Koranavirüs ve Ruh Sağlığı Üzerindeki Etkileri
Koranavirüs enfeksiyonu, hızlı bulaşma özelliği, fiziksel sağlık üzerindeki olumsuz etkileri ve ölümcül sonuçları ile ön plana çıkmış olsa da, zamanla ruh sağlığı üzerindeki etkileri de belirgin hale gelmiştir. Pandemi sürecinde ruh sağlığını olumsuz etkileyen en önemli faktörlerin başında belirsizlikler gelmektedir. Psikiyatri Uzmanı Doktora Öğretim Üyesi Hatice Harmancı, bu konuda şunları ifade etmektedir: “Hastalığın ne şekilde etkilediği, kimleri hedef aldığı, tedavi yöntemlerinin neler olduğu ve sürecin nasıl sonlanacağı hakkında kesin bir bilgi yoktu. Yapılan tahminler, bazıları oldukça iyimser, bazıları ise felaket senaryolarını içerecek şekilde zıtlıklar taşıyordu. Bu belirsizlikler, kaygıları artırdı ve kaygıya eklenen depresif temalar, en sık gözlemlenen ruhsal yakınmalar haline geldi.”
Bağımlılıkların Artışı
Psikiyatrist Hatice Harmancı, pandeminin belirsizliklerle birlikte yaşam tarzlarını da köklü bir şekilde değiştirdiğini vurguladı. Bu dönemin, insanlığın daha önce hiç tecrübe etmediği bir dönem olduğunu belirten Harmancı, şu ifadeleri kullanmıştır: “Hastalığın yayılmasını önlemek amacıyla alınan önlemler, yeni bir yaşam düzenini beraberinde getirdi. Dünya genelinde fiziksel mesafe, karantina gibi kavramlar gündeme geldi ve herkes evlerinde yaşamaya başladı. Esnek mesai uygulamaları, uzaktan çalışma ve bazı iş yerlerinin tamamen kapanması yeni bir gerçeklik haline geldi. Bu durum, işsizlik ve bozulmuş ekonomik dinamikler gibi ek stres faktörlerini de ortaya çıkardı. Evde kalma süreci, hızlanan yaşamda yabancılaşan aile bireylerinin birbirlerini yeniden tanımaları için bir fırsat sundu. Ancak bu fırsat, bazı ailelerde şiddetin artmasına yol açtı.”
Harmancı, artan şiddetin her aile ferdinde farklı ruhsal etkilenmelere yol açtığını belirtti: “Bazılarında öfke patlamaları, bazılarında depresif yakınmalar, kimilerinde kaygı durumu ya da uyku bozuklukları görüldü. Bu durumlarla başa çıkmak için sağlıksız yöntemlere yönelimler, bağımlılıkların artışına neden oldu.”
Yas Sürecindeki Zorluklar
Pandemi sürecinde ruh sağlığını etkileyen bir diğer önemli faktör, hastalığın bulaşması ya da başkalarına bulaştırma kaygısıdır. Hatice Harmancı, bu durumu şöyle açıklamaktadır: “Hastalığın yayılmasını engellemek amacıyla sosyal temasın kesilmesi, bireylerin yalnızlaşmasına yol açtı. Sürekli dezenfektan kullanımı ve dışarıyla temas eden her nesnenin sürekli yıkanması gibi davranışların alışkanlık haline gelmesi, hastalık kapabilme ve bulaş obsesyonunu artırdı. Ayrıca, bu durum temizlik kompulsiyonlarının daha sık görülmesine neden oldu.”
Enfeksiyonu sevdiklerine bulaştırma kaygısı, kontrolcülük ve şüphe durumlarını artırdı. Hastalığı geçirenler arasında ölüm korkusu, hastalığı olan yakınları bulunanlarda ise kaybetme korkusu belirgin bir şekilde yaşandı. Ayrıca, hastalık dönemlerinde en zorlayıcı etkenlerden biri olan izolasyon, hastalanan kişilerin yalnız bırakılması durumu, hem hasta hem de hasta yakınları için oldukça yıpratıcı bir süreç oluşturdu. Bu süreçte, yalnızca koruyucu ekipmanlarla sağlık personelleri hasta ile temas edebildi ve bu durum, hem hasta hem de sağlık çalışanları için zorlu bir deneyim haline geldi.”
Koronavirüs kaynaklı ölümler, toplumun geleneksel cenaze ritüellerinden uzak, sağlık önlemlerine dayalı bir şekilde gerçekleşti. Bu durum, ölen bireylerin yakınlarının sağlıklı bir yas süreci geçirememesine yol açtı. Sonuç olarak, patolojik ve uzayan yaslar ile paylaşılması zor olan pişmanlıklar ortaya çıktı.
Damgalanma ve Sağlık Çalışanlarının Yaşadığı Zorluklar
Pandemi döneminin önemli stres kaynaklarından biri de damgalanmadır. Harmancı, bu durumu şöyle özetliyor: “Başlangıçta yaşlılarla ilgili damgalama, zamanla riskli grupların tümüne yayıldı. Bu damgalama süreci, en çok zorlanan meslek gruplarından biri olan sağlık çalışanlarını da etkiledi. Sağlık çalışanları, sürekli değişen bir gündemle çalışırken, hastaların her dönemine tanıklık ederek travmatize oldular. Aynı zamanda, kendilerine ve yakınlarına hastalığın bulaşma riski taşıdılar.”
Pandemi sürecinde, sağlık personellerinde depresyon, kaygı bozuklukları, uyku bozuklukları ve travma ile ilişkili ruhsal bozuklukların görülme oranlarının arttığına dair birçok araştırma yapılmıştır. Şu an itibarıyla pandeminin resmen sona erdiği ilan edilmemiş olsa da, hastalık görülme riskinin azalmasıyla birlikte kısıtlamalar kaldırılmıştır. Tüm insanlık, arkasında büyük bir kriz dönemini bırakmış olmasına rağmen, her an yeni bir sağlık sorunu ile karşılaşabilme ihtimalini deneyimlemiştir. Yeni risklerin varlığının bilinmesi, kaygıyı tetiklemektedir. Psikolojik dayanıklılığı artıracak her türlü çaba, stresle başa çıkmayı kolaylaştıracaktır.”
