Resmi Gazete’de yayımlanan bir karara göre, Anayasa Mahkemesi (AYM), 2 yıl ve daha az hapis cezası veya adli para cezası öngörülen suçlarda uygulanan Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) düzenlemesini iptal etti. HAGB, Trabzon 2. Asliye Ceza Mahkemesi’nin yaptığı başvuru üzerine yeniden gündeme geldi. Bu başvuruda, HAGB düzenlemesinin “mağdurlara yeterli tazmin sağlamadığı, faillerin cezadan muaf tutulmasına yol açtığı ve devletin kişilerin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme şeklindeki yükümlülüğünü yerine getiremediği” ifade edildi. Bu durumun, Anayasa’nın 17. maddesine aykırı olduğu ileri sürüldü ve iptali talep edildi. AYM, HAGB düzenlemesinin iptaline hükmetti. İptal kararı, 1 yıl sonra yürürlüğe girecek.
HAGB Nedir?
2005 yılında Türk Ceza ve Ceza Usul Hukuku’nda yapılan değişiklikle yürürlüğe giren HAGB düzenlemesi, 2 yıl veya daha az hapis cezası ya da adli para cezası öngörülen suçlarda, mahkûmiyet hükmünün açıklanmasının belirli koşullara bağlı olarak 5 yıllığına ertelenmesini öngörüyor. Bu süre zarfında, sanığın belirli şartları yerine getirmesi gerekmektedir. Bu şartların en önemlisi, HAGB kararının kesinleşmesinden itibaren 5 yıl boyunca yeniden kasıtlı bir suç işlememektir. Eğer sanık bu süre boyunca şartları yerine getirirse, hakkında açılmış kamu davasının düşürülmesine karar verilir ve sanık ceza almamış olur. HAGB kararını kabul eden sanığın temyiz hakkı bulunmamaktadır ve istinaf mahkemesine de başvuramaz. Şartları ihlal ederse, mahkeme açıklanması geri bırakılan hükmü açıklamakta yani verilen cezanın uygulanmasına karar verebilmektedir. HAGB, İngiltere, ABD ve Fransa gibi birçok ülkede benzer uygulamalara sahip olup, teoride ceza adalet sisteminde bir rehabilitasyon ve ikinci bir şans sunma amacı taşımaktadır. Ancak HAGB’nin uygulanmasıyla ilgili uzun süredir şikayetler dile getirilmiş, iptal başvuruları yapılmıştır.
Neden İptal Edildi?
Anayasa Mahkemesi kararında, kötü muamele iddiaları kapsamındaki davalarda HAGB’nin uygulanmasının sanığın infaz edilebilir bir ceza almadığı, mağdur açısından da yeterli ve etkili bir tazmin sağlamadığı vurgulanmaktadır. HAGB için öncelikle sanığın bu kararı kabul etmesi gerekmektedir. Bu durum, sanığın daha ceza almadan temyiz hakkından feragat etmesine neden olmaktadır. AYM ayrıca, sanıkların mahkumiyet ile tehdit edilerek savunmasız bir duruma sokulduğuna dikkat çekmektedir. Bu süreçte hiçbir mağdurun rızası da alınmamaktadır.
Failin Kamu Görevlisi Olduğu Durumlar
AYM kararı, bir ceza davasında failin kamu görevlisi olup olmadığı durumları ayrı olarak değerlendirmektedir. HAGB düzenlemesinde failin kamu görevlisi olmadığı durumlarda devletin daha esnek davranma imkânının bulunduğu vurgulanmaktadır. Ancak kamu görevlilerinin işkence veya kötü muamele ile suçlandığı durumlarda fiili olarak cezasız kalmasının “hoşgörülemeyeceği” belirtilmektedir. Bu tür durumlarda HAGB’nin uygulanmayacağına dair bir yasal düzenlemenin olmaması sorun teşkil etmektedir. AYM, mağdurlar açısından uygun tazminin sağlanamadığını ve HAGB düzenlemesinin mevcut haliyle kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarını önlemede yetersiz kaldığını ifade etmektedir. Bu durum, başta ifade özgürlüğü ve toplantı ile gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı olmak üzere temel hak ve özgürlükler üzerinde caydırıcı bir etki doğurmaktadır.
Sanık ile Mağdur Açısından Nasıl Değerlendirilebilir?
Ceza hukukçusu Süleyman Demirel’e göre AYM’nin kararı, mağdur açısından değerlendirildiğinde, faili kamu görevlisi olan, mağduru vatandaş olan, özellikle “işkence, eziyet ve kötü muamele” gibi suçlar bakımından isabetli bir karar olmuştur. Demirel, “Özellikle bu suçlar açısından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) tarafından birçok ihlal kararının muhatabıyız. Bu konuda karnemiz hiç iyi değil. Bu nedenle kişi güvenliği, yaşama hakkı ve ifade özgürlüğü gibi temel hakların kullanılmasının önünün açılması açısından ilkesel olarak önemli bir karar” ifadelerini kullanmaktadır. Sanığın sıradan bir vatandaş olduğu durumlarda ise, mağdurun rızasıyla HAGB kararı verilmesinin sorunu kısmen çözebileceğini düşünmektedir. Kararı sanık açısından değerlendiren Demirel’e göre en önemli sorunlardan biri, yargılama sırasında ceza tehdidi altında bulunan sanığın, olası cezadan geçici de olsa kurtulmak amacıyla özgür iradesi olmadan HAGB kararını kabul etmesidir. Demirel, “Kaldı ki, uygulamada iş yoğunluğu bahanesiyle genellikle Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması’nın ne olduğu ve sonuçlarının da ayrıntılarıyla anlatılmadığı bilinen bir gerçektir” demektedir. Kararın, mağdurlar için uğradıkları suçun karşılığında failin ceza almasını görmeleri açısından tatmin edici olacağını söyleyen Demirel, diğer taraftan ceza hukukunun temel amaçlarından biri olan faili topluma yeniden kazandırma hedefine dikkat çekmektedir. “Bu yönde daha önce kasıtlı bir suç işlememiş ve suça eğilimi olmadığı mahkeme tarafından objektif olarak belirlenmiş olan faile, yasada öngörülen 5 yıllık süre içinde kendini kasıtlı bir suçtan uzak tutma konusunda fırsat verilmesi uygun” diyen Demirel, “Cezanın 2 yıl ve altında kaldığı suçlar yönünden HAGB kurumunun varlığı, ilk kez suç işlemiş ve bir daha suç işlemeyeceğine dair mahkemede kanaat oluşmuş failler açısından topluma yeniden kazandırma yönünden olumlu bir uygulama. Ancak asıl sorun, HAGB’nin mevzuata konuluş amacına uygun kullanılmamasıdır.”
Süreç Nasıl İşleyecek?
Anayasa Mahkemesi’nin kararı 1 yıl sonra yürürlüğe girecek. Bu süreçte HAGB kararı verilmesine hukuken engel olmadığını belirten Demirel, bu bir yıl içinde mahkemelerin yeni düzenleme sonrasında ortaya çıkabilecek karışıklıkları göz önünde bulunduracağını ve bu kararı vermekten çekineceğini ifade etmektedir. Yani uygulamada, karar aşamasına gelmiş dosyalarda, HAGB kararı verilebilecek hallerde, Anayasa Mahkemesi kararı gerekçe gösterilerek ‘yeni bir düzenleme yapılana kadar’ duruşmaların ertelenmesi muhtemeldir. Demirel, bu erteleme süresini en aza indirmek için yasa koyucunun bir an önce AYM kararına uygun şekilde yeni düzenleme yapması gerektiğini vurgulamaktadır.
