Diyabet Nedir?
Diyabet, halk arasında şeker hastalığı olarak bilinen, kandaki şekerin düzgün bir şekilde işlenememesi sonucunda ortaya çıkan bir sağlık sorunudur. Vücuttaki şeker seviyesini dengeleyen insülin hormonunun yetersiz salgılanması ya da insüline olan cevabın zayıf kalması, kanda yüksek şeker seviyelerinin oluşmasına yol açar. Bu durum, tedavi edilmediği takdirde kalp krizi, inme, körlük ve böbrek yetmezliği gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, dünya genelinde yaklaşık 422 milyon insan diyabetle yaşamaktadır. Bu sayı, 40 yıl öncesine göre dört kat daha fazladır. Her yıl bir milyondan fazla kişi, diyabetin çeşitli komplikasyonları nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Bununla birlikte, diyabetli bireylerin yarısı, hastalığa sahip olduklarının farkında değildir. Ancak yaşam tarzında yapılacak bazı değişiklikler, diyabetin neden olduğu diğer sağlık sorunlarından korunmaya yardımcı olabilir.
14 Kasım, diyabet hastalığına dikkat çekmek amacıyla Dünya Diyabet Günü olarak kutlanmaktadır.
Diyabetin Nedenleri
Yemek yediğimizde, vücudumuz karbonhidratları şekere dönüştürür. Pankreas tarafından üretilen insülin hormonu, bu şekerin enerjiye dönüşebilmesi için emilimini sağlar. Ancak diyabet, insülinin yetersiz salgılanması veya etkili bir şekilde çalışmaması durumunda ortaya çıkar. Bu da kanda şeker birikmesine yol açar. Özellikle rafine şeker tüketimi, kandaki glikoz seviyesinin artmasına neden olur.
Diyabetin Türleri
Diyabetin birkaç farklı türü bulunmaktadır. En yaygın olanları şunlardır:
- Tip 1 Diyabet: Pankreasın insülin üretimini durdurması sonucu, kandaki glikoz miktarının artmasıyla oluşur. Bu durumun kesin nedenleri tam olarak bilinmemektedir, ancak genetik ve viral enfeksiyonların pankreas üzerindeki olumsuz etkileriyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Tip 1 diyabet, diyabet hastalarının yaklaşık %10’unu oluşturur.
- Tip 2 Diyabet: Pankreasın yeterli miktarda insülin üretememesi veya üretilen insülinin etkili olmaması durumunda ortaya çıkar. Genellikle orta ve ileri yaşlarda görülmekle birlikte, fazla kilolu ve hareketsiz genç bireylerde de ortaya çıkabilir. Ayrıca bazı etnik köken grupları, bu hastalığa genç yaşta yakalanma riski taşır. Örneğin, Güney Asyalılar bu gruba dahildir.
- Gestasyonel Diyabet: Hamilelik döneminde bazı kadınlara, vücutlarının hem kendileri hem de bebekleri için yeterli insülin üretememesi nedeniyle tanı konulabilir. Araştırmalara göre, hamile kadınlarda gestasyonel diyabet görülme oranı %6 ile %16 arasında değişiklik göstermektedir. Bu durumun tip 2 diyabete dönüşmesini önlemek için şeker seviyelerinin kontrol edilmesi, uygun beslenme ve düzenli fiziksel aktivite önemlidir.
- Pre-diyabet: Kandaki glikoz seviyesinin yükselmesi ve diyabete dönüşme ihtimali olan bireylere bu tanı konulmaktadır.
Diyabet Belirtileri
Diyabetin en yaygın belirtileri arasında şunlar yer almaktadır:
- Çok susamak
- Özellikle gece saatlerinde daha sık idrara çıkmak
- Her zamankinden daha yorgun hissetmek
- İstem dışı kilo kaybı
- Bulanık görme
- Küçük yaraların ve kesiklerin yavaş iyileşmesi
- Sürekli uçuk çıkması
İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri (NHS) verilerine göre, tip 1 diyabet belirtileri genellikle çocukluk veya ergenlik dönemlerinde görülmektedir. Tip 2 diyabet içinse 40 yaş üstü (Asyalılar için 25 yaş üstü), diyabetli aile bireyine sahip olan, aşırı kilolu ya da obez bireyler daha riskli grupta yer almaktadır.
Diyabetten Korunma Yöntemleri
Diyabet, genetik ve çevresel faktörlere bağlı bir hastalıktır. Fakat sağlıklı beslenme ve düzenli fiziksel aktivite ile kan şekeri seviyesini kontrol altında tutmak mümkündür. İşlenmiş şekerli gıdalar ve içeceklerden kaçınmak, beyaz unlu ürünleri kepekli alternatifleriyle değiştirmek, sağlıklı bir beslenme alışkanlığına geçişin ilk adımları olmalıdır. Rafine şeker ve tahıllar, besin değerleri düşük gıdalardır. Örneğin, beyaz un, beyaz ekmek, beyaz pirinç, beyaz undan yapılan makarnalar, şekerli içecekler ve şekerli kahvaltılık gevrekler bu gruba girer.
Sağlıklı bir diyet, sebze, meyve, kepekli tahıllar ve sağlıklı yağlar içermelidir. Kuruyemişler, omega-3 bakımından zengin somon ve sardalye gibi yağlı balıklar da bu beslenme düzenine eklenmelidir. Düzenli aralıklarla yemek yeme alışkanlığı geliştirmek ve doygunluk hissi oluştuğunda yemek yemeyi bırakmak da sağlıklı beslenmenin önemli bir parçasıdır.
Fiziksel aktivite, kan şekeri seviyesini dengelemeye yardımcı olur. NHS, haftada toplam 2,5 saat hızlı yürüyüş ve merdiven inip çıkma gibi aerobik aktiviteler yapmayı önermektedir. Ayrıca, sağlıklı bir kiloda olmak da kan şekeri düzeyini etkileyen bir faktördür. Eğer kilo vermek gerekiyorsa, bu sürecin yavaş ve kontrollü bir şekilde, haftada yarım ila bir kilogram arasında gerçekleşmesi daha sağlıklıdır. Sigara içmemek ve kolesterol seviyesini takip etmek, kalp hastalıkları riskini azaltır.
Diyabetin Yol Açabileceği Sorunlar
Kandaki yüksek şeker seviyeleri, damarlara zarar verebilir. Bu durum, kanın damarlarda rahatça dolaşamamasına ve vücutta gereken yerlere ulaşamamasına yol açabilir. Sonuç olarak, sinir sistemi üzerinde olumsuz etkiler meydana gelir ve bu da his kaybı, görme sorunları, ağrı ve ayaklarda enfeksiyon riskini artırır.
Diyabet, kalp krizi, inme ve böbrek yetmezliği gibi tehlikeli sağlık sorunlarına sebep olabilir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), diyabetin körlüğe, böbrek yetmezliğine, kalp krizine, inmeye ve alt bacak ampütasyonlarına yol açabileceğini belirtmektedir. 2016 yılında gerçekleşen yaklaşık 1,6 milyon ölüm, doğrudan diyabet kaynaklıydı.
Diyabetin Yaygınlığı
WHO’ya göre, diyabetli bireylerin sayısı 1980 yılında 108 milyon iken, bu sayı 2014’te 422 milyona ulaşmıştır. Bu, 1980 yılında tüm dünyada 18 yaşını aşan her yetişkinin %5’inin diyabet hastası olduğu anlamına gelirken, 2014’te bu oran %8,5’e çıkmıştır. Uluslararası Diyabet Federasyonu, gelişmekte olan ve gelişmemiş ülkelerde, yeme alışkanlıklarının hızla değişmesi nedeniyle yetişkinlerin neredeyse %80’inin diyabetli olduğunu ifade etmektedir. Gelişmiş ülkelerde ise diyabet, daha düşük maliyetli işlenmiş gıda tüketimi ve yoksulluk ile ilişkilendirilmektedir.
