındıran iddialar etrafında şekillenerek, mücadele edilmesi en zor olanlar arasında yer aldı.
Neden D vitamini?
Covid-19 için önerilen tedavi yöntemleri arasında hidroksiklorokin, ivermektin ve D vitamini gibi maddeler yer alıyor. Bir tedavinin işe yaradığını düşünmek ve sonrasında yapılan araştırmalarla bu düşüncenin yanlış olduğunu anlamak, normal bilimsel süreçlerin bir parçasıdır. Ancak internet ortamında, pandeminin başlangıcında yapılan ya da kalitesiz araştırmalar, bağlamından kopartılarak paylaşılabiliyor. Komplo teorileri savunan kişiler, bu kafa karışıklığından faydalanarak kendi görüşlerini yaymayı sürdürüyor.
D vitamininin Covid-19’un önlenmesinde veya tedavisinde faydalı olabileceği düşüncesinin ardında bazı mantıklı nedenler bulunuyor. D vitamini, bağışıklık sistemi üzerinde önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin, İngiltere’de herkesin kış aylarında ve eksiklik riski taşıyan bireylerin ise yıl boyunca D vitamini takviyesi alması önerilmektedir. Ancak şimdiye kadar yapılan hiçbir araştırma, D vitamininin hastalığı önlediğine veya tedavi ettiğine dair yeterli ikna edici kanıt sunmamıştır. Bu durum, gelecekte değişmeyecek anlamına gelmiyor.
Bazı kişilerin internetten edindiği D vitamini tavsiyelerine uyması anlaşılabilir bir durum. Ancak bazıları daha da ileri giderek, Reddit forumlarında hükümetlerin D vitamininin etkinliğinden “çok az bahsettiğini” ve “aşılara ve polis devleti takibine” odaklandığını iddia ettiler. Ayrıca, “Dünya Sağlık Örgütü’nü büyük ilaç şirketlerinin finanse ettiği için D vitamininin göz ardı edildiğini” savundular. Oysa hükümetler, etkinliği kanıtlanan ucuz ve etkili tedavileri, örneğin deksametazonu uygulamaya almışlardır. Vitamin endüstrisi de büyük paraların döndüğü bir sektördür.
Araştırmalar ne diyor?
Pek çok araştırma, D vitamini ile Covid-19 tedavisi arasında bir ilişki kurmuştur. Ancak bu kanıtların çoğu gözleme dayalıdır. Yani, diğer faktörler dikkate alınmadan D vitamini düzeyleri yüksek veya düşük olan bireyler incelenmiştir. Bilimsel araştırmalardaki genel kabul gören standart, bu şekilde değildir. Bilim insanlarının tedavinin yarattığı sonuçları daha net görebilmesi için, hastalara bir tedavi veya plasebo verilerek rastgele kontrol denemeleri yapılması gerekmektedir.
Gözleme dayalı çalışmalar, D vitamini düzeyi düşük olan bireylerin ve Covid-19’a yakalanma riski yüksek olan grupları göstermektedir. Örneğin, daha yaşlı insanlar, obezite sorunu yaşayanlar ve daha koyu tenli bireyler gibi Güney Asya kökenli kişiler, bu risk grubunda yer almaktadır. Bu grupların yüksek risk altında bulunmasının nedeni, D vitamini eksikliği olabileceği gibi, sağlık sorunları veya çevresel etmenler de etkili olabilir. D vitamini seviyelerinin düşmesi, bir hastalığın nedeni olabileceği gibi, bir sonucun da yansıması olabilir. D vitamininin tek başına oynadığı rolü, Queen Mary Üniversitesi’nde gerçekleştirilen rastgele, kontrol gruplu standart çalışmalarda daha iyi anlayabiliriz.
İspanya’daki çalışmalar
Barcelona Üniversitesi’nde yapılan ve tam da böyle bir araştırma olduğu iddia edilen bir çalışma, büyük ilgi uyandırdı. Bu çalışma, D vitamininin yoğun bakıma yatışları yüzde 80, ölümleri ise yüzde 60 oranında azalttığını iddia ediyordu. Ancak bu çalışma, “araştırmanın tanımı hakkındaki kaygılar” nedeniyle geri çekildi ve Lancet tıp dergisi, araştırma hakkında bir soruşturmaya başladı. Ne yazık ki, araştırmanın geri çekilmesi, orijinal çalışma kadar geniş bir şekilde paylaşılmadı.
D vitamini, rastgele belirlenen bireylere değil, hastaların durumu dikkate alınarak bir koğuşta yatan hastalara uygulanmıştı. Ayrıca, çalışmada hayatını kaybeden Covid hastalarının başlangıç vitamin düzeyleri farklıydı ve bu, başlangıçta daha hasta olduklarını gösteriyordu. İngiltere’de hastanelerde D vitamini takviyesine başlanması çağrısı yapan Muhafazakâr Partili milletvekili David Davis, BBC’ye yaptığı açıklamada, araştırmanın geri çekilmesine rağmen D vitamininin önemini vurgulayarak, hükümetin bu alandaki çalışmalara daha fazla kaynak ayırması gerektiğini belirtti. Ancak geri çekilmeden önce Lancet için Barcelona araştırmasını inceleyen İspanyol Anestezi ve Yoğun Bakım uzmanı Aurora Baluja, çalışmada saptanan “aşırı” D vitamini etkisinin rastgele kontrollü denemelerde daha önce hiç görülmediğini ve bunun çalışmanın büyük ihtimalle taraflı olduğunu gösterdiğini ifade etti. Baluja, D vitamini eksikliğinin yoğun bakımda ölen hastalar için “çok iyi bilinen bir risk faktörü” olduğunu ve “tek başına D vitamini takviyesinin bu hastalardaki riski hiç azaltmadığını” vurguladı. Ayrıca, D vitamini eksikliğinin hastaların ölüm nedeni olmadığını, bunun yerine yetersiz beslenme ve böbrek yetmezliği gibi daha temel sorunlardan kaynaklandığını kaydetti.
Viral paylaşımların zararı ne?
Cambridge Üniversitesi’nden Sosyal Psikolog Prof. Sander Van der Linden, araştırma sonuçlarının, ‘hiçbir doğal şey sana zarar veremez’ gibi yaygın görüşlerle örtüştüğünde, bu paylaşımların daha geniş kitlelere ulaştığını belirtmektedir. Doğal sağlık, alternatif tıp ve aşılara ideolojik olarak karşı çıkan topluluklar arasında farklılıklar bulunsa da, bazı örtüşmeler de meydana gelmektedir. Prof. Van der Linden, “Aşı karşıtı hesaplar, dini, bitkisel tedavi ve alternatif tıp gibi topluluklarla yoğun bir şekilde bağlantılı” diyor.
Van der Linden’e göre, bu durum diğer toplulukların ilgileriyle örtüşen başlıkları paylaşabilmesi ve örneğin “aşıya gerek yok, sadece D vitamini alabilirsiniz” mesajını, aşı karşıtı olduğunu çok sezdirmeden yayabilmesi anlamına geliyor. D vitamini, aşırı alındığında böbrek taşlarına yol açabilse de, genelde güvenli bir vitamin olarak kabul edilir. Ancak asıl zarar, insanların bunu mucizevi bir tedavi olarak görüp, aşı, maske ve sosyal mesafe gibi önlemlerin yerini alabileceğini düşündüğünde ortaya çıkıyor.
