Seçim yenilgisinin ardından değişim tartışmalarıyla karşı karşıya kalan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), sonbahardaki kurultayın ardından siyasetteki yeni rotasını belirleyecek. Değişim tartışmaları, yönetici kadrolar ve liderlik üzerinde yoğunlaşsa da CHP’nin ideolojik çizgisinin yeni dönemde nasıl şekilleneceği de büyük bir merak konusu. Partideki bazı kesimlere göre bu, öncelikli bir gündem değil. Diğer yandan, bazı kesimler CHP’nin ideolojik çizgisindeki belirsizlik ile güncel politikaları, örgütsel yapıyı, iletişim stratejisini ve sonuç olarak seçim performansını birbirine bağlı görüyor ve bu belirsizliğin netleşmesi gerektiğini savunuyor.
Peki, CHP’nin ideolojik çizgisi geçmişten günümüze nasıl şekillendi, partinin başarı ve başarısızlıklarını nasıl etkiledi ve bu çizgi gelecekte nereye gidebilir?
Devleti Kuran Parti
CHP’nin tarihini dönemlere ayıranlar, partinin ilk yıllarını “devleti kurma dönemi” olarak ele alıyor. Siyaset bilimci Prof. Dr. Ayşe Güneş Ayata, Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulan CHP’nin köklerini Anadolu ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne dayandırıyor. CHP, milli bir devlet ve kimlik oluşturma çabasıyla devletten önce kuruldu. Bu birinci dönemde ‘laiklik ve Batılılaşma’ kavramları CHP için çok kritik öneme sahip.
BBC Türkçe’ye açıklama yapan CHP Genel Başkan Yardımcısı ve CHP, Sosyal Demokrasi ve Sol kitabının yazarı siyaset bilimci Yunus Emre, CHP’nin kurulduğu günden itibaren Türkiye’nin yaşadığı değişimlere karşılık olarak değiştiğini, ancak Cumhuriyet devriminin getirdiği bazı ilkeleri, kadın-erkek eşitliği gibi, sürdürdüğünü belirtiyor.
Muhalefete Geçişle Yaşanan Değişim
1950’de tek parti iktidarının sona erdiği dönem, CHP için önemli bir dönüşüm sürecini başlatıyor. Yazar Tanıl Bora, Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi İdeolojiler adlı eserinde CHP’nin bu dönemde devlet partisi kalıbından çıkarak halka gitme ihtiyacı hissettiğini ifade ediyor. Yunus Emre ise bu yılların ideolojik açıdan kritik olduğunu vurguluyor: “Bu dönemde CHP, siyasi rekabetin koşullarına uyum sağlamak zorunda kaldı. Yeni toplumsal kesimlere açılma arayışı ve temel hakların garanti altına alınması, Cumhuriyetin kurucu partisi olarak CHP’nin önemli misyonlarından biri haline geldi.”
Prof. Dr. Ayata, Türkiye’nin demokratik çok partili sisteme geçişinde CHP’nin rolünün göz ardı edilmemesi gerektiğini belirtiyor. 1950 seçimlerinde İsmet İnönü’nün tavrı, demokratikleşme adına önemli bir adım olarak değerlendiriliyor. “Herkes Türkiye’nin demokratikleşmesini Demokrat Parti’ye atfediyor, ama bu sürecin altyapısını hazırlayan CHP’dir.”
1960’ların Çizgisi ve 1950’ler
1960’lar, CHP’de ‘ortanın solu’ açılımının yapıldığı yıllar olarak kabul ediliyor. Bu dönemin altyapısı ise 1950’lerde oluştu. Yunus Emre, CHP’nin ideolojik dönüşümünde 1958’de kurulan Araştırma ve Dokümantasyon Merkezi’nin rolünü vurguluyor. Bu merkez, gerçekçi ve somut bir programın hazırlanmasında önemli bir işlev üstlendi. Ayrıca, DP içinden çıkan Hürriyet Partisi’nin CHP’ye katılması, partinin yeni fikirlerle zenginleşmesine katkı sağladı.
1961’de yayımlanan İlk Hedefler Beyannamesi, CHP’nin ideolojik dönüşümünde kritik bir belge olarak öne çıkıyor. Prof. Dr. Ayata, bu beyannamenin modern bir parlamenter rejimin unsurlarını içerdiğini ve birey haklarının korunmasına yönelik önemli adımlar attığını belirtiyor.
Ortanın Solu ve Değişen Türkiye
1960’lar, Türkiye’de kentleşmenin ve sanayileşmenin hızlandığı bir dönem oldu. Bu süreçte CHP’nin ideolojik çerçevesi netleşti. 1965 seçimlerinde CHP, ‘ortanın solunda’ olduğunu ilan etti. Bülent Ecevit, bu çizgiyi daha da güçlendirerek partinin ideolojik kimliğini pekiştirdi. 1969 seçim bildirgesi, “İnsanca bir düzen kurmak için halktan yetki istiyoruz” başlığıyla yayımlandı ve işçi hareketinin yükselmesiyle sosyal demokrat bir çizgi benimsendi.
1970’ler, CHP için ‘altın yıllar’ olarak adlandırılıyor. Ecevit’in liderliğinde partinin toplumsal değişim vaadi, önemli seçim başarılarıyla taçlandı. 1977 seçimlerinde CHP, tarihinin en yüksek oy oranı olan yüzde 41,38’i elde etti ve sosyal belediyecilik anlayışıyla projeler hayata geçirdi. Bu dönemde CHP, emekçi kesimlerden büyük destek aldı.
12 Eylül 1980 Darbesi ve Sonrası
12 Eylül 1980 darbesi, CHP’nin örgütlerine büyük darbe vurdu. Darbe sonrası, eski CHP kadrolarının oluşturduğu Sosyal Demokrat Parti (SODEP) ve Halkçı Parti’nin birleşmesiyle 1983’te SHP kuruldu. Bu dönemde Bülent Ecevit, Demokratik Sol Parti’yi (DSP) kurarak farklı bir yol izlemeye başladı. 1990’lar, merkez solda gerilimlerin yaşandığı bir dönem olarak kaydedildi.
Baykal Döneminde İdeolojik Dönüşüm
Deniz Baykal, 1992’de CHP’yi yeniden kurdu. 2002 seçimlerinde, DSP’nin erimesiyle CHP, merkez soldaki tek adres haline geldi. Bu dönemde, CHP’nin ideolojik arayışları ve sağa kayma tartışmaları gündeme geldi. Tanıl Bora, CHP’nin 2000’lerde ulusalcı-laisist bir hat kurduğunu belirtiyor.
Kemal Kılıçdaroğlu’nun genel başkanlığına gelmesiyle birlikte, partinin “halkçılık” vurgusu öne çıktı. Ancak Kılıçdaroğlu döneminde CHP’nin ideolojik duruşu netlik kazanmadan merkez sağa doğru bir kayış yaşandı. Altılı Masa projesi, bu sürecin en belirgin örneği olarak görüldü.
CHP’nin Geleceği
Peki, CHP’nin ideolojik çizgisi bundan sonra nereye gidebilir? Doç. Dr. Öztan, CHP’nin günümüzdeki koalisyon yapısının sosyal demokrasi hattında güçsüzleştiğini ifade ediyor. Bu belirsizlik, CHP’nin içindeki ideolojik değişim tartışmalarının neye tekabül ettiğini sorgulatıyor. Yunus Emre, CHP’nin sosyal demokrat bir parti olarak kalması gerektiğini belirtiyor ve Türkiye’deki otoriter rejimin, ideolojik tartışmaları geride bıraktığını vurguluyor.
Sonuç olarak, CHP’nin gelecekteki ideolojik durumu, iç faktörlerin yanı sıra Türkiye’nin ekonomik ve toplumsal yapısındaki değişimlerle de şekillenecek gibi duruyor.
