Doğum sırası ailedeki çocukların doğum tarihlerinin kronolojik sırasını tabir eder, büyük çocuk, ortanca çocuk, küçük çocuk üzere. Çocukların doğdukları vakit, yer ve şartlar çocukların hayattaki tecrübelerini tesirler bu yüzden doğum sırasının kişilik üzerinde kıymetli tesirleri vardır. Birçok araştırmada görülmüştür ki doğum sırası çocukların kişiliğini münasebetiyle da yetişkinlik halini etkilemiştir. Araştırmalara nazaran doğum sırası tıpkı olan bireyler birbirlerine daha yakın hissederler örneğin ailedeki en büyük çocuk diğer bir ailedeki en büyük çocuklar özdeşim kurabilir zira büsbütün birebir olmasa da emsal tecrübelere sahiptir.
Aileler her bir yeni doğan çocukta farklı ebeveynlik yeteneklerini geliştirir ve keşfeder o yüzden her çocuğa olan yaklaşımları farklıdır. Bunun yanı sıra ailenin o anki dinamiği, çatışmaları, maddi durumu üzere etkenler de bu hususta kıymetli bir rol oynar. Aileler her çocuğa yaşından ve doğum sırasından ötürü farklı roller ve sorumluluklar yükler bu da onların çocuklara karşı olan yaklaşımlarının farklılaşmasına sebep olur. Tüm bunlar çocukların karakterini şekillendirir.
Doğum sırasının çocukların psikolojileri ve kişilikleri üzerindeki tesirleri?
Doğum sırasının kişilik üzerindeki tesirlerini birinci olarak Alfred Adler kişisel psikoloji kuramında incelemiştir. Adler kuramında doğum sırasından ötürü anne babaların her doğan çocuğa farklı manalar yüklediğini ve çocuklar ortasındaki kardeş kıskançlığından bahsetmiştir. Adler çocukları doğum sırasında nazaran 4 farklı tipe ayırmıştır; birinci doğan çocuk, ortanca çocuk, en küçük çocuk ve tek çocuk. Birinci doğan çocuk yani ailenin en büyük çocuğu ebeveynlerinin en tecrübesiz halini deneyim eder fakat birebir vakitte da çok fazla ilgi ve sevgi görür, tüm ailenin odak noktasıdır. Anne babanın ebeveynlikte deneyimsizliği çocuğun kimi şeyleri kendi kendine öğrenmek için çabalamasını sağlar bu yüzden birinci çocukların akademik olarak daha başarılı olduğu gözlemlenmiştir. Aileye ikinci bir çocuğun gelmesi büyük çocuk için travmaya sebep olabilir zira çocuk sorumluluk almaya başlar, anne babanın ilgisi ve sevgisini kardeşiyle paylaşmak zorunda kalır ve artık büyüdüğünün şuuruna varır. Toplumda da en büyük çocuklara “Sen daha büyüksün, sen artık büyüdün, abi-abla oldun” üzere telaffuzlarla bir rol yüklenir. Bu yüzden en büyük çocukların daha erken olgunlaştıkları ve ebeveyn yeteneklerinin daha gelişmiş olduğu gözlemlenmiştir. Kişilik özellikleri; sorumluluk sahibi, başkan ve tutucudur.
Adler ikinci ve ortanca çocukların daha rekabetçi ve diplomatik olduğunu belirtmiştir. İkinci çocuklar çoklukla abi ya da ablalarını geçmek için bir yarışta hissederler bu yüzden daha hırslıdırlar. Bazen yaşlarına uygun olmayan gayeler belirledikleri için başarısızlık yaşarlar fakat birebir vakitte da bu çaba onların gelişme suratını yükseltir ve zahmetlerle baş etmeyi öğrenirler. İkinci çocuklar hem ebeveynleri hem de kendinden büyük olan kardeşleri tarafından korunup kullanırlar bu yüzden daha inançlı hissederler.
Adler’e nazaran en küçük çocuk ailenin herkes tarafından en ilgi gösterileni ve en şımartılanıdır. Bu daima ilgi görme durumu onların daha benmerkezci olmalarına neden olabilir. Ebeveynler çoklukla en küçük çocuğa daha toleranslı olma eğilimindedirler. Daha az sorumluluk sahibi, daha talepkâr ve daha fazla bağımlı bireyler olma ihtimalleri yüksektir. Tıpkı vakitte ailenin sevinç kaynağı olarak da görülürler. Toplumsal yaşantılarında daha faal ve girişken oldukları da gözlemlenmektedir. Büyük çocuklar çok yüksek başarılara sahipse ve en küçük kardeş bu başarılara ulaşması güç ya da imkansızsa kıskançlık ve başarısızlık hissi oluşur. Küçük çocuk başarısızlıklarına mazeretler bularak kendini savunmaya çalışabilir.
Tek çocuklar ekseriyetle en küçük çocuklarla benzeri karakter özelliklere sahiptir. Benmerkezci, şımarık, daha çok ilgi görmek isteyen, ailelerinin ilgi ve sevgilerini paylaşmak zorunda olmadıkları için toplumsal hayatlarında, okula başlarken akranlarıyla irtibat kurarken kimi çatışmalar yaşayabilirler. Zira ilgi ve dikkatin kendilerinde olmasına alışıktırlar. Her yaptıklarının beğenilmesini ve onaylanmasını beklerler. Kardeşleri olmadığı için kendi kendilerine eğlenceli oyun buldukları için yaratıcılıkları daha gelişmiştir. Tek oynamaya alışık oldukları için paylaşımcı olmakta zorlanabilirler.
Doğuş sırasının kişilik üzerindeki tesirleri önlenebilir mi?
Anne babanın çocukları ortasındaki ilgi ve sevgi istikrarını kurabilmesi kardeşleri ortasındaki alakayı olumlu tesirler ve kardeş kıskançlığını azaltır şayet bu dengeyi kuramazlarsa çocuklar için daha rekabetçi ve hırsı bir ortam oluşur münasebetiyle kardeş kıskançlığı olacağı için çocuklar ortasındaki bağ sıhhatsiz ilerler. Ebeveynlerin yaklaşımı ve takviyeleri özgüvenlerini direkt tesirler. Çocukların tüm bu yaşadıkları tecrübeler ileri ki ömürlerinde da tesirlerini gösterir. Aileler çocuklar ortasındaki irtibatın ya da onlara karşı olan tavır ve davranışlarının hakikat olmadıklarını düşünüyorlarsa bir uzmandan dayanak almayı ihmal etmemeliler.
