Latin Amerika ülkesi Şili, dünyanın en etkin zelzele nesillerinden “Pasifik Ateş Çemberi”nde bulunuyor.
Dünyada çağdaş tekniklerle kaydedilen en büyük sarsıntı 1960’da Şili’de meydana geldi.
9,5 büyüklüğündeki Valdivia zelzelesinde binlerce kişi hayatını kaybetti.
Ancak Şili, bu afetten başlayarak zelzelelere karşı kıymetli bir çabaya girişti.
Gelinen evrede, artık sarsıntılarda büyük kayıplar vermeyen bir ülkeye dönüştü.
Örneğin 2015’te 3 dakikadan uzun süren 8,3 büyüklüğündeki Illapel zelzelesinde 13 kişi hayatını kaybetti.
2016’da yaşanan 7,6 büyüklüğündeki Chiloé sarsıntısında ise hayatını kaybeden olmadı.
Üstelik Şili bunu, bir diğer muvaffakiyet hikayesine sahip olan Japonya üzere güçlü bir ülke olmamasına karşın başardı.
Günümüzde Şili, sarsıntıyla gayrette örnek bir ülke olarak gösteriliyor ve Türkiye dahil birçok zelzele ülkesinin dikkatini çekiyor.
Getty Images Şili’nin başşehri Santiago kenti üstten görünümü Başarının merkezinde ‘sıkı imar kanunları’ var
Bu muvaffakiyetin ardında birçok neden bulunuyor.
Uzmanlara nazaran öne çıkan nedenler ise şunlar:
- Sıkı imar kanunları
- İrili ufaklı her zelzelenin takibi ve sonrasında ilgili yönetmeliklerin güncellenmesi
- Toplum içinde yerleşmiş afetlere karşı hazırlıklı olma kültürü
- Anaokullarına kadar uzanan afetler konusundaki yaygın eğitim
- Tsunamiyle ilgili tesirli erken ihtar sistemleri
- Yöneticiler ve yurttaşlar ortasında afetler konusunda geliştirilen diyalog
“Şili başarısını” BBC Türkçe’ye yorumlayan Şilili uzmanlara nazaran, muvaffakiyetin en değerli ayağı, sıkı imar kanunları.
1960’daki zelzelenin akabinde başlayan bu süreç, 1970’lerde somutlaşmış.
David Basulto, bunun bitmiş bir süreç olmadığını, irili ufaklı her zelzelesi fırsat olarak değerlendirip bunlardan öğrendiklerini ve imar kanunlarını daima güncellediklerini söylüyor.
Bina yönetmeliklerinin uygulanması konusunda Şili’de çok sert bir yaklaşım olduğunu, bunun etrafından dolaşmanın mümkün olmadığını belirtiyor.
Bu kapsamda taban etüdü de vakitle çok değerli hale getirilmiş.
Basulto, “Bir binayı yaparken çok sıkı yönetmelikleri takip etmek zorundasınız. Taban etüdü de bunun bir kesimi. Bir yapıyı tasarlamaya başlamadan evvel taban etüdünün yapılması zaruriliği var” diyor.
Yıllar için ülkenin farklı kısımlarında taban yapısına dair çalışmalar yapıldığını, bunlar üzerinden haritalar çıkarıldığını ve bunun da değerli olduğunu söylüyor.
Şili’deki 2010’daki 9,2 büyüklüğündeki Maule sarsıntısında 500’den fazla kişi hayatını kaybetti.
Şili’de de ağır çalışmaları bulunan, milletlerarası sivil toplum örgütü IDCM’nin (Ülke İçinde Yerinden Edilme İzleme Merkezi) sözcüsü de bilhassa 2010’daki bu zelzeleden sonra Şili’deki inşaat standartlarının tekrar geliştirildiğini ve taban açısından yüksek riskli bölgelerin belirlendiğini aktarıyor.
IDCM sözcüsü, ülkede afet azaltma tedbirlerinin lokal idare kalkınma planlarına da entegre ediliğini söylüyor.
David Basulto, bu imar anlayışının üniversitelerin inşaat mühendisliği ve mimarlık üzere kısımlarında öğrencilere çok sıkı bir halde öğretildiğini, mezun olan tüm bu gençlerin bu uygulamalara çok düzgün hakim olduğunu da ekliyor.
Getty Images Tsunamiyi önlemek için deniz kıyısına yakın inşa edilen bir park Peki eski binaların dönüşümünde maliyetin nasıl karşılandığıyla ilgili Şili nasıl bir tahlil geliştirdi?
Çalışmalarını Berlin Frei Üniversitesi’deki Afet Araştırma Birimi’nde yürüten Şilili akademisyen Vicente Sandoval, bunun hâlâ Şili’de bir tartışma konusunu olduğunu, kendilerinin de bu mevzuda yaratıcı tahlillere gereksinim duyduklarını söylüyor.
Ancak Sandoval, en hakikat tahlilin yerinde dönüşüm olduğunu, insanları öbür yerlere göndermenin birden fazla vakit işe yaramadığını belirtiyor.
Basulto ise bunun Türkiye’deki kadar yaygın bir bahis olmadığını zira on yıllardır yıkılan ya da hasar gören binaların yerine sarsıntıya dirençli binalar inşa edildiği için artık çok kapsamlı bir dönüşüm gereksinimi olmadığını ekliyor.
Binaların ekonomik olarak uygun olmalarının değerli olduğunun altını çiziyor Basulto:
“Binalar konusunda uygulanabilir bir ekonomik model bulmak gerekiyor. Çok sağlam binalar yapabilirsiniz hatta bir nükleer santral de inşa edebilirsiniz. Lakin mesken ve iş yerleri kelam konusu olduğunu konutları bütçeye uygun inşa etmelisiniz.”
İmar affı üzere bir uygulamanın Şili’de olup olmadığı sorusuna ise Basulto, “Bu, kabul edilemez. Bence bu türlü bir şey, yozlaşmanın öteki bir yolu ve yozlaşma afetler karşısındaki en büyük tehlikedir” cevabını veriyor.
Getty Images 2011 yılında, bir evvelki yıl yaşanan sarsıntının tahribat yarattığı bölgedeki inşaat çalışmalarına katılan çalışanlar Bütün bir toplum zelzeleye hazırlanıyor
“Şili başarısının” en kıymetli ögelerinden biri de toplumdaki zelzeleye hazırlık kültürü.
Şili İçişleri Bakanlığı’na bağlı afetle uğraş ünitesi ONEMI’nin Chile Preparado (Şili Hazırlandı) isimli bir programı bulunuyor.
Program kapsamında sistemli olarak tatbikatlar yapılıyor, halk simülasyonlara sokuluyor ve herkese afet kitleri dağıtılıyor.
Ülkede afetler konusunda çalışan sivil toplum örgütleri, çok yaygın bir gönüllülük ağına sahip.
Ordunun afetlere müdahalesi konusunda ise Şili’de son yıllarda yeni bir gelişme yaşanmış.
Vicente Sandoval, Şili’nin 1973-1990 yılları ortasında askeri diktatörlükle yönetilmesi nedeniyle ordunun afetlere müdahalesine kimsenin yıllarca sıcak bakmadığını lakin 2010’da yaşanan 8,8 büyüklüğündeki zelzelede, uzun müddet sonra askerlerin de yürütmenin isteğiyle alana indiğini, son periyotta bakışın olumlu istikamette değiştiğini aktarıyor.
Türkiye’deki ordunun büyüklüğünü aktardığımızda Sandoval, “Bu, afetlerle uğraşta kullanmak için çok stratejik bir kaynak” yorumunu yapıyor.
Getty Images Şili’de gerçekleştirilen sarsıntı tatbikatlarından biri Deprem şuuru çocukken oluşturuluyor
Şili toplumunda afetlerle ilgili farkındalık şuurunun oluşturulmasında eğitim de çok değerli bir yer tutuyor.
Zira Şili’de bakanlık, afet eğitimini anaokullarına kadar yaymış durumda.
Hem öğretmenler bu bahiste eğitilip bu bilgileri çocuklara aktarıyor hem de çocuklar tertipli olarak seyahat üzere programlara sokuluyor.
Sandoval, bu şuurun böylelikle çocukluktan itibaren oluştuğunu söylüyor:
“Henüz 6 yaşındaki çocuklara dahi bu eğitim veriliyor. Maksat onları korkutmak değil hazırlamak. Zelzele olduğunda nereye çömelecekin vs. Bu, Japonya’ya benzeri bir sistem. Biz de Japonya’dan öğrendik diye düşünüyorum.”
Sandoval’a nazaran bu, yetişkinleri bilinçlendirmek için de çok kıymetli:
“Şunu fark ettik ki çocuklar, yetişkinlerle irtibat açısından çok kıymetli. Yaşı ileri insanların alışkanlıklarını değiştirmesi bazen daha sıkıntı oluyor. Ancak çocuklar o bilgilerini konuta taşıyor. Örneğin hepsi meskenlerinde zelzele çantalarını hazırlayıp bir kenarda bulunduruyor.”
Sandoval, zelzeleyle uğraşta Kültür Bakanlığı’nın da rol oynadığını, bakanlığın zelzele konusunda farkındalık yaratan belgesel ve kısa sinema üzere projelere bakanlığın teşvikler verdiğini anlatıyor.
‘Erken ihtar sistemi güncelleniyor’
Binlerce kilometre uzunluğunda deniz kıyıları bulunan Şili’de, tsunami çok önemli bir sorun.
Geçmişteki zelzelelerde tsunamiler, büyük can ve mal kaybına neden oldu.
Yetkililer, bu duruma karşı faal bir erken ihtar sistemi geliştirmiş.
Bir zelzeleyle tsunami riski doğduğunda, kıyılara konan sirenlerin çalmasından cep telefonlarına gönderilen ihtar bildirilerine kadar bir erken ihtar sistemi devreye giriyor.
Bunun dışında tsunami dalgalarını engellemek için kıyılar ile iç kısımdaki yerleşim alanları ortasına yer yer, özel parklar inşa edilmiş.
‘Yetkililere inanç oluşmuş durumda’
“Şili başarısında” altı çizilen bahislerden biri de “yetkililere güven”.
Geçmişte yurttaşlarla karar vericiler ortasında afetler konusunda çok önemli bir inanç sorunu oluştuğu lakin gelinen etapta bunun kıymetli oranda aşıldığı öne sürülüyor.
“Güven, temel bir mesele” diyor David Basulto.
Şili’deki sarsıntı hazırlık kültüründen ve hükümetin bu mevzudaki eforlarından bahseden IDCM Sözcüsü, “Şili’de zelzele ve tsunamilere maruz kalan bölgelerde hükümet yetkililerine inanç duyulduğu tarafında bilgiler var” diye konuşuyor.
Sözcü, şöyle devam ediyor:
“Erken ihtar sistemleri ve afetlerin risklerinin düşürülmesi istikametindeki tavsiyelerin kabul edilmesi, afetlere karşı geliştirilen başarılı bir gayretin en kıymetli zorlukları ortasında yer alıyor. Hükümet, bu hususta yurttaşlarla tesirli bir formda bağlantı kuruyor ve onların inancını kazanıyor.”
Şili’nin afet sonrasına hazırlık manasında da âlâ bir durumda olduğunu aktarıyor sözcü:
“Şili, birtakım yardım ve takviye düzeneklerinin yanında afetlerden etkilenen insanlara acil müdahale, diğer bir yere tahliye ve süreksiz barınak sağlamada dayanak konusunda da son devirde çok farklı sistemleri hayata geçirdi.”
Getty Images 2015’te yaşanan 8.3 büyüklüğündeki zelzeleden sonraki çalışmalara katılan askerler ‘Mesele teknik bilgi değil kültürel değişim’
Türkiye’yle kıyaslandığında Şili, hem daha yüksek şiddetli zelzelelerin hem de daha sık zelzelelerin olduğu bir ülke.
Yetkililer bu devirde meyyit sayısının Türkiye’de çok daha yüksek olduğunu, Şili’de ise evsiz kalan insan sayısının daha fazla olduğunu söylüyor.
Akademisyen Vicente Sandoval, ülkelerin tecrübelerinin birbirleri için çok kıymetli olduğunu, bununla birlikte her ülkenin kendi ekonomik, toplumsal ve politik gerçekliklerine uygun tahliller geliştirmesi gerektiğini söylüyor ve “Her ülke için sihirli bir tahlil yok” diyor.
Sandoval’a sarsıntılarla gayrette sıkıntı teknik bilgi değil. “Sismik dirençli binalarla ilgili tüm bilgiler ortada. Herkes bunu abartsız bir halde kopyalayım yapıştırabilir” dedikten sonra ekliyor Sandoval:
“Aslolan bir kültürel değişimin yaşanması. Bunun için farklı aktörler ve kurumlar ortasında bir diyaloğun oluşması gerekiyor. Olağanda bunun siyasetçiler tarafından yapılması gerekir fakat tüm bir toplumun buna dahil olması gerekiyor. Şili’de yaşanan bu oldu.”
Uzmanların dikkat çektiği mevzulardan biri de sarsıntıya dirençli bir ülke kurmanın kısa vadeli bir süreç olmadığı.
Mimar Basulto da zelzeleyle çabada sürekliliğe dikkat çekiyor:
“Büyük bir sarsıntı olduğunda oturup bir sonraki büyük sarsıntısı beklememeliyiz. Daima bir halde her küçük sarsıntısı izlemeli, anlamalı, ona nazaran yönetmeliklerimizi güncellemeliyiz. Daima, daima, daima olarak devam etmeliyiz. Böylelikle bir gün büyük bir zelzele geldiğinde birçok insanın hayatını kurtarabiliriz.”
