Türkiye, karmaşık jeolojik yapısı ve jeodinamik konumu nedeniyle çok sayıda aktif fay barındırmaktadır. Özellikle, ‘Alp-Himalaya Deprem Kuşağı’ üzerinde yer alması, ülkemizi dünya genelinde yüksek deprem riski taşıyan ülkeler arasında konumlandırmaktadır. Son on yıl içerisinde ülkemiz ve çevresinde meydana gelen deprem sayısı 270 binden fazladır. Bu da Türkiye’nin sismik açıdan oldukça aktif bir ülke olduğunu göstermektedir. Özellikle Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Anadolu Fay Zonu gibi önemli fay hatlarına ev sahipliği yapması, deprem tehlikesini artırmaktadır.
Kuzey Anadolu Fay Zonu, Türkiye’nin en tehlikeli fay hatlarından biridir. Doğuda Karlıova’dan batıda Mudurnu Vadisi’ne kadar uzanan bu fay, doğu-batı doğrultusunda bir yay gibi şekil almıştır ve dünyanın en aktif kırık hatları arasında kabul edilmektedir. Uzun yıllardır İstanbul’u da etkilemesi beklenen depremin bu fay üzerinde olacağı tahmin edilmektedir.
Ancak Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun bir de güney kolu bulunmaktadır. Son yıllarda adeta göz ardı edilen bu kol, son zamanlarda kendini hatırlatmaya başladı. Örneğin, geçtiğimiz gün öğle saatlerinde Bursa’nın Nilüfer ilçesinde merkez üssü olan 4 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Bursa Valiliği, yaşanan depremle ilgili şehirde herhangi bir olumsuz durum olmadığını açıkladı. Fakat deprem, orta ölçekli olmasına rağmen oldukça şiddetli bir şekilde hissedildi.
Deprem Açısından Aktif Bir Bölge
Marmara Bölgesi’nin hem kuzey hem de güney kolunun son zamanlarda oldukça hareketli olduğuna dikkat çeken Jeofizik Mühendisi Prof. Dr. Haluk Eyidoğan, “Bu bölge gerçekten de oldukça aktif. Bu büyüklükteki depremler Batı Anadolu’da, özellikle Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun bir kolunun geçtiği Bursa üzerinde sıkça meydana geliyor. Ancak bu büyüklükteki depremleri normal olarak değerlendirebilirim” dedi.
Türkiye’de sismik boşluklar, genellikle 7 ve üzeri büyüklükte depremler üretmesi beklenen alanlardır. Marmara ve Bursa bu kapsamda önemli bölgeler arasındadır. Özellikle Bursa’nın içinde pek çok kırık fay bulunuyor. 2018 Deprem Haritası’na bakıldığında, koyu kırmızı, kırmızı ve turuncu bölgeler, potansiyel tehlikeyi net bir şekilde ortaya koyuyor.
4 veya 5 Büyüklüğündeki Depremler
Prof. Dr. Eyidoğan, Türkiye’de 125 yıllık istatistiklere göz attığımızda, 4 ile 5 büyüklüğündeki depremlerin yılda 70-80 kez meydana geldiğini belirtiyor. “Kahramanmaraş depremlerinin ardından bu bölgede çok sayıda 4 veya 5 büyüklüğünde deprem gerçekleşti. Bu nedenle 2024 yılında 4 ile 5 büyüklüğündeki depremler, önceki yıllara göre daha fazla görülecek. Ancak bu depremler bize bir alarm da veriyor. Örneğin, Bursa’nın bulunduğu yer 1865 yılından beri kırılmamış durumda” dedi.
7 Büyüklüğünde Deprem Üretebilir
Prof. Dr. Eyidoğan, Bursa’nın Güney Kol üzerinde bulunduğuna ve ova üzerinde kurulu olduğuna dikkat çekiyor. “Bu nedenle zemin kalitesi pek iyi değil. Kayıtlara göre, 1065 yılında yıkıcı bir deprem yaşandı. 1855 yılında da başka depremler meydana geldi. Bu depremlerin 7 büyüklüğünde olduğuna dair bilgiler mevcut. Ancak o yıllarda büyüklüğü ölçebilecek aletler yoktu. 1900’lü yıllardan sonra kesin ölçümler yapılmaya başlandı. Hasar dağılımları incelendiğinde, bu fayın 7 ve üzeri büyüklükte deprem üretme kapasitesine sahip olduğu sonucuna varabiliriz. Özetle, Marmara’nın güneyi en az kuzey kadar tehlikeli bir bölge olarak değerlendirilmektedir” ifadelerini kullandı.
Güney kol üzerinde, aletsel dönemde en son Edremit Fayı üzerinde 1944 yılında 6.8 büyüklüğünde, Yenice-Gönen Fayı üzerinde 1953 yılında 7.2 büyüklüğünde ve Manyas’ta 1964 yılında 6.8 büyüklüğünde yıkıcı depremler gerçekleşti. Uzmanlar, Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun güney kolunun Gemlik Körfezi’ne kadar net bir şekilde izlendiğini, ancak güneybatıya doğru kara içerisinde parçalı ve kırıklar şeklinde gözlemlendiğini vurgulamaktadır. Bazı araştırmacılar bu kırık topluluklarını üçüncü bir kol olarak tanımlasa da bu görüş bilimsel olarak henüz kesinlik kazanmadı. Bu parçalı sistem, Mudanya-Bursa-Karacabey-Bandırma-Manyas-Yenice-Gönen ve Edremit Körfezi’ne doğru kuzeydoğu ve güneybatı yönünde dağılmış durumdadır. Dolayısıyla güney kol, 6.7 veya 7 büyüklüğünde deprem üretme potansiyeline sahip olarak değerlendirilmektedir.
Güney Kolda Meydana Gelen Depremler Kuzey Kolunu Tetikler Mi?
Bu durumun olmasının zor olduğunu belirten Prof. Dr. Haluk Eyidoğan, “Elimizde böyle bir bilgi yok. Bir depremin başka bir depremi ne zaman tetikleyeceği konusunda kesin bir şey söylemek mümkün değil. Fakat birbirine yakın fayların birbirlerini etkilediği gözlemlenmektedir. Ancak bu etkileşimin ne zaman veya hangi büyüklükte olacağı konusunda net bir tahminde bulunmak oldukça güç” ifadelerini kullandı.
“Bu depremler, yaşantımızın bir parçası haline geldi; artık iki-üç günde bir ya da haftada bir olma olasılığı oldukça yüksek” diyen Prof. Dr. Eyidoğan, Bursa’daki vatandaşların depremi şiddetli hissetmesinin sebeplerini de açıkladı. “Depremin odağının yeryüzüne olan mesafesi, depremin yaşandığı yerin zemin kalitesi gibi etkenler bu durumu etkiliyor. Ancak günümüzde bu depremler, yaşantımızın bir parçası haline geldi; artık iki-üç günde bir veya haftada bir olma olasılığı yüksek. Deprem tehlikesini afete dönüştürmemek için gerekli önlemleri almak zorundayız” dedi.
Prof. Dr. Eyidoğan, “Depremin büyüklüğü hakkında tartışmak yerine, yer bilimcileri, mühendisler, yerel yöneticiler ve diğer paydaşlarla birlikte etkin adımlar atmalıyız. Ülkemizde deprem tarihselliğine göz attığımızda, 5 büyüklüğündeki depremlerin ciddi yıkımlara yol açtığını görmekteyiz. Normalde bu tür yıkımları yaşamamamız gerekiyor. Türkiye’nin deprem afet sarmalında olduğunu kabullenip, yapı stoğundaki eksiklikleri gidererek bu sorunlara acilen çözüm bulmalıyız” şeklinde konuştu.
