Zatürre ve Zatürre Aşısı Hakkında Bilinmesi Gerekenler
Zatürre, dünya genelinde her yıl yaklaşık 2 milyon erişkinin hayatını kaybetmesine sebep olan ciddi bir hastalıktır. Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Esra Sönmez, zatürre ve zatürre aşısı hakkında sıkça sorulan soruları yanıtlayarak bu konuda farkındalık yaratmaya çalışıyor.
Zatürre Nedir?
Zatürre, tıbbi adıyla “pnömoni”, bakteri, virüs ve nadiren parazitler tarafından tetiklenen bir akciğer enfeksiyonudur. Bu enfeksiyon, akciğerde bulunan alveollere, yani içi hava ile dolu küçük keseciklere iltihap hücrelerinin birikmesi sonucunda meydana gelir. Enfekte olan alveoller, solunum işlevlerini yerine getiremez hale gelir. Bu durum, ağır zatürre vakalarında hastalarda solunum yetersizliğine yol açabilir.
Zatürre Nasıl Bulaşır?
Zatürre, sağlıklı bireylere öksürük, hapşırma veya hasta kişilerin konuşması sırasında havaya yayılan damlacıkların solunması yoluyla bulaşır. Kalabalık yerler, kapalı alanlar ve insanların topluca yaşadığı okullar, askeri kamplar ve yurtlar gibi yerler, zatürrenin bulaşma riskinin yüksek olduğu alanlardır. Halk arasında üşütmekle zatürre olunduğu yönünde yaygın bir inanış bulunmasına rağmen, zatürre yaz aylarında da görülebilir. Üşütmek, bağışıklık sistemimizi zayıflatarak enfeksiyonlara karşı daha hassas hale getirebilir; ancak sadece üşütmek, zatürreye yakalanmak için yeterli değildir.
Risk Faktörleri Nelerdir?
İleri yaş, sigara kullanımı, kronik kalp veya akciğer hastalıkları, madde bağımlılığı, bilinç bozukluğu ve öksürük refleksinin zayıflaması gibi faktörler zatürre için önemli risk unsurlarıdır. Ayrıca, yabancı cisim aspirasyonu ve zararlı gazlara maruz kalmak da risk faktörleri arasında yer alır.
Zatürre Belirtileri Nelerdir?
Tipik pnömoni vakalarında belirtiler genellikle ani ve belirgin bir şekilde başlar. İlk olarak üşüme, titreme, ani ateş yükselmesi, öksürük, iltihaplı balgam ve nefes alırken hissedilen yan ağrısı gibi semptomlar ortaya çıkar. Eğer tedavi edilmezse, zatürre hızlı bir şekilde ilerleyerek hastayı ilk 48-72 saat içinde solunum yetmezliği durumuna sokabilir. Atipik pnömonilerde ise belirtiler daha silik başlar; ateş, halsizlik ve baş ağrısı ile birlikte kuru öksürük ve açık renkli balgam görülebilir. Hastalarda hırıltılı solunum ve nefes darlığı zamanla gelişebilir. Halsizlik, kas ağrıları, şiddetli baş ağrısı, bulantı, kusma ve ishal de belirtilere eşlik edebilir.
Nasıl Tanı Konur?
Zatürre tanısı, yukarıda belirtilen şikayetlerle doktora başvuran hastalarda yapılan fizik muayene ile konulur. Patolojik solunum seslerinin duyulması, kanda enfeksiyon belirteçlerinde artış ve akciğer grafisinde pnömonik infiltrasyon görünümü tanıyı destekler. Ayrıca, balgam kültürü, kanda/idrarda serolojik testler, burun ve geniz sürüntüleri gibi yöntemlerle enfeksiyon etkeni tespit edilmeye çalışılır.
Tedavi Süreci
Zatürre tedavisinde, hastanın risk faktörleri ve zatürrenin ciddiyetine göre hastaneye yatış veya evde tedavi kararı alınır. Olası etkenlere yönelik kültürde üreme beklemeden tedaviye başlanır. Bakteriyel zatürre için antibiyotikler, viral zatürre için antiviraller ve mantar kaynaklı zatürre için antifungal ilaçlar kullanılır. Uygun tedavinin gecikmeden başlatılması ise hastanın hayatını kurtarabilir. Ayrıca, yatak istirahati, ateş düşürücüler, ağrı kesiciler, solunum yetmezliği durumunda oksijen tedavisi ve hastanın vücudunun kaybettiği sıvının yerine konulması gibi destekleyici tedaviler de önemlidir.
Zatürreden Korunmak İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler
Zatürre etkenlerinin damlacık yoluyla bulaşmasını önlemek için hasta kişilerle yakın temastan kaçınmak ve maske takmak en önemli korunma yöntemlerindendir. Ayrıca, dengeli ve düzenli beslenmek, sigara içmemek, vitamin ve mineralleri düzenli almak gibi önlemler de hastalığın ortaya çıkma riskini azaltabilir. Risk grubundaki kişilerin zatürre aşısı yaptırmaları önerilmektedir.
Zatürre Aşısını Kimler Yaptırmalı?
Zatürre aşısı, sağlıklı bireylerin 2-65 yaş arası yaptırmasına gerek yoktur. Ancak risk grubundaki kişilerin aşılanması önerilir. Bu gruplar arasında 2 yaşından küçük çocuklar, 65 yaş ve üzeri yetişkinler, kalp-damar hastalığı veya kronik akciğer hastalığı bulunanlar, diyabetikler, siroz hastaları, dalağı işlev görmeyen veya alınmış hastalar, kronik böbrek yetmezliği olanlar, organ nakli yapılmış kişiler, lenfoma/multipl miyelom hastaları, kanser hastaları, kemoterapi veya radyoterapi görmüş olanlar, AIDS hastaları ve huzurevlerinde yaşayanlar bulunmaktadır.
Zatürre Aşısı COVID-19’dan Korur Mu?
Zatürre aşısının COVID-19’a karşı koruyuculuğu bulunmamaktadır. COVID-19 enfeksiyonu esnasında gelişen ikincil bakteriyel enfeksiyon etkenlerini belirlemek amacıyla yapılan araştırmalar, bu etkenlerin genellikle hastane kaynaklı bakteriler olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, toplumdan en sık edinilen zatürre etkeni olan pnömokoklara karşı yapılan aşılar, COVID-19 enfeksiyonu sırasında gelişen bakteriyel enfeksiyonlara karşı koruma sağlamamaktadır.
Zatürre Aşısının Yan Etkileri Var Mıdır?
Zatürre aşısı, alerjik reaksiyon riski taşıdığı için sağlık kurumlarında uygulanması önerilmektedir. Aşıya bağlı lokal yan etkiler arasında enjeksiyon yerinde ağrı, şişme, ateş, kızarıklık, sıcaklık hissi ve sertleşme gibi durumlar olabilir. Aşının etken maddelerine veya yardımcı maddelerine karşı alerjisi bulunan kişilere aşı yapılması önerilmez.
