Güvenilir Bir Sistemin Temelleri
Son yıllarda yaşanan tüm olumsuzluklara rağmen, yükseköğrenim sınavlarının sonuçları, toplumun büyük bir kesimi tarafından güvenle kabul edilmektedir. Bu güvenilir sistem, elli yıllık bir çabanın ve deneyimin meyvesidir. 1964 yılında deneme aşamasında başlayan merkezi sınav uygulaması, 1974 yılında Üniversitelerarası Seçme ve Yerleştirme Merkezi’nin (ÜSYM) kurulmasını zorunlu kılmıştır. 1982’de, Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) adıyla Yükseköğretim Kurulu bünyesine alınan bu kurum, Kurucu Başkan Prof. Altan Günalp ve ekibinin titiz çalışmaları neticesinde toplumun güvenini kazanmıştır.
Değişen Sınav Sistemi
Merkezi yerleştirme uzun yıllar boyunca iki aşamalı ve iki ayrı sınav olarak yürütülmüştür. Ancak 2018 yılından itibaren, iki oturumlu tek bir sınav sistemi olarak uygulanmaya başlanmıştır. Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) adı verilen bu sınavın ilk oturumunda, adaylara temel eğitim ve ortaokul bilgilerini kapsayan Temel Yeterlilik Testi (TYT) uygulanmaktadır. Geçmiş yıllardaki ÖSS’nin benzeri olan bu testin sözel bölümünde, adayların Türkçe ve sosyal bilimlerdeki temel kavram ve ilkelerle düşünme becerileri ölçülmektedir. Sayısal bölümde ise matematiksel ilişkilerden yararlanma yetenekleri ile fen bilimlerindeki temel kavram ve ilkelerle düşünme becerileri değerlendirilir. Sınavın ikinci oturumunda ise Alan Yeterlilik Testi (AYT) uygulanarak adayların lise bilgileri ölçülmektedir. Ayrıca, dil alanını seçen adaylara ayrı bir oturumda Dil Testi yapılmaktadır.
Merkezi Sistem Hangi Alanlarda Başarılı?
Yükseköğretime giriş sınavlarının, başarılı öğrenciyi seçmede ne kadar güvenilir olduğunu gösteren birçok veri mevcuttur. Merkezi sistemin başarılı olduğu bir diğer alan ise, adil oluşudur. 50 yıl boyunca uygulanan bu sistem, 2000’li yıllara kadar toplumun güvenini kazanmış ve 12 Eylül askeri yönetimi döneminde dahi bu güveni bozan bir durum yaşanmamıştır. Gözde üniversitelere, o üniversitenin rektörünün veya etkili bir siyasetçinin çocuğu giremezken, bir işçi çocuğunun girebilmesi, bu güven ve adalet duygusunun temelini oluşturmuştur. Son yıllarda yaşanan bazı olaylar, örneğin bir terör örgütü tarafından soruların çalınması ve liyakatsiz kişilerin görevlere atanması, bu güveni sarsmış olsa da ÖSYM’nin bu niteliğini koruduğuna dair inanç sürmektedir.
Sınavsız Üniversite Mümkün Mü?
Merkezi sistemin uygulandığı 1974 yılından beri yapılmış iki düzenleme, sistemin özünde ve Türk eğitim sisteminde olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Bunlardan biri, 1999 yılında sınavın ikinci aşamasının kaldırılmasıdır. Bu uygulama, eğitime verdiği büyük zarar nedeniyle 2006 yılında geri alınmıştır. İkincisi ise, geçtiğimiz yıl baraj puanı uygulamasının kaldırılmasıdır. Dört işlem bilmeyen kişilerin üniversitelere yerleşmesine olanak tanıyan bu düzenlemenin vereceği zarar, ilkinden daha büyük olacağı düşünülmektedir.
Şimdi de kulağa hoş gelen “Sınavsız üniversite” söylemi gündeme gelmiştir. Bu önerinin arkasında, yükseköğretime geçişin ortaöğretim başarı puanıyla ya da üniversitelerin kendi bünyelerinde yapacakları sınavlarla gerçekleştirilmesi düşüncesi vardır. Peki, bu çözümler ne kadar gerçeğe dayalıdır? Ortaöğretim başarı puanının ağırlıklı bileşeni, öğretmenlerin yıl içinde verdiği başarı notlarından oluşmaktadır. Bu notların ne kadar objektif ve güvenilir olduğu ise sorgulanmalıdır. Okullardaki işleyişi bilenler, buradaki sorunun öğretmene olan güvensizlikten kaynaklanmadığını bilmektedir. Okul başarısının, hatta bir ildeki eğitim başarısının, öğrencilerin yükseköğretime giriş performansıyla ölçüldüğü koşullarda, öğretmen not vermede ne kadar objektif olabilir? Güven duyulmayan, öğretmenin verdiği not değil, vermek zorunda bırakıldığı nottur.
Her Kurum Kendi Öğrencisini Seçemez Mi?
Yükseköğretime girişte üniversitelerin kendi öğrencilerini kendilerinin seçmesi, başka bir çözüm yolu olarak öne sürülmektedir. Böyle bir uygulamanın dünyada bazı örnekleri bulunmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki, model olabilecek ülkelerde, ortaöğretim sonrasında ciddi bir olgunluk ya da lise bitirme sınavı uygulaması mevcuttur ve ortaöğretim öncesinde etkili bir yönlendirme sayesinde üniversiteler önünde aşırı bir yığılma yaşanmamaktadır. Ayrıca bu ülkelerde siyasilerin üniversiteye müdahalesi söz konusu değildir.
Bu sorular yanıtlanmalıdır:
- On binlerce hatta yüz binlerce başvurunun olduğu fakültelerde, objektif bir seçim nasıl gerçekleştirilecektir?
- Siyasi otoritenin üniversiteler üzerindeki etkisinin en üst düzeye ulaştığı bir dönemde, hatırlı ve siyaseten güçlü kişilerden gelecek baskılara hangi üniversite ne kadar direnebilecektir?
- Mevcut sistemde, yaşanan tüm olumsuzluklara ve liyakatsiz kişilerin görevlere atanmasına rağmen, alt gelir grubundaki ailelerin çocukları prestijli üniversitelere girebilmektedir. Getirilecek yeni uygulama ile seçkin üniversiteler, sadece seçkinlerin çocuklarının gidebileceği okullar haline mi gelecektir?
Çözüm Ne?
Üniversite giriş sınavları, milyonlarca gencin geleceğini ve tüm eğitim sistemini etkileyen kritik bir organizasyondur. İyi düşünülmeden ve tasarlanmadan ortaya konulan, ayağı yere basmayan modellerle üniversiteye giriş sorunu çözülemez. 50 yılda elde edilen birikim ve deneyim, daha iyisi tasarlanmadan heba edilmemelidir. Böyle bir girişim, eğitimde büyük bir kargaşaya yol açabilir. Çözüm; içinde lise bitirme sınavlarının da bulunduğu, ortaöğretimde etkin bir yönlendirme yapılan köklü bir eğitim reformu içinde aranmalıdır. Bu da, liyakatli bir kadronun ve konunun önemine inanan siyasi iradenin işbaşında olmasıyla sağlanabilir.
