Korku ve korku beyinde ortaya çıkıp işlenen hisler. Lakin bilim beşerlerine nazaran bedenin öteki bölgeleri üzerinde de önemli tesirleri var.
ABD’deki Wayne Eyalet Üniversitesi’nden Doç. Dr. Arash Javanbakht, korkunun beyinde ve bedende nasıl işlediğini inceliyor.
Psikiyatri araştırmacısı, “Çalışmalar, hislerin beyninizden kaynaklandığını lakin buyrukları yerine getirenin bedeniniz olduğunu doğruluyor” diyor.
The Conversation’da yazdığı yazıda Javanbakht, çok korkunun insan vücuduna neler yaptığını aktardı.
“Beyniniz sizi düşen bir kayadan yahut süratle yaklaşan bir yırtıcıdan kurtarmak için evrimleşmiş olsa da çağdaş hayatın dertleri ekseriyetle çok daha soyuttur” diyen Javanbakht, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“50 bin yıl evvel kabileniz tarafından reddedilmek mevt manasına gelebilirdi. Bugün okulda yahut işyerinde âlâ bir iş çıkaramamak birebir sonuçları doğurmuyor. Lakin beyniniz ortadaki farkı bilemeyebilir”
KORKU VE BEYİN
Beyinde endişenin işlenmesinde ağır rol oynayan birkaç kıymetli alanı var.
Bir şeyi tehlikeli olarak algıladığınızda, ister size doğrultulmuş bir silah olsun, isterse mutsuz bir biçimde size bakan bir grup insan olsun, bu duyusal girdiler birinci olarak amigdalaya iletiliyor.
Independent Türkçe’de yer alan habere nazaran, Javanbakht, “Tehdit tespiti bu sürecin hayati bir kesimidir ve süratli olması gerekir. Birinci insanların, bir aslan onlara gerçek atıldığında düşünecek fazla vakitleri yoktu. Süratli hareket etmeleri gerekiyordu” tabirlerini kullanıyor:
“Bu nedenle amigdala, beynin mantıksal düşünmeyle ilgili bölgelerini atlayacak ve direkt fizikî reaksiyonları devreye sokacak biçimde gelişti. Örneğin, bilgisayar ekranında kızgın bir yüz görmek, izleyici farkına bile varmadan, amigdaladan tespit edilebilir bir yansıyı çabucak tetikleyebilir”
Hipokampus amigdalaya yakın bir öbür beyin bölgesi. Bilhassa etrafla ilgili olarak neyin inançlı, neyin tehlikeli olduğunu belirlemekle vazifeli. Öbür bir deyişle kaygıyı bağlam içine yerleştiriyor.
Örneğin açık alanda bir aslan görmek amigdalada endişe reaksiyonunu tetikliyor. Lakin hayvanat bahçesinde aslan gördüğünüzde hipokampus devreye giriyor ve bu yansıyı engelliyor. Zira aslında ortada bir tehlike yok.
Gözlerin üzerinde yer alan prefrontal korteks de endişeyi işlemenin bilişsel ve toplumsal taraflarıyla bağlantılı. Örneğin, yılanın zehirsiz olduğuna dair bir tabela okuduğunuzda yılan endişeniz da hafifler.
Prefrontal korteks çoklukla beynin hisleri düzenleyen kısmı olarak görülse de toplumsal etrafa bağlı olarak insanlara endişeyi da öğretebiliyor. Javanbakht, şu örnekleri veriyor:
“Patronunuzla yapacağınız bir toplantıya dair kendinizi nötr hissedebilirsiniz. Lakin bir iş arkadaşınız size işten çıkarılma söylentilerini anlattığında çabucak gerginleşirsiniz. Irkçılık üzere birçok önyargının kökeni kaygıyı kabilecilik yoluyla öğrenmektir”
KORKU VE BEDENİN GERİ KALANI
Araştırmacıya nazaran şayet beyniniz muhakkak bir durumda endişe yansısının haklı olduğuna karar verirse sizi acil aksiyona hazırlamak için bir dizi nöronal ve hormonal yolu harekete geçiriyor.
Artan dikkat ve tehdit algılama üzere reaksiyonların bir kısmı beyinde gerçekleşse de hareketin birçok bedenin geri kalanında yaşanıyor.
Örneğin beynin motor korteksi, kaslarınızı süratli ve güçlü hareketlere hazırlamak için süratle sinyaller gönderiyor. Bunlar göğüs ve midede yer alan ve bu bölgelerdeki hayati organların korunmasını sağlayan kasları içeriyor. Bu yüzden gerilimli durumlarda göğsünüzde ve midenizde gerginlik hissedebilirsiniz.
Sempatik hudut sistemi de bu süreçte rol oynuyor. Bu sisteme ilişkin hudut hücreleri tüm bedene dağılmış durumda lakin kalp, akciğer ve bağırsak üzere yerlerde daha ağır.
Bu hudut hücreleri, adrenalin üzere kan yoluyla bu organlara ulaşan hormonları salgılaması için adrenal bezi tetikliyor. Bu da hormonların kaygı yansısına maruz kalma oranını artırıyor.
Söz konusu durumda bilhassa kaslara yönelik talep yüksek. Münasebetiyle kâfi kan akışını sağlamak için sempatik hudut sisteminden gelen sinyaller, kalbin atış suratını ve kasılma gücünü de artırıyor.
HEPSİ BEYNE GERİ DÖNÜYOR: “ÖLÜYORUM” HİSSİ NASIL GELİR?
Bu esnada göğsünüzden ve midenizden gelen içgüdüsel hisler de dahil olmak üzere tüm bedensel duyumlar, omurilik yoluyla beyne geri aktarılıyor. Aslında kaygılı ve son derece tetikte olan beyniniz daha sonra bu sinyalleri işliyor.
İnsula, beynin bilhassa hislerini, acının ve bedensel duyumların şuurlu farkındalığıyla ilgili kesimi. Prefrontal korteks de bilhassa midenizde gerginlik yahut ağrı hissi üzere fizikî hisleri etiketleyip isimlendirerek, bunlara “Sorun değil, geçecek” ya da “Bu çok makûs, hastasın, ölüyorsun” üzere bilişsel pahalar atfediyor.
Öte yandan, Javanbakht’a nazaran bu fizikî duyumlar bazen artan bir dert döngüsü yaratabiliyor. Zira beyin, bedende algıladığı karışıklık nedeniyle durumdan daha fazla korkabiliyor.
“Korku ve korku hisleri her ne kadar beyninizde başlasa da beyniniz bedensel işlevlerinizi değiştirdiği için bunları bedeninizde da hissedersiniz” diyen bilim insanı, şöyle ekliyor:
“Duygular hem bedeninizde hem de beyninizde gerçekleşir lakin siz onların varlığını beyninizle anlarsınız”
