Bebeklerde Dil Gelişiminin Önemi
Bebeklerde dil gelişimi, çocukların sosyal, bilişsel ve duygusal gelişiminde büyük bir rol oynamaktadır. Uzmanlar, özellikle 12-18 aylık dönemde bebeklerin ortalama 5-20 kelime bilmeleri ve basit iki kelimeli cümleler kurabilmelerinin beklenildiğini vurgulamaktadır. Eğer bebek kelimeleri kullanmak yerine işaret diline yöneliyor, ebeveynlerinin isteklerine tepki vermiyorsa ya da bazı sesleri çıkarmıyorsa, bir uzmandan destek almak önemlidir.
0-12 ay arasında dil gelişimi için bebeklerle sürekli iletişimde bulunmak gerektiğini belirten uzmanlar, ebeveynlerin bebeklerine kelimeleri tekrar etmelerinin önemine dikkat çekiyor. Ayrıca, 0-3 yaş aralığında bebeklerin ekranlardan uzak tutulması gerektiği de önerilmektedir.
Bebekler, doğdukları andan itibaren yüz ifadeleri, ağlamalar ve seslerle iletişim kurarken, bu iletişimin temel amacı ihtiyaçlarını ifade etmektir. Çocuklar kelimelerle kendilerini ifade etmeye başladıkça, aynı zamanda bağımsızlıklarını da keşfetmeye başlarlar. Kelimelerin ve kavramların gelişimi, çocuğun bilişsel gelişimi ile paralel bir şekilde ilerler ve bu iki süreç birbirinden bağımsız değildir.
Dilin gelişebilmesi için düşünce yapısının oluşmaya başlaması gerekmektedir. Düşünce gelişimi, dil aracılığıyla şekillenir; dolayısıyla dil, düşüncenin gelişimine olanak sağlar ve bu süreç çocuğun çevresine, dolayısıyla topluma uyumunu kolaylaştırır.
Bu süreç, çocuğun bulunduğu kültürün ana dili ile gerçekleşir. Bebeklik ve erken çocukluk dönemi, dilin kazanılması açısından kritik öneme sahiptir. Herhangi bir nedenle dil gelişiminde geri kalınması, çocuğun topluma uyumunu ve yaşamını olumsuz etkileyebilir.
Her Bebek Dil Yeteneği ile Doğar
Fiziksel bir sorun yoksa, her bebek dil yeteneği ile doğar. İlk yıl, dil öncesi dönem olarak tanımlanırken, okul öncesi dönemde temel dil yetenekleri kazanılır. Dil öncesi dönemde bebek, konuşmasa bile sesleri duyabilir ve doğumdan sonraki birkaç gün içinde annesinin sesini ayırt edebilir. İsteklerini çeşitli sesler çıkararak ve ağlayarak ifade eder. Genel olarak 6. aydan itibaren “ba-ba”, “de-de” gibi heceleri çıkarmaya başlar; 12. aya doğru ise ilk kelimeler ortaya çıkar.
Dil Gelişiminin Evreleri
1-2 Ay: İnsan sesine ve özellikle annenin sesine tepki verir. İhtiyaç ya da problem olduğunda ağlayarak belirtir. Farklı sesleri ayırt etmeye başlar.
İlk 4 Ay: Farklı sesleri ayırt edebilir.
4-8 Ay: Seslere tepki verir, hırıltı ile cevap verir. Farklı ses tonlarını algılar ve taklit etmeye başlar.
İlk 9 Ay: Ağlar, gülümser, ünlü sesleri çıkarır. Elini uzatır; verme, işaret etme ve gösterme hareketleri yapar.
9-12 Ay: Yetişkinlere benzer ses tonları çıkarmaya başlar. 12 aylıkken 5-10 kelimelik bir hafıza oluşur ve ilerleyen 6 ayda bu sayı iki katına çıkar.
1-2 Yaş: Bir iki sözcükle cümleler kurar, olumsuz cümleler ve soru cümleleri oluşturur.
2-3 Yaş: Kelime dağarcığının hızla arttığı dönemdir. 3-4 kelimelik cümleler kurar ve 2 yaşında yaklaşık 250 kelime haznesine sahip olur. 3 yaşında ise bu sayı 1000 kelimeye kadar çıkabilir.
3-5 Yaş: Sorulara cevap verebilir, konuları değiştirebilir ve kendi kendine soru-cevap diyalogları oluşturarak kendisiyle konuşabilir. “Neden” ve “Niçin” gibi soruları sorabilir.
5-6 Yaş: Dili akıcı bir şekilde konuşabilir. “Çünkü”, “Ama”, “Sadece” gibi bağlaçlar kullanarak cümleler kurabilir ve duygularını, düşüncelerini aktarabilir.
Dil Gelişimini Etkileyen Faktörler
Tüm bebekler, öğrenmeye dilin seslerini ayırt ederek başlarlar ve her yaştaki bireyde olduğu gibi anladıkları kelime sayısı, kullandıkları kelime sayısından fazladır. Çocukların ilk kelimeleri arasında isimler önceliklidir, ardından fiiller, sıfatlar ve edatlar gelir.
Çocukların öğrenebildiği ve ifade edebildiği dilsel özelliklerdeki bu sıralama genelde değişmezken, gelişimin hızı; fizyolojik ve genetik özellikler, bilişsel gelişim, sosyal çevre ve etkileşim, aile-çocuk arasındaki sözel iletişim düzeyi, sosyoekonomik ve sosyokültürel özellikler gibi faktörlerden etkilenebilir.
Bu Belirtiler Sorun Habercisi Olabilir
Biyolojik faktörlere bağlı olarak, duyma veya görme sorunları, yarık dudak-damak gibi durumlar çocukların konuşmasında gecikmelere yol açabilir. Ayrıca, zihinsel gerilik, serebral palsi, otizm ve yaygın gelişimsel bozukluk gibi durumlar da dil gelişiminde sorunlara neden olabilir. Normal gelişim sürecinde her ay ve yaşta beklenen kelime sayıları ve cümle yapıları vardır.
Eğer çocuk bu beklentileri karşılamıyorsa, söylenenleri duymuyormuş ve anlamıyormuş gibi görünüyorsa, uygun tepki vermiyorsa, tüm bu bulgular birlikte değerlendirilerek gerekli önlemler alınmalıdır. 12-18 aylık dönemde ortalama 5-20 kelime bilmeleri ve basit iki kelimeli cümleler kurmaları beklenir. Eğer kelimeleri kullanmak yerine işaret diline yöneliyorlarsa, isteklerinize tepki vermiyorlarsa veya bazı sesleri çıkarmıyorlarsa, bir uzmana başvurulması önemlidir.
Bebeğinizle Mutlaka Konuşun
0-12 ay arasında dil gelişimi için bebeklerle iletişim kurmak elzemdir. Cevap vermese bile kelimeleri tekrar etmek, dil gelişimini destekler. Örneğin, “Suyu döktüm” veya “Kapıyı açtım” gibi eylemleri konuşarak anlatmak, bebeğin kelime dağarcığını zenginleştirir. Ayrıca, ismini söylediğinizde bebeğin bakmasını sağlamak, kullandığı kelime ve heceleri desteklemek, “ce-ee” ve “fış fış kayıkçı” gibi eğlenceli oyunlar oynamak da dil gelişimine olumlu katkı sağlar.
0-3 Yaş Arasında Ekran Süresi Sınırlandırılmalı
0-3 yaş aralığında çocukların ekran süresi kesinlikle sınırlandırılmalıdır. Çünkü televizyon karşısında, iletişim kurmaktan ziyade pasif bir izleyici konumuna geçerler. Bu nedenle, birebir bakım verenler ve çevresindeki yetişkinlerle olan ilişkileri, çocuğun dil gelişimini zenginleştiren unsurlardır.
12-36 ay arasında resimli kitapların birlikte incelenmesi, “Ben yaptım”, “Sen yaptın” gibi zamirlerin kullanılması ve yaşıtlarıyla etkileşimde bulunması teşvik edilmelidir. Kız çocuklarının genellikle daha erken, erkek çocuklarının ise daha geç konuşabileceği inancı vardır. Ancak bu, erkek çocuklarında konuşma gecikmelerinin fark edilmesini ve erken müdahale edilmesini engelleyebilir.
3 yaşından itibaren kreşe gitmek, dil gelişiminin zenginleşmesine katkı sağlayan önemli bir faktördür. Burada akranları ve yetişkinlerle kurduğu sosyal ilişkiler, dil becerilerini geliştirir. Diğer bir önemli nokta ise ebeveynlerin çocuklarıyla iletişim kurarken “bebeksi” bir dil kullanmamaya özen göstermeleridir.
Ebeveynlerin dil gelişimi evreleri ve çocukların konuşmalarını geciktirebilecek etmenler hakkında bilgi sahibi olmaları son derece önemlidir. Bu sayede olası bir problem durumunda zamanında müdahale edilebilir. İleri düzeydeki konuşma gecikmelerinde ise öncelikle bir çocuk psikiyatristine başvurulması gerekmektedir. İhtiyaç durumunda dil-konuşma terapistleri, psikologlar ve özel eğitim uzmanlarına yönlendirme yapılabilir.
