Bilimsel keşiflerde tesadüflerin rolü genellikle göz ardı edilse de, bazı önemli bilimsel ilerlemeler bu beklenmedik sonuçların merkezinde yer alıyor. Big Bang Teorisi’nin doğrulanması, Viagra’nın keşfi ve CRISPR’nin genetik mühendislikte kullanımı gibi çarpıcı örnekler, bilim dünyasının ne kadar dinamik ve öngörülemez olabileceğini gösteriyor. İşte tesadüfen bulunan beş çarpıcı bilimsel keşif:
1. VİAGRA
Viagra nedir?
Viagra, erektil disfonksiyon (ED) tedavisinde kullanılan etkili bir ilaçtır. Bu sorun, pek çok erkeği etkileyebilir; örneğin, 50’li yaşlarındaki erkeklerin yaklaşık %50’si bu sorunu yaşamaktadır. Viagra, penise giden kan akışını artırarak çalışır. Kullanıcı cinsel olarak uyarıldığında, arterler düz kas hücrelerine bir nörotransmitter salgılar ve bunun sonucunda döngüsel GMP adı verilen bir madde oluşur. Bu süreç, ereksiyonun gerçekleşmesine yardımcı olur.
Nasıl keşfedildi?
İlaç şirketi Pfizer, başlangıçta düz kasları gevşetmek amacıyla döngüsel GMP üzerine bir kalp ilacı geliştirmekteydi. İlk denemelerde elde edilen sonuçlar oldukça zayıf olduğundan, çalışmanın durdurulması gündeme gelmişti. Ancak, deneme ekibinin baş kimyageri Dr. Nick Terret’in belirttiğine göre, son denemeye dair bir raporda “Bazı kas ağrıları, baş ağrıları ve bazı mide-bağırsak rahatsızlıkları görüldü. Ve evet! Bazı hemşireler ereksiyonu fark etti.” yazıyordu. Bu bulgular görmezden gelinmedi ve keşif devam etti. Viagra’nın etkili olduğu 21 spesifik deneme yapıldı ve katılımcılar, aldıkları ilaca karşı büyük bir merak duydular. Dr. Peter Ellis, “Hapları geri vermeyi reddeden ya da ilacın kalmadığı konusunda yalan söyleyen hastalarımız vardı.” şeklinde bir anekdot paylaştı.
2. BİG BANG
Big Bang Teorisi nedir?
Big Bang Teorisi, evrenin tüm maddesinin ve enerjisinin başlangıçta tek bir noktada yoğunlaştığı ve ardından büyük bir patlama ile genişlemeye başladığı fikridir. 1960’lara kadar, bu teorinin geçerliliğine dair ikna edici bir kanıt bulunmamaktaydı.
Big Bang Teorisi nasıl doğrulandı?
1965 yılında, astronomlar Robert Wilson ve Arno Penzias, New Jersey’deki Bell Laboratuvarları’nda Samanyolu’nun dış kenarlarından gelen belirsiz radyo dalgalarını ölçmeye çalışıyorlardı. İlk başta güvercin gübresi ile kirlenmiş bir çanak antenle çalıştıkları için bir arka plan sinyali aldıklarını fark ettiler. Ekip, gökyüzünün her tarafından gelen radyasyonu saptayarak beklenenden daha yüksek bir sıcaklık buldular. Bu beklenmedik olay, gübreyi temizlemelerine rağmen devam etti. Princeton Üniversitesi’nden Robert Dicke liderliğindeki bir grup da kozmik mikrodalga arka alan ışınımını araştırıyordu. İki grup arasında yapılan telefon görüşmeleri sonucunda, buldukları sinyalin, evrenin ateş topu aşamasında oluşan kozmik mikrodalga radyasyonu ile tutarlı olduğu fark edildi. İki grup da makalelerini 1965 yılında Astrophysical Journal’da yayımladı ve bu keşif Wilson ve Penzias’a 1978’de Nobel Fizik Ödülü’nü kazandırdı.
3. COELACANTH
Coelacanth nedir?
Coelacanth, uzuv benzeri yüzgeçlere sahip büyük bir balık türüdür. Boyu iki metreye kadar uzanabilir ve 90 kg’a kadar ağırlık kazanabilir. Bu balık, 1938 yılında Güney Afrikalı küratör Marjorie Courtenay-Latimer tarafından keşfedildiğinde, neslinin tükenmiş olduğu düşünülüyordu.
Nasıl yeniden keşfedildi?
Courtenay-Latimer, Güney Afrika’daki Doğu Londra Müzesi için örnekler toplamaktan sorumluydu. 1938 Noel’inde, yerel liman şefinden garip bir mavi balığın bulunduğu bilgisini aldı. Marjorie, hemen o balığı görmek için gitti ve gördüğünü “gördüğüm en güzel balık” olarak tanımladı. J.L.B. Smith’e yazdığı bir mektupta, balığın korunması gerektiğini bildirdi. Smith, yeni yılın başlarında Marjorie’ye telgraf göndererek acilen iskeleti ve solungaçları korumasını istedi. Marjorie, onu doldurması gerektiğini biliyordu. Smith, bu “yaşayan fosil” olarak adlandırılan balığın varlığını biliyordu ve Afrika’nın doğu kıyısında posterler bastırarak, yeni bilgiler için ödül koydu. 14 yıl sonra, 1953’te Comoro Adaları yakınlarında bir Coelacanth bulunduğu haberi geldi.
4. JET AKIMI
Jet akımı nedir?
Jet akımı, Kuzey ve Güney Yarımkürelerde, subtropikal bölgeler ile orta enlemlerin yüksek troposfer seviyesindeki dar şerit halindeki güçlü rüzgar alanlarıdır. Batıdan doğuya doğru esen bu akımlar, hava sıcaklığında önemli değişikliklere neden olur. Jet akıntılarının yeri, izoterm sıkışmaları ve güçlü dikey rüzgar ‘shear’ları ile belirlenir. Arktik, alt seviye, kutupsal ve subtropikal türleri vardır. Rüzgar hızlarının 60 knot veya daha fazla olması gerekir.
Jet akıntıları nasıl keşfedildi?
Ağustos 1883’te Endonezya’daki Krakatoa yanardağının patlaması, küresel ölçekte bildirilen ilk volkanik olaydır. Patlama sırasında oluşan kül ve toz, 80 km yüksekliğe kadar yükseldi. Oxford Üniversitesi’nden yanardağ uzmanı Profesör David Pyle, patlama sonrası dünya genelinde rahatsızlıkların gözlemlendiğini belirtti. Bu durum, The Royal Society’nin daha fazla araştırma talep etmesine yol açtı. 40 bin kişinin ölümüne neden olan patlamadan sonra meteorolog Francis Rollo Russell, toz kütlelerinin hareketini inceleyerek jet akıntılarını keşfetti. Russell, 70 km/s’lik bir rüzgar hızı tahmin etti ve patlamanın optik etkilerini haritaladı. Jet akıntıları ilk keşfedildiğinde “ekvatoral toz akıntısı” olarak adlandırıldı.
5. CRISPR
CRISPR nedir?
CRISPR, “Clusters of Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats” ifadesinin kısaltmasıdır ve bakterilerin adaptif bağışıklık sistemlerinin bir parçası olarak viral enfeksiyonun genetik hafızasını temsil eder. Çift sarmallı DNA’yı kesmek için kullanılan CRISPR, “genetik makas” işlevi görerek herhangi bir organizmanın hızlı bir şekilde gen düzenlemesini sağlar. Gıda Bilimi Doç. Dr. Rudolphe Barrangou, CRISPR’yi “nesilde bir kez, dönüştürücü, yıkıcı ve yenilikçi bir teknoloji” olarak tanımlıyor.
CRISPR nasıl keşfedildi?
CRISPR, 1980’lerin sonlarında tanımlanmış olsa da, 2000’lerin ortalarına kadar viral bakteriler için aşı kartı gibi bir işlevi olduğu ortaya çıkmamıştı. Dr. Barrangou, CRISPR dizilerinin viral DNA parçaları olarak ilk kez tespit eden bilim insanıdır. Barrangou, süt endüstrisinde faj virüslerinin fermantasyona saldırılarını incelerken bu sürpriz keşfi gerçekleştirmiştir. Daha sonra biyokimyacı Prof. Jennifer Doudna, CRISPR’nin moleküler mekanizmasını kullanarak herhangi bir DNA parçasını kesmeyi başardı.
