Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2021 Aralık ayında devreye alınan Kur Muhafazalı Türk Lirası Mevduat ve Katılma Hesabı (KKM) uygulamasını art planı ortaya çıktı.
İktidar tarafından Türk lirasına istikrar kazandırmak ve dolarizasyon eğilimini bilakis çevirerek döviz kurunun enflasyon üzerindeki baskısını hafifletmek hedefiyle sunulduğu belirtilen KKM’nin eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak döneminde de gündeme geldiği lakin vazgeçildiği belirtildi.
Gazeteci Barış Soydan, 2018 Ağustos ayında yaşanan kur krizinin çabucak akabinde periyodun Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’a sunulan seçeneklerden birinin de KKM olduğunu tez etti.
Ancak Albayrak’ın adım atmakta tereddüt ettiğinini belirtirken KKM kararının Nureddin Nebati’nin bakanlıktaki ömrünü uzattığını tabir etti.
10haber müellifi Barış Soydan’ın “KKM’nin bâtın tarihi” başlıklı yazısının ilgili kısmı şöyle:
“2021 Kasım ve Aralık aylarında yaşanan kur şoku karşısında hareket kabiliyeti daralan iktisat idaresi KKM’yi Cumhurbaşkanı’na sunmak üzere çarçabuk raftan indirmişti. Raftan indirildi dedim zira KKM’nin öyküsü aslında birkaç yıl önceye dayanıyordu.
Yeni iktisat idaresinin siyaset kısıtlarının en kıymetlilerinden birinin kur muhafazalı mevduat (KKM) yükü olduğu görülüyor. Eski Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati döneminde “mucize çözüm” olarak sunulan KKM bugün hem ekonomik istikrarları bozan dev bir yük hem de iktisat siyasetlerinin hayata geçirilmesini zorlaştıran kıymetli bir mahzur haline gelmiş durumda.
“DOLAR BİR GECEDE 11 LİRANIN ALTINA DÜŞTÜ”
KKM 2021 Aralık ayında döviz kurlarında hızlanan artışa tahlil olmak üzere hayata geçirildi. İlan edildiği anda yarattığı sürpriz tesiriyle döviz kurlarında tarihi bir gerileme yaşanmış, dolar bir gecede 18.40 liradan 11 liranın altına düşmüştü.
Ekonomi idaresi bu mucizevi tahlilin heyecanıyla halkı Türk Lirası’na güvenmeye çağırmıştı. Nebati bir yandan “Ya Türkiye olayları oturup kendi başına izleyecek, elindeki bütün enstrümanları olumlu tarafta kullanmayacak kadar maharetsiz bir ülke mi? Gereksinimi olan her türlü enstrümanı kullanır!” diyor; bir yandan da dövizdeki köpüğün gitmeye başladığını ve Türk Lirası’nın cazibesinin artacağını savunuyordu. Pekala bu “mucize çözüm” nasıl ortaya çıkmıştı?
Öncelikle KKM’nin o devir gereğince çalışılmadan ve uygulama asılları düşünülmeden çarçabuk gündeme getirildiğini belirtelim. 2021 Kasım ve Aralık aylarında yaşanan kur şoku karşısında hareket kabiliyeti daralan iktisat idaresi KKM’yi Cumhurbaşkanı’na sunmak üzere ivedilikle raftan indirmişti. Düzenlemelerin son halini alması aylar sürecekti.
“RAFTAN İNDİRİLDİ”
“Raftan indirildi” dedim zira KKM’nin kıssası aslında birkaç yıl önceye dayanıyordu. 2018 Ağustos ayında yaşanan kur krizinin çabucak akabinde periyodun Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak yakın etrafından geçmişte Türkiye yahut misal ülkelerde döviz krizlerine yönelik uygulanmış tahliller üzerinde çalışmalarını istemişti.
O devirde Albayrak’a sunulan seçeneklerden biri KKM’ydi. Fakat getireceği yükler ve uygulamadan çıkışın zorlukları tartışıldıkça Albayrak adım atmakta tereddüt etmişti. O esnada Merkez Bankası’nın yaptığı 625 baz puanlık şok faiz artırımı piyasayı sakinleştirince iktisat idaresi rahat bir nefes almış ve KKM uygulaması masadan kalkmıştı. Merkez Bankası Eylül 2018’deki o artırımı yapmasa Türkiye tahminen de KKM ile 2018 yılında tanışacaktı.
O periyot rafa kaldırılan KKM 2020 yılının ikinci çeyreğinde bir defa daha iktisat idaresinin gündemine geldi. O periyotta Merkez Bankası’nın ağır döviz satışı 2020 Mayıs ayında net rezervi birinci defa eksiye taşımış ve alarm zilleri çalmaya başlamıştı. Doları 6.85 TL’de tutabilmek için yaklaşık 30 milyar dolar daha satılmış fakat buna karşın muvaffakiyet elde edilememişti. Bunun üzerine Merkez Bankası likidite araçlarıyla örtülü faiz artışına gitmiş ancak istediği sonucu alamamıştı.
İşte tam bu periyotta KKM bir sefer daha raftan indirilerek enine uzunluğuna tartışıldı. Lakin yeniden uygulamadan vazgeçildi. Bunun nedenine dair çeşitli görüşler var. Bunlardan biri, Bakan Albayrak’ın KKM’nin bütçe tesirlerinin vakitle Erdoğan’ı rahatsız edecek boyuta ulaşmasından çekindiği tezi. Buna nazaran rezerv satışları sebebiyle Erdoğan’ın yakın takibinde olan Albayrak bir de bütçe açığının tırmanışa geçmesinden çekinmişti. O devirde borçlanma maliyetlerini düşük göstermek ismine yurtiçinde döviz ve altın cinsinden borçlanmanın süratle artmış olmasının KKM uygulamasının uygulanabilirliğini kısıtladığı söylenebilir.
“ALBAYRAK’I RAHATSIZ ETTİ”
Bir öbür tez ise KKM uygulamasının servet transferi tesirinin Bakan Albayrak’ı rahatsız ettiği ve buna karşılık aşikâr bir ölçü üzerinden döviz hesaplarına kimi kısıtlayıcı önlemler koymayı tercih ettiği tarafında.
KKM fırsatını (!) ikinci defa tepen Bakan Albayrak kısa süre sonra meşhur istifa mektubuyla misyondan ayrılmıştı.
Dönemin Bakan Yardımcısı Nureddin Nebati başından beri bu gelişmelerin şahidiydi. Doların patlayarak 18.40 liraya yükseldiği 2021 Aralık ayında KKM tahlilini ayrıntılı bir hazırlık yapmadan Cumhurbaşkanı Erdoğan’a sunmasının ardında da bu bilgi vardı. Mevzuya yakın kaynaklar, 2018 ve sonrasındaki KKM tartışmalarının içinde olan Merkez Bankası Lider Yardımcısı Emrah Şener ve birtakım öteki bürokratların da KKM’yi acil ve tek tesirli tahlil olarak sunduğunu söylemekte.
KKM kararının Nureddin Nebati’nin bakanlıktaki ömrünü uzattığı söylenebilir. Hatta KKM sayesinde iktidarın kırıp dökmeden ekonomiyi seçime kadar getirdiğini söylemek bile mümkün. Lakin sonuç değişmedi; kur eskisinden daha yüksek düzeylere yükseldi, rezervler tüketildi ve istikrarlar daha da bozuldu…
“ŞİMŞEK’İN EN KIYMETLİ UNSURU OLDU”
Geçen mayıs ayında gerçekleşen seçimler sonrasında iktisadın dümenine geçen Mehmet Şimşek’in en kıymetli gündem unsuru KKM olacaktı. Birinci dikkat cazip adım, kur farkı ödemelerin tamamının Merkez Bankası tarafından yapılması kararıydı. Bu adım muhtemel yan tesirleri nedeniyle çok sert eleştirildi. Lakin muhtemelen bütçe kısıtları bu adımı zarurî kılmıştı.
Ardından Merkez Bankası’nın KKM’yi azaltmaya yönelik olarak evvelki hafta yayınladığı düzenleme geldi. Bu kararlar sonrasındaki birinci haftada KKM’nin uzun bir ortadan sonra birinci defa düşüşe geçtiğini dünkü yazımda aktarmıştım. Lakin şimdi her şey bitmiş değil, birilerinin siyasi ikbalini kurtarmak ismine apar topar uygulamaya sokulan KKM’den çıkış ne iktidar ne Türkiye için kolay olacak.
KKM güzel çalışılmamış, tesir tahlilleri yapılmamış, muhtemel senaryolar gözden geçirilmemiş, çıkış stratejisi belirlenmemiş düzenlemelerin bir iktisada ne kadar ziyan verebileceğine dair örnek olay olarak dünya tarihine şimdiden geçmiş durumda.”
