Covid-19 Aşıları Sonrası Aşı Karşıtlığı Artışı
Covid-19 aşılarının uygulanmasının ardından, hem dünya genelinde hem de Türkiye’de aşı karşıtlığı giderek artan bir endişe kaynağı haline geldi. Aşı karşıtlığı, başlangıçta Covid-19 aşılarıyla sınırlı kalırken, zamanla bebeklik ve çocukluk aşılarına, hatta yenidoğanlardan alınan topuk kanı taramalarına kadar sıçramıştır. Bazı aileler, çocuklarına gerekli aşıları yaptırmaktan kaçınırken, yenidoğanlardan alınan topuk kanı testine de onay vermemektedir.
Örnek olarak, geçen günlerde Ankara’da 2 aylık bir bebek, beyin kanaması nedeniyle yoğun bakımda tedavi altına alındı. Yapılan incelemelerde, ailenin bebeğine doğumdan hemen sonra yapılması gereken K vitamini enjeksiyonunu yaptırmadığı, ayrıca topuk kanı taramasını ve aşıları da reddettiği belirlendi.
Uzman Görüşü: Dr. Elida Yüksel ile Yenidoğan Aşıları ve Topuk Kanı
Yenidoğanlara uygulanan aşıların ve özellikle K vitamininin önemi, topuk kanı alınmasının gerekliliği, alınmamasının doğurabileceği riskler, ve bu durumların toplum sağlığı üzerindeki etkileri hakkında Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Elida Yüksel ile görüştük.
İşte her ebeveynin bilmesi gereken 6 hayati soru:
1- Yenidoğan Bebeklere İlk Olarak Hangi Aşılar Yapılıyor?
Yenidoğan bebeklere doğumdan hemen sonra uygulanan ilk aşı, hepatit B aşısıdır. Bu aşı, doğumdan sonraki ilk 24 saat içinde tercih edilerek uygulanır ve hepatit B virüsüne karşı koruma sağlar. Bunun dışında, bebeklerin ilk birkaç ayında diğer rutin aşılar da aşı takvimine eklenir. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen aşı takvimine göre, bebeklere belirli yaşlarda çeşitli ek aşılar yapılmaktadır.
2- K Vitamini Enjeksiyonu Nedir ve Önemi Nedir?
K vitamini enjeksiyonu, yenidoğan bebeklerde doğumdan hemen sonra kas içine yapılan bir vitamin takviyesidir ve aşı değildir. Vücutta pıhtılaşmayı sağlayan K vitamininin eksikliği, bebeklerde yaygın olarak görülmektedir. Çünkü plasenta yoluyla anneden bebeğe yeterince geçmez ve anne sütündeki K vitamini oranı düşüktür. Bebeklerin bağırsak florası henüz tam olarak gelişmediğinden, K vitamini üretimi de gerçekleşmez. Bu eksiklik, yenidoğan kanama hastalığı olarak bilinen ciddi bir kanama bozukluğuna yol açabilir. K vitamini enjeksiyonu, bu riski neredeyse %100 oranında önler. Dünya Sağlık Örgütü, Amerika Pediatri Akademisi ve Türkiye Sağlık Bakanlığı, tüm yenidoğanlara K vitamini enjeksiyonu yapılmasını önermektedir.
3- Aşılar ve K Vitamini Takviyesi İçin Aile Onayı Gerekir mi?
Yenidoğan bebeklerde yapılan aşılar ve K vitamini enjeksiyonu için ebeveyn onayı alınmaktadır. Türkiye’de hepatit B aşısı, doğumdan hemen sonra yapılan ilk aşıdır. Ailelere bu konuda bilgilendirme yapılır ve sözlü ya da yazılı onay istenir. Eğer aile aşıyı reddederse, ‘aşı reddetme formu’ imzalatılarak kayıt altına alınır. Aile onay vermezse aşı yapılmaz, ancak doktorlar ve sağlık çalışanları aşıların önemini anlatmaya çalışır. Aynı durum K vitamini için de geçerlidir; K vitamini, hayat kurtarıcı bir vitamin desteğidir. Eğer aile K vitamini enjeksiyonunu reddederse, bu durum da kayıt altına alınır ve form imzalatılır. Doktorlar, aileyi olası riskler konusunda bilgilendirir. Özetle, aile onaylamazsa hem aşılar hem de K vitamini uygulanmaz, ancak sağlık çalışanları bu işlemlerin önemini vurgulayarak aileyi ikna etmeye çalışırlar.
4- Çocukluk Aşılarının Yapılmamasının Tehlikeleri
Çocukluk çağı aşılarının yapılmaması, ciddi ve ölümcül hastalıklara karşı korunmasız kalınmasına neden olur. Aşılar, bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklık kazandırarak çocukların sağlıklı büyümesini destekler. Aşıların yapılmaması durumunda ortaya çıkabilecek tehlikeler şunlardır:
- Ölümcül ve kalıcı hastalık riskleri artar: Aşı yapılmayan çocuklar, difteri, boğmaca, çocuk felci, kızamık ve menenjit gibi ciddi hastalıklara yakalanma riski taşır.
- Salgınlara neden olabilir: Aşılanmayan çocuklar hastalıklara yakalanırsa, çevresindeki insanlara da bulaştırabilir. Toplumdaki aşılanma oranı düştükçe, hastalık salgınları yaşanabilir.
- Tedavi maliyeti ve hastane yatışları artar: Aşı ile önlenebilecek hastalıkların tedavi edilmemesi, yoğun bakım ve uzun süreli hastane yatışlarına neden olabilir. Bu durum, hem aileler hem de sağlık sistemleri için büyük maliyet oluşturur.
- Bağışıklık sistemi zayıflar: Aşılanmamış çocuklar, sadece belirli hastalıklara karşı değil, genel olarak enfeksiyonlara karşı da daha savunmasız hale gelir.
Sonuç olarak, çocukluk çağı aşılarının yapılmaması, ölümcül hastalıkların geri dönüşüne, salgınlara ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Aşılar sayesinde birçok hastalık kontrol altına alınmış olup, çocukların sağlıklı büyümesi için kesinlikle yapılması gerekmektedir.
5- Topuk Kanı Testi Neden Yapılır?
Topuk kanı testi, yenidoğan bebeklerde doğuştan gelen bazı metabolik ve genetik hastalıkların erken teşhis edilmesi amacıyla yapılan hayati bir tarama testidir. Yenidoğan bebeklerde bazı hastalıklar başlangıçta belirti göstermeyebilir, ancak ilerleyen dönemde ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu test, hastalıkların erken tespiti ile erken tedavi ve önlem alma fırsatı sunar. Bebek doğduktan 48 saat sonra, genellikle hastaneden taburcu olmadan önce, topuğundan birkaç damla kan alınır ve bu kan özel bir filtre kâğıdına damlatılarak laboratuvara gönderilir. İkinci topuk kanı testi ise bebek doğduktan 72 saat sonra yapılır. Sonuçlar anormal çıkarsa, ileri testler ve tedavi planlaması yapılır. Ailelerin bu testin yapılmasını reddetmemesi oldukça önemlidir; çünkü erken teşhis edilmeyen hastalıklar, geri dönüşü olmayan sağlık sorunlarına yol açabilir.
Topuk kanı testiyle taranan hastalıklardan bazıları şunlardır:
- Fenilketonüri: Bebeğin vücudu fenilalanin adlı aminoasidi parçalayamaz; tedavi edilmezse zekâ geriliğine yol açabilir.
- Konjenital hipotiroidi: Tiroit hormonları yetersiz üretir; tedavi edilmezse zihinsel ve fiziksel gelişim geriliği ortaya çıkar.
- Biyotidinaz eksikliği: Biyotin vitamini metabolize edilemez; tedavi edilmezse saç dökülmesi, deri hastalıkları ve nörolojik sorunlar gelişebilir.
- Kistik fibrozis: Solunum ve sindirim sistemini etkileyen kalıtsal bir hastalıktır; erken teşhis edilmezse solunum yetmezliği ve beslenme bozuklukları ortaya çıkabilir.
İlk aylarda belirti göstermeyen bu hastalıklar, ilerleyen dönemde geri dönüşü olmayan sorunlara neden olabileceğinden, aileler büyük pişmanlık duyabilir. Topuk kanı testini reddetmek, çocuğun hayatını riske atmak anlamına gelir. Bu test sadece birkaç damla kan ile yapılır ve erken teşhis sayesinde sağlıklı bir yaşam sürülmesine katkıda bulunur.
6- Aşısız Bir Bireyin Toplumsal Sağlığa Etkileri
Çocukluk aşılarının yapılmaması, sadece birey için değil, toplum sağlığı açısından da büyük bir risk teşkil eder. Aşılar, yalnızca aşılanan kişiyi değil, çevresindekileri de koruyarak bulaşıcı hastalıkların yayılmasını engeller. Aşısız bireylerin sayısı arttıkça, toplumda ciddi sağlık sorunları baş gösterir. Salgın riski artar; yeterli sayıda kişi aşılanmazsa, hastalıklar geri dönebilir ve salgınlar yaşanabilir.
Sürü bağışıklığı zayıflar: Sürü bağışıklığı, toplumun büyük bir kısmı aşılandığında, aşı olmayan bireylerin, yenidoğan bebekler veya bağışıklık sistemi zayıf olanların korunmasını sağlar. Örneğin, lösemi tedavisi gören bir çocuk aşı olmaz ancak çevresindekiler aşılıysa hastalıklardan korunur.
Öte yandan, hastane ve sağlık sistemine yük biner, ölümler ve kalıcı hasarlar artar, bu da ekonomik ve sosyal kayıplara yol açar. Sonuç olarak, aşılar bireysel bir sorumluluktan öte, toplumsal bir yükümlülüktür. Aşısız bireyler, yalnızca kendi sağlıklarını değil, çocukları, yaşlıları, bağışıklığı zayıf bireyleri ve tüm toplumu riske atmaktadır.
