Covid-19 Aşısı ve Güvenliği
Getty Images, İngiltere, Pfizer/BioNTech tarafından geliştirilen Covid-19 aşısının yaygın kullanımına onay veren ilk Batılı ülke olmuştur. Aşıyı bekleyen birçok kişi hızla aşı olmak isterken, bazıları ise henüz yeterince bilgi sahibi olmadıkları bir tedavi yöntemine yönelik tereddütlerini dile getiriyor.
Aşının Güvenli Olup Olmadığını Nasıl Biliyoruz?
Bilim insanları, yeni bir aşı veya tedavi geliştirme sürecinde sormak zorunda oldukları en kritik sorulardan biri, aşının güvenliğidir. Aşının güvenliğiyle ilgili testler, öncelikle hücresel düzeyde başlar ve ardından hayvanlar üzerinde laboratuvar ortamında devam eder. Bu aşamalardan sonra, aşının insanlar üzerinde test edilmesine geçilir. Test sürecinin temel ilkesi, küçük bir katılımcı grubuyla başlayıp, aşının güvenli olduğuna dair bir endişe oluşmadığında bir sonraki aşamaya geçmektir.
Testlerin Rolü Nedir?
Laboratuvar testlerinde güvenlik ile ilgili herhangi bir sorun tespit edilmediğinde, bilim insanları aşının veya tedavinin etkinliğini değerlendirmeye başlar. Bu aşamada, çok sayıda gönüllü üzerinde deneme yapma gerekliliği ortaya çıkar. Gönüllü deneklerin yarısına aşı uygulanırken, diğer yarısına etkisi olmayan bir plasebo verilir. Araştırmacılar ve katılımcılar, ilk aşamada kime ne verildiğini bilmezler. Elde edilen tüm veriler dikkatlice kontrol edilir ve bağımsız gözlemciler tarafından denetlenir. Covid aşısı denemeleri süreci oldukça hızlı ilerlemiş olsa da, bu aşamaların hiçbiri atlanmamıştır. Binlerce denekten yalnızca biri, Oxford/AstraZeneca aşısının denemeleri sırasında hayatını kaybetmişti. Ölümün aşı ile ilgisi olmadığı tespit edilince denemeler yeniden başlamıştır.
Aşılara ve İlaçlara Kim Onay Veriyor?
İngiltere’de herhangi bir ilaca veya aşıya onayı, İlaç ve Sağlık Ürünleri Düzenleme Kurumu (MHRA) adlı denetleyici kuruluş verir. Bu onay, yalnızca ilacın güvenli ve etkili olduğuna kanaat getirildiğinde verilmektedir. Sağlık Bakanlığı’na bağlı MHRA’da 1200 kişi çalışmakta olup, kuruluşun başında, kariyerini ilaç düzenleme alanına adamış Dr. June Raine bulunmaktadır. Aşı onay aldıktan sonra, herhangi bir yan etki veya uzun vadeli riskin olmadığını kesinleştirmek için denetlemelere devam edilmektedir. Eğer bir kişi aşı sonrası yan etki yaşadığını düşünüyorsa, bu durumu MHRA’ya bildirebilir. Aşılama ve Bağışıklık Komitesi’ndeki (JCVI) bağımsız uzmanlar, aşının en iyi nasıl uygulanacağına (kaç doz vb.) ve kimlere öncelik verilmesi gerektiğine karar verir. 20 aşı uzmanından oluşan JCVI’ye Oxford Üniversitesi’nden Prof. Andrew Pollard başkanlık etmektedir.
Covid Aşısında Neler Var?
Üzerinde çalışılan birçok farklı Covid aşısı bulunmaktadır. Bu aşıların bazıları, salgına yol açan virüsün zayıflatılmış bir halini içermektedir. Örneğin, Oxford/AstraZeneca aşısı, Covid-19’a neden olan Sars-CoV-2 virüsüne benzer şekilde değiştirilmiş zararsız bir virüs kullanmaktadır. Pfizer/BioNTech ve Moderna aşıları ise virüsün genetik kodunun bir kısmını kullanarak bağışıklık sistemini harekete geçiren mRNA aşılarıdır. Bu aşılar, insan hücrelerini değiştiren bir yapı sunmaz; yalnızca Covid-19’a karşı bağışıklık sistemini harekete geçirecek talimatlar içermektedir. Ayrıca, bazı Covid aşıları, koronavirüsün sahip olduğu belirli proteinleri de içerebilir. Aşıların daha stabil ve etkili hale gelmesi amacıyla alüminyum gibi diğer malzemeler de kullanılmaktadır.
Aşı Hasta Eder Mi?
Bu maddelerin insan vücuduna bu kadar az bir dozda kullanıldığında zarar vereceğine dair herhangi bir veri bulunmamaktadır. Aşılar, insanı hasta etmez; aksine, bağışıklık sisteminin enfeksiyonla mücadele etmesini sağlayarak virüsü tanıma ve hazırlık yapma sürecini destekler. Bazı kişiler aşı olduktan sonra kas ağrısı veya hafif ateş gibi belirtiler gösterebilir. Bu belirtiler, hastalıktan değil, vücudun aşıya verdiği doğal tepkiden kaynaklanır. Aşılara karşı alerjik tepkiler ise oldukça nadirdir ve onay almış aşıların içeriği liste olarak belirtilmektedir. Sosyal medya üzerinden yayılan aşı karşıtı birçok bilgi, bilimsel verilere dayanmıyor olabilir.
Covid Geçiren Biri Aşı Olabilir Mi?
Aşı onaylandığında, geçmişte Covid-19 geçirmiş kişilere de aşı olmaları önerilecektir. Çünkü doğal bağışıklık uzun vadede yeterli olmayabilir ve aşı, ek koruma sağlayabilir. İngiltere Kamu Sağlığı kurumunun hazırladığı kılavuzda, uzatmalı Covid olarak bilinen ve hastalığın etkilerinin uzun süre devam ettiği kişiler için aşı olmanın güvenli olduğu belirtilmektedir. Ancak Covid-19 nedeniyle hala hasta olan kişilerin iyileştikten sonra aşı olmaları önerilmektedir.
Aşıların Hayvan Dostu Olma Durumu
Zona gibi bazı hastalıklara karşı geliştirilen aşılar ile çocuklara burun yoluyla uygulanan grip aşısı gibi bazı aşılar domuz jelatini içerebilir. Bazı aşılar ise tavuk yumurtası veya civciv embriyo hücrelerinde geliştirilir. Üzerinde çalışılan yüzlerce Covid aşısının henüz içerikleri hakkında tam bilgi sahibi olamasak da, birçok Covid aşısının vejetaryen ve vegan dostu olması beklenmektedir.
Herkes Aşı Olursa Benim Aşı Olmama Gereğim Kalır mı?
Aşının, ciddi enfeksiyonlara karşı en etkili savunma yöntemi olduğu kanıtlanmıştır. Covid aşıları, insanların ağır hastalanma riskini azalttığı için hayat kurtarıcı olabilir. Aşının ilk aşamada yaşlılar gibi en yüksek risk grubundakilere uygulanması öngörülmektedir. Aşının Covid-19’un yayılması üzerinde ne kadar koruma sağlayacağı henüz net değildir. Eğer aşılanan bireylerde Covid-19 bulaşma riski azalıyor veya ortadan kalkıyorsa, toplumun belirli oranının aşılanması ile hastalığın ortadan kaldırılması mümkün olabilir.
