Beyin Sağlığı İçin 10 Soruda Bilinmesi Gerekenler
Uzmanlar, aniden ortaya çıkan baş ağrıları, unutkanlık, baş dönmesi ve göz bebeklerinden birinin büyümesi gibi belirtilerin, beynin tehlike sinyali verdiğinin göstergeleri olabileceğine dikkat çekiyor. Sağlıklı bir beynin nasıl anlaşılacağı, uyku düzeninin nasıl ayarlanacağı ve nasıl beslenilmesi gerektiği konusunda Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Op. Dr. İlhan Aydın, 10 soruda beyin sağlığını test etmenin yollarını paylaşıyor. İşte Op. Dr. İlhan Aydın’ın yanıtları:
1. NE SIKLIKTA VE NASIL BAŞINIZ AĞRIYOR?
Baş ağrısı, toplumda en yaygın hastaneye başvuru nedenlerinden biri olup, insanların günlük yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir. Baş ağrısının çok sık görülmesine rağmen, çoğu vakada ciddi bir hastalık bulunmamaktadır. En yaygın iki tür baş ağrısı, gerilim tipi ve migren tipidir. Gerilim tipi baş ağrıları, günlük yaşamda karşılaşılan yorgunluk, stres ve duygusal değişikliklere bağlı olarak ortaya çıkar ve genellikle hafif şiddette, gün boyu sürebilir. Migren tipi baş ağrıları ise tek taraflı, zonklayıcı bir ağrı olup, bulantı ve kusma ile birlikte gözde bulanık görme gibi belirtilerle seyredebilir. Bu tür baş ağrıları, genellikle ilaçlarla tedavi edilebilir.
‘VAKİT KAYBETMEDEN HASTANEYE BAŞVURULMALI’
Beyin cerrahı olarak, altta yatan ciddi organik hastalıkları göz önünde bulundurarak baş ağrılarından bahsetmek önemlidir. Özellikle baş ağrısına eşlik eden bulantı, kusma, konuşma bozukluğu veya tek taraflı kol ve bacak güçsüzlüğü durumunda acilen hastaneye başvurulmalıdır. Bu gibi durumlar, tümör veya beyin kanaması gibi ciddi durumların belirtisi olabilir. Hiçbir şikayet yokken aniden meydana gelen şiddetli baş ağrıları da acil müdahale gerektiren durumlardır. Özellikle hipertansiyona bağlı gelişen durumlarda, kan basıncının yavaşça düşürülmesi önemlidir. Eğer hasta, ‘Hayatımda hiç yaşamadığım kadar şiddetli ve aniden oluşan bir baş ağrısı’ diyorsa, acil beyin görüntülemesi yapılmalıdır. Ayrıca, çocuklarda baş ağrısı belirtileri göz ardı edilmemeli, bu durumda beyin cerrahisine başvurulmalıdır.
2. BAŞ DÖNMESİ GÜNLÜK YAŞANTINIZI ETKİLİYOR MU?
Baş dönmesi (vertigo), günlük yaşamı zorlaştıran bir durumdur. Eğer baş dönmesi sürekli hale geldiyse, derhal ileri tetkiklerin yapılması gerekmektedir. Çoğu zaman psikolojik sorunlarla ilişkili olan baş dönmesi, santral veya periferik nedenlerden kaynaklanabilir. Santral kaynaklı baş dönmesi, beyin, beyincik ve beyin sapı lezyonları (tümör, enfeksiyon, damar tıkanıklığı, MS vb.) araştırılmasını gerektirir. Periferik nedenler ise iç kulakta yer alan kulak kristallerinin yer değiştirmesi gibi durumlar olabilir. Altta yatan neden belirlendiğinde, uygun tedavi yöntemleri ile iyileşme sağlanabilir.
3. VÜCUDUMUZDA HANGİ BULGULAR OLDUĞUNDA BEYİN KAYNAKLI OLABİLECEĞİ DÜŞÜNÜLMELİ?
Beyin kaynaklı hastalıklarda, vücudun bazı organları etkilenir ve bu durum bize uyarı verebilir. Örneğin, görme bozukluğu, göz bebeklerinden birinin büyümesi, göz kapağında düşüklük, yüzün bir tarafında kayma, özellikle tek taraflı kol ve bacakta uyuşma veya güçsüzlük, konuşma bozukluğu gibi belirtiler sıkça karşılaşılan durumlardır.
4. SÜREKLİ BİR ŞEYLERİ UNUTUYORUM, ENDİŞELENMELİ MİYİM?
Unutkanlık, hem genç hem de ileri yaşlarda görülebilir. Gençlerde, genellikle stres ve psikolojik etkenlerden kaynaklanırken, beslenme bozuklukları ve düzensiz uyku da önemli bir rol oynamaktadır. İleri yaşlardaki unutkanlık ise genellikle kişinin bunu fark etmemesiyle ilişkilidir ve öz bakımını yapamayacak duruma kadar ilerleyebilir. Bu tür durumlarda Demans ve Alzheimer hastalıklarının araştırılması gerekmektedir. Beyin sağlığını korumak için kitap okumak, dengeli beslenmek, düzenli uyumak, egzersiz yapmak ve sosyal etkinliklerde bulunmak önemlidir.
5. HANGİ YAŞLARDA HANGİ BEYİN HASTALIKLARI DAHA ÇOK KARŞIMIZA ÇIKAR?
Çocukluk döneminde, özellikle beyincik tümörleri sıkça karşımıza çıkmaktadır. Bu tümörler iyi veya kötü huylu olabilir. Yenidoğan döneminde doğumsal anomaliler (hidrosefali, spina bifida) görülebilir. Genç ve orta yaşlarda, hem iyi hem de kötü huylu tümörler, MS gibi dejeneratif hastalıklar daha sık görülmektedir. İleri yaşlarda ise kötü huylu tümörler, Parkinson, Alzheimer, hidrosefali, damar tıkanıklığı ve hipertansif kanamalar gibi durumlarla karşılaşılmaktadır.
6. BEYİN SAĞLIĞIM İÇİN NE KADAR UYUMALIYIM?
Kaliteli ve yeterli uyku, beyin sağlığı başta olmak üzere bağışıklık sistemini ve hafızayı güçlendirir. Erişkinler için günde 7-8 saat uyku önerilmektedir. Ayrıca, vücudun biyolojik saatine uygun olarak 23:00 ile 07:00 saatleri arasında uyumak da büyük önem taşır.
7. BEYİN SAĞLIĞIM İÇİN NASIL BESLENMELİYİM?
Beyin sağlığı için günde ortalama 2,5 litre su tüketimi gereklidir. Düzenli ve dengeli beslenme, beyin sağlığı açısından hayati öneme sahiptir. Beynin enerji ihtiyacı için glikoz gereklidir; bu nedenle kompleks karbonhidrat içeren tam tahıllar tercih edilmeli ve basit şekerlerden kaçınılmalıdır. Et ve et ürünleri (işlenmiş olanlar hariç) tüketilmesi, beyin için gerekli olan kollajen, amino asitler ve B12 vitamini alımını sağlar. Mevsiminde meyve ve sebzeler, beyin için ihtiyaç duyulan vitamin ve mineralleri temin eder. Omega 3, hafızayı güçlendirmek ve beyin gelişimi için sofralarda bulunmalıdır. Yumurta, süt ve süt ürünleri, kuruyemişler ve baklagiller, beyin sağlığı için önemli vitamin ve protein kaynaklarıdır. Aşırıya kaçmadan tüketilen bitter çikolata da bilişsel hafızayı destekler.
8. HANGİ SPOR VE AKTİVİTELER BEYNİME İYİ GELİR?
Bedensel sağlık, beyin sağlığının temelini oluşturur. Düzenli spor ve egzersiz yapan bireylerin, daha kaliteli ve uzun bir yaşam sürdüğü, ayrıca daha aktif bir beyin yapısına sahip oldukları gözlemlenmiştir. Ağır egzersizler yerine hafif egzersizler tercih edilebilir; örneğin, düzenli olarak bir saat yürümek, yüzme ve günlük yaşamda aktif hareket etmek, hem stresle başa çıkmayı hem de bedenin zinde kalmasını sağlayarak beyin sağlığını olumlu yönde etkiler.
9. YAZIN ARTAN HAVA SICAKLIKLARI BEYNİMİ NASIL ETKİLER?
Yaz mevsimi geldiğinde, dışarıda daha fazla vakit geçiriyoruz. Güneş ışınlarının yoğun olduğu, sıcaklıkların arttığı öğle saatlerinde dikkatli olunmalıdır. Aşırı terleme, su ve elektrolit kaybına neden olarak baş ağrısı ve halsizliğe yol açabilir. Yaşlı hastalar, yüksek tansiyonu olan bireyler ve aşırı kilolu kişilerde, tansiyondaki ani yükselmeler beyin kanamasına sebep olabilir. Bu nedenle, yoğun nem ve sıcak havalarda dışarı çıkmaktan kaçınılmalı ve bol su tüketilmelidir.
10. COVID-19 BEYİNDE HASTALIK YAPAR MI?
Covid-19 salgını, hepimizi derinden etkileyen bir durumdur. Bu dönemde, ateş ve öksürük gibi yaygın semptomlarla hastaneye başvurulmaktadır. Yapılan araştırmalar, Covid-19’a neden olan virüsün santral sinir sistemini de etkileyebileceğini göstermektedir. En sık görülen nörolojik semptomlar arasında baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı-kusma ve koku-tat alma bozuklukları bulunmaktadır. İleri aşamalarda ise inme ve komaya kadar gidebilen vakalar bildirilmiştir. Pandemi sürecinde her türlü şikayet için Covid-19 akla gelmelidir. Nörolojik hastalığı olan ve ilaç kullanan bireylerin doktor kontrolünde olması, ilaçlarını kendi başlarına kesmemesi önem taşır.
