OXFORD Sözlüğü her yıl, gündemi ve toplumu en çok etkileyen “yılın kelimesini” seçiyor. Bu yıl bu unvan “beyin çürümesi” (brain rot) sözüne verildi. Süratli dijitalleşmenin ve önemli bir bağımlılığa dönüşen toplumsal medyanın beyin sıhhatimiz üzerinde yol açabileceği tehlikeye dikkat çekiyor bu ifade… ‘’Oxford Sözlüğü’nün bu sözleri seçmesi, dijitalleşme tehdidine karşı önemli bir ihtar olarak algılanmalıdır’’ diyen Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, beyin çürümesinin tesirlerini ve bu sıkıntıdan korunma yollarını şöyle açıkladı:
BU TABİRİN ANLAMI
‘Beyin çürümesi’ toplumsal medyanın, çok kullanılması nedeniyle daima uyarılma ve bilgi bombardımanına maruz kalan beynimizde yol açtığı tehlikeye dikkat çeken bir tabirdir. Toplumsal medyanın; beynin algılama, berrak düşünme, odaklanma üzere zihinsel hünerlerinin, dikkat kapasitesinin, hafıza ve sorun çözme üzere temel fonksiyonlarının ziyan gördüğünü ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Sosyal medyanın etkileri
Günümüzde bir bağımlılığa dönüşen toplumsal medya hayatımızı şu tesirlere neden olur:
Zihinsel sıhhatimiz alarm verir:
Dünya Sıhhat Örgütü bilgilerine nazaran, dijital bağımlılığın tesirleri bilhassa gençlerde alarm veriyor. Araştırmalara nazaran, toplumsal medya kullanımı ergenlerde anksiyete, depresyon ve yalnızlık hissini tetikliyor. Bilhassa beğeni sayıları, kusursuz fotoğraf kareleri ve popülerlik yarışı günümüz ergenlerinin özgüvenini alt üst ediyor. Gözlerini ekrandan ayıramayan, yüz yüze bağlantı kuramayan ve odaklanma mühletleri saniyelerle sonlu bir kuşak yetişiyor. Bir kitabın son sayfasına kadar okumak ya da önemli bir bahis üzerine düşünmek, giderek zorlaşıyor.
Yönlendirmeler bizi tüketiciye dönüştürür:
Sosyal medya platformlarının yönlendirmeleri, önümüzdeki içerikleri bize özelleştirerek sunar. Bir kaydırma hareketi, “bir saniyelik” görüntü izlemek bile, platformların bizden data toplaması için kafidir. Fakat daima tüketici olma durumu, zihnimizin yaratıcılığını ve üretkenliğini baltalar.
Dopamin patlamaları yaşanır:
Bir bildirim sesi, beğeni sayısı ya da kaydırılan yeni içerik… Beynimiz her birinde dopamin salgılıyor. Ödül hissini daima yaşamak isteyen beyin “anlık hazlara” odaklanır. Toplumsal medya, dopamin patlamalarıyla beyni bağımlı hale getiriyor. Lakin bu memnunluk hissi sık tekrarlandıkça mahrumluk yaratır.
Psikolojik meseleler artar:
Sosyal medyada daima diğerleriyle kıyaslama yapmak, zihinsel sıhhati olumsuz etkiliyor. Beğeni sayıları ve kusursuz görünen fotoğraflar “ben neden onlar üzere değilim?” sorusunu akıllara getiriyor. Bu daima kıyaslama hali, yetersizlik hislerine ve özgüven eksikliğine yol açıyor. Bir vakit sonra bireylerde kendi hayatlarından tatmin olmamam ve depresyon-anksiyete yakınmaları başlıyor.
Gerçek bağlantılar zayıflar:
Sosyal medya, gerçek hayattaki bağlantıları de zayıflatıyor. Bir masada buluşan bireylerin telefonuna gömüldüğü günler yaşıyoruz. Yüz yüze bağlantı azaldıkça, beşerler birbirlerine empati kurma yeteneğini kaybediyor. Ekranlar üzerinden kurulan “sahte sosyalleşme” gerçek bağların yerini alamıyor. Bu durum, yalnızlık hissini daha da derinleştiriyor ve insanları izole hale getiriyor.
KORUNMA YOLLARI
Beyin çürümesine karşı tedbir almak mümkün. Lakin bunu başarmak için şu tekliflerimi hayata geçirmeniz kaide:
1. Odaklanma alışkanlıkları geliştirin: Her gün muhakkak bir müddet beyni derin düşünmeye adapte edin. Kitap okumak, müzik dinlemek, fotoğraf yapmak, gözlerinizi kapatıp hayallerinizi beyninizde gerçekleştirmek, gündelik yazılar yazmak bu alışkanlığı geliştirmenizi sağlar.
2.Dijital molalar verin: Haftanın bir gününü dijital detoks olarak belirleyin. Birinci başta çok güç gelse de telefonu ve bilgisayarı bir köşeye bırakıp yalnızca gerçek hayatı yaşamayı deneyin. Teknolojiyle ortamıza uzaklık koyduğumuzda, hem zihinsel hem de fizikî manada dinleniriz. Herkesin devir periyot bu türlü bir kopuşa gereksinimi var. Hayatımızın suratı içinde kaybolduğumuzda, kolay bir sessizlik bize rehberlik edebilir.
3. Gerçek münasebetler kurun: Arkadaşlarınızla, ailenizle yüz yüze vakit geçir in. Gerçek bağlar kurmak, beynin empati yeteneğini ve memnunluk hormonlarını dayanaklar.
4. Çocuklarınıza hudut koyun: Çocukların toplumsal medya kullanımını sonlandırmak, onları spora, sanata yönlendirmek zihinsel ve duygusal sıhhatlerinin korunması için kritik bir kıymete sahiptir.
5. Toplumsal medya yönlendirmelerine direnin: Kağıt kalemle plan yapın, telefon bildirimlerini kısın, bazen dijital çöplüğü kendinizden uzak tutmaya çalışın.
