Yaklaşık 80 yıllık hayatına birçok şiir, hikaye, tiyatro, anı ve hatta çocuk kitabını sığdıran usta şair Mehmet Rıfat Ilgaz, “Hababam Sınıfı”, “Üsküdar’da Sabah Oldu”, “Pijamalılar”, “Karartma Geceleri” gibi eserleriyle Türk edebiyatında önemli bir yer edinmiştir. Yıllarca Türkçe öğretmeni olarak görev yapan Ilgaz, 30 yıl önce, 7 Temmuz 1993’te hayata veda etti. Eserleri ve yazıları, Papirüs, Çığır, Oluş, Ulus, Güneş, Yücel, Varlık, Hamle, Yeni İnsanlık gibi pek çok dergide yayımlandı. Mizah yazarı olarak da tanınan Rıfat Ilgaz’ın kim olduğu ve eserleri merak ediliyor.
Rıfat Ilgaz Kimdir?
Tam adıyla Mehmet Rıfat Ilgaz, 7 Mayıs 1911’de Kastamonu’da, Fatma Hanım ve Hüseyin Vehbi Bey’in 7. çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. İlk ve orta öğrenimini Kastamonu’da tamamlayan Ilgaz, yatılı eğitim aldığı Muallim Mektebinden 1930 yılında mezun olmuştur. Öğrencilik yıllarında şiir yazmaya başlayan Ilgaz, ilk şiirini “Sevgilimin Mezarında” adıyla 1936’da kaleme almıştır. Aynı yıl Gazi Eğitim Enstitüsü’nde edebiyat eğitimi almış, ancak yüksek öğreniminin son yıllarında yakalandığı verem hastalığı nedeniyle bir süre İstanbul Süreyya Paşa Sanatoryumu’nda tedavi görmüştür. Eğitim hayatının ardından 6 yıl boyunca Gerede, Akçakoca ve Gümüşova’da ilkokul öğretmenliği yapmış, sonrasında İstanbul’da Karagümrük Ortaokulu ve Nişantaşı Lisesi’nde Türkçe öğretmenliği görevinde bulunmuştur.
Rıfat Ilgaz’ın Edebi Kişiliği
Felsefe eğitimi de alan Rıfat Ilgaz, eserlerini 1940’lı yıllarda “Çığır”, “Oluş”, “Ulus”, “Güneş”, “Yücel”, “Varlık”, “Hamle”, “Yeni İnsanlık” gibi birçok dergide yayımlamıştır. Bu dönemde Hasan Tanrıkut, Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel gibi önemli edebiyatçılarla tanışmıştır. 1942’de Ömer Faruk Toprak ile birlikte Yürüyüş Dergisini çıkaran Ilgaz, burada Orhan Kemal, Sait Faik Abasıyanık, Cahit Irgat, İbrahim Abdülkadir Meriçboyu, Nazım Hikmet gibi önemli şairlerle birlikte çalıştı.
Rıfat Ilgaz’ın Takma Adı ve Eserleri
Rıfat Ilgaz, adını kullanamadığı için 1956’dan itibaren haftalık hikayelerini “Dolmuş” dergisinde “Stepne” imzasıyla yayımladı. 1959’da Hababam Sınıfı yazılarının bir kısmı, İlhan Selçuk’un önerisiyle kitap olarak yayımlandı. Ancak Ilgaz, şair olarak anılmak istediğinden kitabın yazarı olarak kapakta “Stepne” ismini kullandı. Bu durum, onun sabıkalı oluşuyla da ilgilidir. Kitap beş bin adet satmış ve Ilgaz, bu satıştan yalnızca 250 lira kazanç elde etmiştir.
Rıfat Ilgaz Neden Hapis Yattı?
Ilgaz, “Yarenlik” adlı ilk şiir kitabını 1943’te yayımlamış, 1944’te yazdığı “Sınıf” adlı şiir kitabı 25 gün piyasada kaldıktan sonra toplatılmış ve bu nedenle 6 ay hapis cezasına çarptırılmıştır. Hapisten çıktıktan sonra Yozgat Boğazlıyan’da öğretmenlik yaparken yeniden hastalanmış ve İstanbul Validebağ Sanatoryumu’nda tedavi edilmiştir. 1947’de sanatoryumdan çıktıktan sonra öğretmenlikten alınmış ve bu tarihten sonra bir daha mesleğine dönememiştir. Gazetecilik yapmaya başlamıştır. Yaklaşık 8 yıl boyunca farklı hastanelerde verem tedavisi gören Ilgaz, yaşamından yola çıkarak “Pijamalılar” romanını kaleme almış ve bu eserde verem hastanelerinde yaşam mücadelesi veren hastaların hem güldürücü hem de dramatik yanlarını işlemiştir.
Rıfat Ilgaz’ın Eserleri
- Şiir:
- Yarenlik
- Sınıf
- Yaşadıkça
- Devam
- Üsküdar’da Sabah Oldu
- Soluk Soluğa
- Karakılçık
- Uzak Değil
- Güvercinim Uyur mu
- Kulağımız Kirişte
- Çocuk Bahçesi
- Bütün Şiirleri
- Romanları:
- Hababam Sınıfı
- Pijamalılar (Bizim Koğuş)
- Karadeniz’in Kıyıcığında Halime Kaptan
- Meşrutiyet Kırathanesi
- Karartma Geceleri
- Sarı Yazma
- Yıldız Karayel
- Apartıman Çocukları
- Hoca Nasrettin ve Çömezleri
- Hababam Sınıfı İcraatın İçinde
- Öykü:
- Radarın Anahtarı
- Don Kişot İstanbul’da
- Kesmeli Bunları
- Nerde O Eski Usturalar
- Saksağanın Kuyruğu
- Şevket Ustanın Kedisi
- Garibin Horozu
- Altın Ekicisi
- Palavra Tuh Sana
- Çatal Matal Kaç Çatal
- Hababam Sınıfı Uyanıyor
- Hababam Sınıfı Baskında
- Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı
- Rüşvetin Alamancası
- Sosyal Kadınlar Partisi
- Çalış Osman Çiftlik Senin
- Şeker Kutusu
- Hatıra (Anı):
- Yokuş Yukarı
- Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra
- Dördüncü Bölük
- Köşe Yazıları:
- Nerde Kalmıştık
- Cart Curt
- Tiyatro Oyunları:
- Hababam Sınıfı
- Hababam Sınıfı Uyanıyor
- Hababam Sınıfı Baskında
- Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı
- Türk Çocukları
- Çatal Matal Kaç Çatal
- Abbas Yola Giden
- Çocuk Edebiyatı:
- Bacaksız Kamyon Sürücüsü
- Bacaksız Okulda
- Bacaksız Paralı Atlet
- Bacaksız Tatil Köyünde
- Bacaksız Sigara Kaçakcısı
- Öksüz Civciv
- Küçük Cekmece Okyanusu
- Cankurtaran Yılmaz
- Kumdan Betona
- Çocuk Bahçesi (Şiir)
Rıfat Ilgaz’ın Aldığı Ödüller
- 1982: Madaralı Roman Ödülü
- 1982: Orhan Kemal Roman Armağanı
- 1987: Ömer Faruk Toprak Şiir Ödülü
- 1993: Edebiyatçılar Derneği Ödülü
Rıfat Ilgaz’ın Mizah Anlayışı
Ilgaz, “İnsan sonradan mizahçı olmaz, mizahçı doğar” düşüncesini savunmuştur. Bir etkinlikte yaptığı konuşmada mizahı şöyle tanımlamıştır: “Ben mizahçı olduğumu çok geç anladım. Neden? Hababam Sınıfı’ndan sonra. Baktım ki halk sevdi, gülmeye başlıyor. ‘Ben kendimi yalnız şair zannederdim, mizahçıymışım da…’ dedim kendi kendime.” Ayrıca, mizahın bir tarz değil, bir bakış açısı olduğunu vurgulayarak “Mizah bir biçimdir. Topluma bakış açısıdır. Mizah şiir, öykü, roman olabilir: tür değil, biçimdir.” şeklinde ifadelerde bulunmuştur.
Rıfat Ilgaz’ın Vefatı
2 Temmuz 1993’te Sivas Madımak Olayı’nda başta yakın dostu Asım Bezirci olmak üzere birçok kişinin katledilmesi, Ilgaz’ı derinden etkilemiştir. Bu olayın ardından 5 gün sonra, 7 Temmuz 1993’te evinde vefat etmiş ve Zincirlikuyu Mezarlığı’na, Asım Bezirci’nin yanına defnedilmiştir.
