İhsan Dindar – ihsan.dindar@milliyet.com.tr
Antikçağ dünyasında şehir devletlerinin varlığı, sporun sağlam bir beden ve dolayısıyla güçlü bir asker yetiştirilmesindeki hayati rolünü ortaya koymaktadır. Toplumun sürekliliği ve kentin dışarıdan gelebilecek tehditlere karşı korunması amacıyla erkek çocuklar, küçük yaşlardan itibaren sistematik bir eğitim sürecine tabi tutulmaktaydı.
Başlangıçta bu eğitim faaliyetleri ve yarışmalar, kentin agorasında düzenlenirken, zamanla artan ihtiyaç ve ilgi doğrultusunda şehirlerde gymnasion ve stadionlar inşa edilmeye başlandı. Güreş, boks, disk fırlatma ve uzun atlama gibi askeri eğitim amaçlı faaliyetler, gymnasionlarda genç erkeklere öğretilmekteydi. Bu spor dalları, Yunanistan’da tanrıların yaşadığına inanılan Olimpia’da gerçekleşen ve dört yılda bir tekrar eden olimpiyatlarda da yer almaktaydı.
Günümüzde yaygın olarak kullandığımız gymnasium ve stadium terimleri, aslında Anadolu’da asırlarca kullanılan gymnasion ve stadion kelimelerinin Romalılaşmış formlarıdır.
Atina’dan Anadolu’ya Mimari Yolculuk
Ege ve Akdeniz bölgelerinde yer alan Anadolu şehirlerine inşa edilen gymnasion ve stadionlar, sadece gelecekteki asker ihtiyacını karşılamanın ötesinde pek çok işlev kazandı. Bu yapılar, günümüzde de hayranlık uyandıran mimari eserler olarak, aynı zamanda atletizm faaliyetlerinin gelişmesi ve farklı alanlarda eğitim imkânlarının sağlanmasına da katkıda bulunmuştur.
Yunanistan kıyılarına göz attığımızda, Antikçağ’da Atina’da faaliyet gösteren üç gymnasionun varlığını biliyoruz: Lykeion, Akademia ve Kynsarges. Bu okullar, zamanla gençlerin felsefi eğitim aldığı önemli kurumlara dönüşmüştür. Buna karşın, Atina’nın en büyük rakibi Sparta’da gymnasionlar bulunmamaktadır; zira burada erkek çocukları, yedi yaşından itibaren ailelerinden ayrılarak asker olarak yetiştirilmekteydi.
Yunancada “çıplak” anlamına gelen “gymnos” kelimesinden türeyen gymnasionlar, genç erkeklerin savaş hazırlığı için gerçekleştirdikleri idmanları çıplak olarak yapmaları nedeniyle bu isimle anılmıştır.
Aristotales’in Hocalık Yaptığı Assos Gymnasionu
Hititler ve Frigyalılar gibi Anadolu’nun kadim halkları da savaş ve silah kullanma yeteneklerini geliştirmek amacıyla çeşitli sportif faaliyetler düzenlemişlerdir. Ancak Yunan kolonilerinin kurulması ve özellikle milattan önce dördüncü yüzyıldan itibaren Helenistik Çağ’ın etkisiyle, Anadolu şehirlerinde birçok gymnasion ve stadion inşa edilmiştir.
Bu dönemde inşa edilen gymnasionlar, Anadolu’nun en önemli şehirleri olma özelliğine sahipti. Aristotales’in hocalık yaptığı Assos’taki gymnasionun yanı sıra Pergamon (Bergama), Priene (Gülbahçe) ve Miletos, bu dönemde spor faaliyetlerinin düzenlendiği önemli mekânlar arasında yer almaktadır.
Termessos Antik Kenti’nde günümüze ulaşan gymnasionlar ve stadionlar, inşa edildikleri coğrafya ve dönem düşünüldüğünde hayranlık verici bir özellik taşımaktadır. Anadolu’nun Roma hakimiyetine girdiği milattan önce 30 yılından itibaren spor faaliyetleri, önemini sürdürmüştür. Kent devleti kimliğini yitirip büyük bir imparatorluğun şehirlerine dönüşen bu yerleşimlerde spor artık savunma amaçlı değil, eğlence ve tanrıları hoşnut kılma amacıyla yapılmaktaydı.
Örneğin, Roma döneminde Efes’te inşa edilen gymnasion, yanında bulunan bir hamam ile mimari açıdan önemli bir değişim yaratmıştır. Antikçağ’da olimpiyatlar, tarihi belirlemede önemli bir rol oynarken, spor yapılan stadionlar da uzaklık ölçü birimi olarak kullanılıyordu. Elimizdeki bilgiler, milattan önce sekizinci yüzyıldan itibaren olimpiyatların gerçekleştirildiğini göstermektedir.
Askeri bir kimlik taşıyan bu festivallerde, güreş, boks, disk atma ve atlama gibi branşların yanı sıra koşular da en heyecanlı etkinliklerden biriydi. Koşuların yapıldığı stadionlar, olimpiyatlar sırasında kalabalık izleyicilerle dolup taşmaktaydı. 600 ayak (yaklaşık 200 metre) uzunluğundaki bu stadionlar, zamanla mesafe ölçümü için de kullanılmaya başlandı. Örneğin, bir yer 10 stadion uzaklıktaysa bu, yaklaşık iki kilometrelik bir mesafe anlamına gelmekteydi. Antikçağ’da Anadolu’daki yol tabelalarında uzun bir süre stadion ibaresi bu amaçla kullanılmıştır.
