Her yaştan bireyin dayanıklılık sınavı verdiği bir yılı geride bıraktık. Pandemi sürecinde, yetişkinlerin bile yaşanan değişimlere ayak uydurmakta zorlandığı gözlemlendi. Özellikle okul rutinlerini kaybeden, sosyalleşme fırsatları kısıtlanan ve günlerinin büyük bir kısmını ekran başında geçiren çocukların duygusal ve zihinsel sağlığı, ebeveynler için son derece önemli bir mesele haline geldi. Ebeveynler, içinden geçilen dönemin farklı zorluklarıyla baş edebilmek ve çocuklarının eğitim, sosyalleşme ile hareketsizlikten kaynaklanan fiziksel ihtiyaçlarını daha iyi karşılayabilmek amacıyla daha fazla zaman ve çaba harcamaya başladı. Bu zorlu süreçte, psikolojik dayanıklılık seviyeleri yüksek olan çocuklar, değişime daha hızlı adapte oldular. Aynı zamanda, korumacı ebeveynlik tarzının çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri de daha belirgin hale geldi. Her ebeveyn, çocuğunun her daim mutlu ve keyifli olmasını, asla üzülmemesini ve hayal kırıklığı yaşamamasını arzu eder. Ancak hayatta zorluklar ve hayal kırıklıkları kaçınılmazdır. Çocuklar, büyürken hayal kırıklığı ve stresle karşılaşmayacakları şekilde aşırı korumacı bir ebeveynlik tarzıyla yetiştirildiklerinde, gerçek dünyaya hazırlanma şansını kaybederler.
Psikolojik Rezilyans Nedir?
“Rezilyans”, olumsuzluklara karşı hazırlıklı olma, stres ve travmalarla başa çıkabilme, zor koşullara uyum sağlama ve yıkıcı deneyimlerden ders çıkararak bu deneyimlerle baş edebilme kapasitesidir. Hem ruhsal hem de fiziksel dayanıklılık ve esneklik anlamına gelir. Psikolojik rezilyans, yani dayanıklılık, zor durumların ardından tekrar ayağa kalkabilme yeteneğidir. Kısacası, ruhun bağışıklık sistemi veya koruyucu kalkanı olarak tanımlanabilir. Amerikan Psikoloji Derneği, zorluklar, travma, trajedi, tehdit veya stres koşullarına etkili bir şekilde uyum sağlamayı rezilyans olarak tanımlar. Stres altında, bu stresin üstesinden gelerek yüksek performans gösterebilmek, psikolojik dayanıklılığın bir göstergesidir.
Uzman Klinik Psikolog Ece Eryılmaz, psikolojik rezilyansın çocukların gelişiminde son derece önemli bir rol oynadığını vurgulayarak, çocuğun ihtiyaçlarını anlayan ve etrafında olan biteni algılamasına yardımcı olan bakım veren ailelerin, uzun vadede çocuklarının psikolojik olarak dayanıklı olmasına katkı sağlayacaklarını belirtti. Eryılmaz, “Çocuklar, hayal kırıklığı ve stresle karşılaşmamak amacıyla aşırı korumacı ebeveynlik tavırlarıyla büyütüldüğünde, onları gerçekçi bir dünyaya hazırlamamış oluruz. Zorluklarla karşılaştıklarında, olaylara meydan okuyarak onlarla başa çıkabildiklerini deneyimledikçe tatmin olurlar. Zorlukların üstesinden gelebilme becerisi, ileride kendi ayakları üzerinde durabilmeleri ve başarılı olmaları açısından hayati öneme sahiptir” dedi.
Psikolojik Dayanıklılığı Etkileyen Üç Temel Faktör
Klinik Psikolog Ece Eryılmaz, çocuklarda psikolojik dayanıklılığın oluşabilmesi için üç temel faktörün gerektiğini ve bu faktörlerin çocukların psikolojik dayanıklılığında kritik rol oynadığını ifade etti:
- Güven Duyma: Çocuğun kendisini güvende hissetmesi.
- Özgüven: Çocuğun, başarabileceğine dair inanca sahip olması.
- Kendini Tanıma: Kendi sınırlarını ve yapabileceklerini iyi bilerek dayanıklılığını doğru tahmin edebilmesi.
Eryılmaz, “Psikolojik dayanıklılık, zor durumlarda kırılmadan bükülebilme ve olay sona erdikten sonra da eski şekline dönebilme kapasitesidir. Olumsuzluklar karşısında iyimser bir tutum sergilemek ve kendine güvenerek bu durumlarla başa çıkmak için çaba sarf etmektir. Psikolojik olarak dayanıklı olan çocukların duygusal gücü de vardır. Bu, çocuğun hayatta karşılaştığı problemlerle mücadele edebilme yeteneği demektir. Böylece birey, çocukluktan ergenliğe, ergenlikten yetişkinliğe yaşam başarısı olan bir birey haline gelir. Ebeveynler olarak hayatın inişli çıkışlı olduğunu ve stresli durumların var olduğunu kabul ederek, çocukların bu zorluklarla yüzleşebilmesine ve bunlarla başa çıktığında güçlenerek büyümesine yardımcı olmak, onlara verebileceğimiz en büyük armağan olacaktır” dedi.
Aileler Çocuklarının Psikolojik Dayanıklılığını Artırmak İçin Neler Yapabilir?
- Çocuğun fiziksel ihtiyaçlarının yanı sıra duygusal ihtiyaçlarını da karşılamaya özen göstermek.
- Çocuk ile ebeveyn arasındaki ilişki son derece önemlidir. Şefkatli, sevgi dolu, çocuğun ihtiyaçlarını anlayan ve bunları karşılayan, tutarlı ve sınırları belirgin olan ebeveyn, çocuğun kendini gerçekleştirmesine ve ileride mutlu bir yetişkin olmasına yardımcı olur.
- Aşırı korumacı olmaktan kaçınmak. Çocuğun üzülmesine veya başarısız olmasına izin vermek önemli bir adımdır.
- “Bu durumun senin için zor olduğunu biliyorum. Senin yanındayım. Bunun üstesinden gelebilirsin” diyerek destek olabilmek.
- Çocuğa kendisinin değerli ve özel olduğunu hissettirmek. Çocuğun, şimdi ve burada onunla olduğunuzu anlaması için birlikte gülebilmek, kahkaha atmak, oyun oynamak ve eğlenceli anlar yaşamak önemlidir.
- Çocuğun kendisini yeterli ve yetkin hissetmesi için, başarılarına değil, çabasına ve pes etmeden devam edebilme yeteneğine vurgu yapmak.
- Çocuğun yaşadıklarını ve hissettiklerini merakla dinlemek. Zor durumlarda, olumsuz deneyimlerde nasıl hissettiğini anlamak ve birlikte bu konular üzerine konuşmak. Bu zor durumla nasıl baş edebileceği konusunda fikirler vermek yerine, kendi çözüm yollarını bulabilmesi için çocuğu teşvik etmek önemlidir.
