Zekâ Nedir ve Nasıl Tanımlanır?
Zekânın, kalıtım, çevre ve sosyo-kültürel faktörler gibi çok boyutlu bir yapıya sahip olduğunu belirten Yeditepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Yelkin Diker Coşkun, son 40-50 yıl içinde eğitim bilimleri alanında zekânın tanımının evrim geçirdiğini vurguladı. Zekâ, günümüzde akıl yürütme becerisi, uyum sağlama yeteneği ve muhakeme becerisi olarak değerlendirilmekte; ayrıca problem anlama, değerlendirme ve olası çözümleri ortaya koyma yeteneği olarak da tanımlanmaktadır.
Performans Göstergeleri ve Zekâ
Coşkun, zekânın değerlendirilmesinde hangi performans göstergelerinin kullanıldığının önemine dikkat çekti. Örneğin, bir sporcunun hızla koşabilmesi, hem bilişsel hem de fiziksel yeteneklerini aynı anda etkili bir biçimde kullanabilmesi anlamına geldiği için bir zekâ performansı olarak kabul edilebilir. Ancak eğer bu sporcu bir koşu yarışmasında değil de bir matematik sınavında başarısız oluyorsa, bu durum onun zekâsız olduğu anlamına gelmez; sadece o spesifik performans göstergesinde eksiklik yaşadığı anlamına gelir.
Zekâyı Daha İşlevsel Hale Getirmek
Doç. Dr. Yelkin Diker Coşkun, zekânın daha işlevsel bir hale gelmesinin en temel unsurunun kaliteli ve nitelikli eğitim olduğunu vurguladı. Zekâ ile eğitim arasında doğrudan bir ilişki bulunduğunu, zeki bireylerin eğitimde başarılı olma oranlarının yüksek olduğunu; eğitimli insanların ise zekâ potansiyellerini daha fazla geliştirebildiklerini ifade etti. Ayrıca, zekânın gelişiminde diğer tüm bilişsel becerileri destekleyen temel beceri olan dil kullanımının kritik öneme sahip olduğunu da belirtti. Erken yaşlarda kazandırılan okuma ve etkin dinleme becerilerinin, dil yeteneklerini olumlu yönde etkileyerek bilişsel performansı artırdığını açıkladı.
Stres ve Zekâ Gelişimi
Ebeveynler ve eğitimcilerin zekâ geliştirme süreçlerinde dikkate alması gereken önemli etmenlerden biri de stresin etkisidir. Coşkun, belirli bir düzeyde kaygının hedeflerin gerçekleştirilmesinde etkili olabileceğini, ancak aşırı stresin zekâ gelişimini olumsuz yönde etkilediğini vurguladı. Stres seviyesi arttıkça bireylerin bilişsel görevleri yerine getirmekte zorluk çekebileceğini, dikkat dağınıklığı yaşayabileceğini ve algılama hızının düşeceğini ifade etti.
