Baş Dönmesi Nedir?
Baş dönmesi, bireylerin kendilerinin veya çevrelerinin döndüğünü hissetmeleri olarak tanımlanabilir. Genellikle iç kulakta meydana gelen bir problemden kaynaklanan bu durum, bireylerin denge hissini olumsuz etkileyebilir.
Denge Anatomisi
Baş dönmesi ve sersemlik hissi, vücudun denge sistemleriyle doğrudan ilişkilidir. Bu sistemler, kişinin vücudunun hangi yönde hareket ettiğini, nereye döndüğünü ve nasıl bir pozisyonda olduğunu anlamasını sağlar:
- İç Kulaklar: Dönme hareketinin yönünü belirler; yukarı-aşağı, yan-yan gibi hareketleri algılar.
- Gözler: Vücudun boşluktaki konumunu ve hareket yönünü belirlemede önemli bir rol oynar.
- Doku Alıcıları: Eklem ve omurga gibi organlarda bulunan bu alıcılar, vücudun hangi bölümlerinin yere değdiğini algılar.
- Kas ve Eklem His Alıcıları: Vücudun hangi kısımlarının hareket ettiğini hisseder.
- Merkezi Sinir Sistemi: Beyin ve omurilik, diğer dört sistemden gelen verileri değerlendirerek aradaki bağlantıyı sağlar.
Merkezi sinir sistemi, bu dört sistemden karmaşık veriler aldığında, bireyde sersemlik veya baş dönmesi hissi oluşabilir. Örneğin, bir uçakta fırtına sırasında yalnızca uçağın içini görebilirsiniz. Dışardaki fırtınayı göremediğiniz için, bu durum beyin algılarınızın karışmasına yol açar ve “uçak tutması” hissedebilirsiniz. Aynı şekilde, bir arabanın arka koltuğunda oturup kitap okuduğunuzda iç kulağınız ve his algılayıcılarınız hareketi algılasa da gözleriniz yalnızca kitabı görüyorsa, bu da “araba tutması” hissi yaratabilir.
Bir kafa travması veya kulak iltihabı sonucu tek taraflı iç kulağınızın etkilenmesi durumunda, etkilenen kulak, diğer kulak gibi mesajları sağlıklı bir şekilde beyine iletemez. Bu durumda beyninizin algıları karışır ve baş dönmesi veya bunaltı hissedebilirsiniz.
Hangi Tıbbi Rahatsızlıklar Baş Dönmesine Neden Olur?
- Kan Dolaşımı: Dolaşım bozuklukları, baş dönmesine neden olan rahatsızlıkların başında gelir. Beyninize yeterli kan gitmediğinde kendinizi sersem hissetmeniz mümkündür. Özellikle ani pozisyon değişikliklerinde bu hissi yaşamak oldukça yaygındır. Ancak bazı kişiler, sürekli rahatsızlıkları nedeniyle dolaşım bozukluğuna sahip olabilir. Yüksek tansiyon, şeker hastalığı veya yüksek kolesterol düzeyi gibi durumlar damar sertliğine yol açabilir.
- Travma: İç kulağı etkileyen kafa travmaları, belirgin baş dönmesi ve işitme kaybına neden olabilir. Sersemlik hissi haftalar boyunca sürebilir; zamanla sağlam taraf iç kulak görevlerinin hepsini üstlenirken şikayetler hafifler.
- İltihap: Basit nezle ve gribe neden olan virüsler, iç kulağı ve beyine giden sinirleri etkileyerek baş dönmesine yol açabilir. Ancak orta kulak iltihabına neden olan bakteriler iç kulağı etkilerse, baş dönmesi ve sersemlik hissi yaşanabilir.
- Alerji: Bazı bireylerde alerjik reaksiyonlara yol açan yiyecekler veya toz, polen gibi maddelerle karşılaşmak, sersemlik veya baş dönmesine neden olabilir.
- Nörolojik Hastalıklar: Multipl skleroz, frengi, tümör gibi sinir sistemini etkileyen hastalıklar, denge bozukluklarına yol açabilir. Bu tür durumlar nadir olsa da doktorlar tarafından dikkate alınmalıdır.
Sersemlik Hissine Ne Yapılabilir?
Doktor, sersemlik hissinin ne zaman başladığı, ne kadar sürdüğü, bulantı veya kusma ile birlikte olup olmadığı gibi sorular sorarak durumu değerlendirir. Aynı zamanda genel sağlık durumu, kullanılan ilaçlar, kafa travmaları ve önceki iltihaplar hakkında bilgi alır. Muayene sırasında kulak burun boğaz muayenesi, sinir ve denge fonksiyonları testi yapılır. Gerektiğinde kafa filmleri, manyetik rezonans görüntüleme gibi testler ve denge testleri uygulanabilir. Kan testleri ve kalp muayenesi de gerekli görüldüğünde yapılabilir.
Her hastada tüm testlerin uygulanması gerekmez; doktor, duruma göre uygun olan testleri belirler. Tedavi, teşhis edilen hastalığa bağlı olarak şekillenir.
Sersemlik Hissini Nasıl Azaltabilirsiniz?
- Ani hareketlerden, özellikle yataktan kalkarken dikkatli olun.
- Aşırı baş hareketlerinden kaçının.
- Nikotin, kafein ve tuz gibi kan dolaşımını olumsuz etkileyen maddelerden uzak durun veya bunları azaltın. Alkol tüketiminden kaçının.
- Stres ve gerginlik gibi durumlardan uzak durmaya çalışın.
- Sersemlik hissi yaşarken, tehlikeli olabilecek işlerden kaçının; araba kullanmak veya merdiven çıkmak gibi aktivitelerden uzak durun.
Yatakta Uygulanabilecek Egzersizler
Göz Hareketleri: Egzersize yavaş başlayarak zamanla hızlandırmalısınız.
- Gözlerinizi yukarı ve aşağı hareket ettirin.
- Gözlerinizi bir yandan diğer yana hareket ettirin. Gözünüzün önünde tuttuğunuz parmağınızı yüzünüze yaklaştırıp uzaklaştırırken (30-90 cm arasında) gözlerinizi parmak ucunda odaklayın.
Baş Hareketleri: Yavaş başlayarak gözler açık yapmalı, hızlandırarak gözler kapalıyken devam etmelisiniz.
- Başınızı öne ve arkaya eğin.
- Başınızı bir yandan diğer yana çevirin.
Oturur Durumda Uygulanabilecek Egzersizler
- Omuzlarınızı silkeleyin ve omuz başlarınıza daireler çizin.
- Yere doğru eğilerek yerdeki bir cismi yakalamaya çalışın.
Ayakta Dururken Yapılabilecek Egzersizler
- Gözler açık ve kapalıyken oturup kalkın.
- Göz hizasında küçük bir topu elden ele atarak yakalamaya çalışın.
- Yere çömelip doğrulun, ardından kendi etrafınızda tam bir tur atın.
Hareket Halindeyken Yapılabilecek Egzersizler
- Önce gözler açık, sonra kapalıyken odanın içinde dolaşın.
- Önce gözler açık, sonra kapalıyken bir yokuş inip çıkın.
- Eğilme ve gerilere hedef alma hareketlerini içeren basketbol veya bowling gibi oyunlar oynayın.
