HAGB Düzenlemesi Anayasa Mahkemesi Tarafından İptal Edildi
Resmi Gazete’de yayımlanan karara göre Anayasa Mahkemesi (AYM), 2 yıl ve daha az hapis cezası veya adli para cezası öngörülen suçlar için uygulanan ‘Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)’ düzenlemesini iptal etti. HAGB, Trabzon 2. Asliye Ceza Mahkemesi’nin yaptığı başvuru üzerine yeniden gündeme geldi. Başvuruda, HAGB düzenlemesinin “mağdurlara yeterli tazmin sağlamadığı, faillerin cezadan muaf tutulmasına yol açtığı ve devletin kişilerin maddi ve manevi varlığını koruma yükümlülüğünü yerine getiremediği” ifade edildi. Bu durumun Anayasa’nın 17. maddesine aykırı olduğu ileri sürüldü ve iptali talep edildi. AYM, HAGB düzenlemesinin iptaline karar verdi. İptal kararı, 1 yıl sonra yürürlüğe girecek.
HAGB Nedir?
2005’te Türk Ceza ve Ceza Usul Hukuku’nda yapılan değişiklikle yürürlüğe giren HAGB düzenlemesi, 2 yıl veya daha az hapis cezası veya adli para cezası öngörülen suçlarda, yargılama sonucunda verilecek mahkûmiyet hükmünün belirli koşullara bağlı olarak 5 yıllığına ertelenmesini ve bu koşulların yerine getirilmesinin ardından davanın düşmesini öngörmektedir. Geri bırakma süresi boyunca kişi, belirli şartları sağlamak zorundadır. Bu şartların en önemlisi, HAGB kararının kesinleşmesinden itibaren 5 yıl boyunca yeniden kasıtlı bir suç işlememektir. Eğer bu süre zarfında şartlar yerine getirilirse, sanık hakkında açılmış kamu davasının düşmesine karar veriliyor ve sanık ceza almamış oluyor. HAGB kararını kabul eden sanığın temyiz hakkı bulunmamaktadır, ayrıca istinaf mahkemesine başvuramaz. Şartları ihlal ederse, mahkeme açıklanması geri bırakılan hükmü açıklayarak verilen cezanın uygulanmasına karar verebilir. Bu karar, istinaf incelemesine tabi tutulur.
İngiltere, ABD ve Fransa gibi birçok ülkede benzer uygulamalar bulunan HAGB, teorik olarak ceza adalet sisteminde rehabilitasyon ve ikinci şans fırsatı sunmayı amaçlamaktadır. Ancak HAGB’nin uygulamasıyla ilgili uzun süredir şikayetler gündeme gelmiş, iptal başvuruları yapılmıştır.
Neden İptal Edildi?
Anayasa Mahkemesi’nin kararında, kötü muamele iddiaları kapsamındaki davalarda HAGB’nin uygulanması durumunda sanığın infaz edilebilir bir ceza almadığı ve mağdur açısından da yeterli ve etkili bir tazmin sağlanmadığı belirtilmektedir. HAGB uygulaması için sanığın öncelikle bu kararı kabul etmesi gerekmektedir. Bu durum, sanığın daha ceza almadan temyiz hakkından vazgeçmesi anlamına gelmektedir. AYM, bunun yanı sıra, daha hüküm bile verilmeden sanıkların mahkumiyet ile tehdit edilerek savunmasız duruma sokulduğunu vurgulamaktadır. Ayrıca, bu süreçte hiçbir mağdurun rızası da göz önünde bulundurulmamaktadır.
Failin Kamu Görevlisi Olduğu Durumlar
AYM kararı, ceza davasında failin kamu görevlisi olduğu ve olmadığı durumları ayrı değerlendirmektedir. HAGB düzenlemesinde failin kamu görevlisi olmadığı durumlarda devletin daha esnek davranma imkânı bulunduğuna dikkat çekilmektedir. Ancak, kamu görevlilerinin işkence veya kötü muameleyle suçlandığı durumlarda fiili olarak cezasız bırakılmasının “hoş görülemeyeceği” ifade edilmektedir. Bu tür durumlarda HAGB’nin uygulanmayacağına dair bir yasal düzenlemenin eksikliği sorun teşkil etmektedir. AYM, faillere fiilleriyle orantılı cezalar verilemediğini ve mağdurlar açısından uygun tazminin sağlanamadığını belirtmektedir. Bunun sonucu olarak, başta ifade özgürlüğü ve toplantı ile gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı olmak üzere temel hak ve özgürlükler üzerinde caydırıcı etkiler doğmaktadır.
Sanık ile Mağdur Açısından Nasıl Değerlendirilebilir?
Ceza hukukçusu Süleyman Demirel, AYM’nin kararını mağdur açısından değerlendirirken, failin kamu görevlisi, mağdurun ise vatandaş olduğu durumlar için bu kararın isabetli olduğunu ifade etmektedir. Demirel, “Özellikle işkence, eziyet ve kötü muamele gibi suçlar bakımından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) tarafından birçok ihlal kararının muhatabı olduk. Bu konuda karnemiz hiç iyi değil. Bu nedenle, kişi güvenliği, yaşama hakkı ve ifade özgürlüğü gibi temel hakların kullanılmasının önünü açmak açısından ilkesel olarak önemli bir karar” demektedir.
Demirel, sanığın sıradan bir vatandaş olduğu durumlarda, mağdurun rızasıyla HAGB kararı verilmesinin sorunu kısmen çözebileceğini düşünmektedir. Kararı sanık açısından değerlendiren Demirel, yargılama sırasında ceza tehdidi altındaki sanığın, olası cezadan kurtulmak amacıyla özgür iradesi olmadan HAGB kararını kabul etmesinin en önemli sorunlardan biri olduğunu belirtmektedir. Demirel, “Kaldı ki, uygulamada, iş yoğunluğu bahanesiyle genellikle Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılmasının ne olduğu ve sonuçlarının ayrıntılarıyla anlatılmadığı da bilinen bir gerçektir.” demektedir. Kararın, mağdurlar için uğradıkları suçun karşılığında failin ceza almasını görmeleri açısından tatmin edici olacağını belirten Demirel, diğer taraftan ceza hukukunun temel amaçlarından biri olan faili topluma yeniden kazandırma hedefine de dikkat çekmektedir: “Bu yönde daha önce kasıtlı bir suç işlememiş ve suça eğilimi olmadığı mahkeme tarafından objektif olarak belirlenmiş olan faile, yasada öngörülen 5 yıllık süre içinde kendini kasıtlı bir suçtan uzak tutma konusunda fırsat verilmesi uygun.” şeklinde açıklamaktadır. Ancak Demirel, asıl sorunun HAGB’nin mevzuata konuluş amacına uygun kullanılmaması olduğunu vurgulamaktadır.
Süreç Nasıl İşleyecek?
Anayasa Mahkemesi’nin kararı 1 yıl sonra yürürlüğe girecek. Bu süreçte HAGB kararı verilmesine hukuken engel olmadığını belirten Demirel, bu bir yıl içerisinde mahkemelerin yeni düzenleme sonrasında ortaya çıkabilecek karışıklıkları göz önünde bulunduracağını ve karar vermekte çekineceğini düşünmektedir. Yani uygulamada, karar aşamasına gelmiş dosyalarda, HAGB kararı verilebilecek hallerde, Anayasa Mahkemesi kararı gerekçe gösterilerek ‘yeni bir düzenleme yapılana kadar’ duruşmaların ertelenmesi muhtemeldir. Demirel, bu erteleme süresini en aza indirmek için yasa koyucunun bir an önce AYM kararına uygun şekilde yeni düzenleme yapması gerektiğini vurgulamaktadır.
