Senim Tanay Karakuş
Email: senim.tanay@milliyet.com.tr
Olması gereken normal tansiyon aralığımız nedir, tehlike nereden sonra başlar?
Erişkin bireylerde poliklinik veya muayenehane ortamında yapılan tansiyon ölçümlerinde, büyük tansiyonun 120 mmHg, küçük tansiyonun ise 80 mmHg’nin altında olması normal olarak kabul edilir. Büyük tansiyonun 120-140 mmHg, küçük tansiyonun ise 80-90 mmHg arasında olması durumunda artmış kan basıncı söz konusu olur. Erişkinlerde büyük tansiyonun 140 mmHg, küçük tansiyonun 90 mmHg’nin üzerinde olması durumunda ise hipertansiyon tanısı konulur. Bu değerler, sağlık kuruluşlarında doktorlar tarafından dikkate alınması gereken önemli rakamlardır.
Evde yapılan ölçümlerde ise, büyük tansiyonun 135 mmHg, küçük tansiyonun 85 mmHg’den yüksek olması hipertansiyon olarak değerlendirilir. Bu değerlerin üzerinde risk başlar ve dolayısıyla 140/90 mmHg’nin üzerindeki değerlerde tedaviye başlanması gerekmektedir.
Hipertansiyon bir anda mı ortaya çıkar? Öncesinde verdiği sinyaller yok mu?
Hipertansiyon, genellikle kronik bir seyir izleyen bir hastalıktır. Genellikle 35-40 yaşları arasında ortaya çıkmaya başlar ve yaş ilerledikçe görülme sıklığı artar. Ense kökünde baş ağrısı, kulak çınlaması ve göz kararması gibi genel belirtiler verebilir. Bazı durumlarda ise hiç belirti ortaya çıkmayabilir. Çoğu zaman, belirtiler olmadan başlar.
Beynimiz, yüksek kan basıncına göre kendini ayarlayarak yeterli kan akışını sağlamaktadır, bu nedenle belirtiler her zaman ortaya çıkmayabilir. Dolayısıyla, hipertansiyon tanısı koymak için kan basıncının düzenli olarak ölçülmesi gerekmektedir. Belirtiler olmadan bile, erişkinlerin zaman zaman kan basınçlarını kontrol ettirmeleri önemlidir.
- Kan basıncı 120/80 mmHg’nin altında olanlar en az yılda bir kez ölçüm yaptırmalıdır.
- 120-129/80-84 arasında olanlar 6 ayda bir,
- 130-139/85-89 arasında olanlar ise 3 ayda bir kan basıncını kontrol ettirmelidir.
Kronik olarak hipertansiyona sahip ancak bunun farkında olmayan biri hangi tehlikelerle karşı karşıyadır?
Kronik yüksek tansiyon hastaları uygun tedavi edilmediğinde birçok ciddi sorunla karşılaşabilir. Bu sorunlar arasında;
- Kalp duvarlarında kalınlaşma ve kalp yetersizliği,
- Kalp damar hastalığı ve kalp krizi,
- Böbrek fonksiyonlarında bozulma ve böbrek yetersizliği,
- Beyin damar hastalıkları, beyin kanaması ve felç,
- Ani ölüm riski, kalpten çıkan aort damarında genişleme ve yırtılma,
- Göz damarlarında bozulma ve göz kayıpları.
Toplumda hipertansiyon hastalarının erken dönemde tedavi edilmesi, kalp krizi, kalp yetmezliği, böbrek yetmezliği, felçler ve görme kayıplarını önlemek açısından son derece önemlidir. Hipertansif hastaların erken tanısı ve tedavisi ile hem birçok hastalık önlenebilir hem de kaynaklarımızın daha verimli kullanılması sağlanabilir.
Pandemi sürecinde hipertansiyon tanısı alanların sayısında artış oldu. Bu durumu sadece pandeminin getirdiği stresle mi açıklamalıyız yoksa altta yatan sorunların su yüzüne çıkması mı?
Pandemi süreci, hipertansiyon üzerinde maalesef olumsuz etkiler yarattı. Hareketsizlik, obezite, stres ve ruhsal sıkıntılar, hipertansiyonu tetikleyen faktörler arasında yer aldı. Özellikle 65 yaş ve üzerindeki bireyler, uzun süre evde kapalı kalmaları nedeniyle hareketsiz kaldılar ve bu durum hipertansiyonun seyrini olumsuz yönde etkiledi.
Aslında evde olsak bile hareket etmeyi bırakmamalıyız. Ev içinde yürüyüş yapabilir, pilates gibi sporlarla ilgilenebiliriz. Kültür fizik hareketleri yaparak kalori alımını artırmamak, kilo almaktan kaçınmak önemlidir. Kısıtlamaların olmadığı saatlerde maske takarak ve mesafeye dikkat ederek tempolu yürüyüşlere çıkmalıyız. Hipertansiyon hastalarının ilaçlarını düzenli alması, tuzsuz beslenmeye devam etmesi ve sigara içmemesi gerekmektedir.
Panik atak, anksiyete gibi ruhsal problemler ile tansiyon arasında nasıl bir ilişki var?
Anksiyete, panik atak, stres ve sıkıntı durumları, vücutta stres hormonlarının artışına sebep olarak kan basıncını yükseltebilir. Bu nedenle stres yönetimi çok önemlidir. Bazen tedavi sürecinde anksiyete giderici ve stres azaltıcı ilaçlar da kullanılabilmektedir.
Yüksek tansiyon deyince çoğumuz büyük tansiyonu dikkate alıyoruz. Peki, büyük tansiyon normal ama küçük tansiyonun 9-10 mmHg aralığında olması normal mi? Küçük tansiyon yüksek olanları hipertansiyon açısından nasıl değerlendiriyorsunuz?
Tansiyonun her iki bileşeninin de yüksek olması hipertansiyon olarak kabul edilir. Genelde her iki değer birlikte yükselir. Sadece büyük tansiyon yüksek, küçük tansiyon normalse sistolik hipertansiyon, büyük tansiyon normal ama küçük tansiyon yüksekse diyastolik hipertansiyon olarak adlandırılır. Tedavi sürecinde genelde büyük tansiyon değerleri hedeflenir, bu değerleri düşüren ilaçlar küçük tansiyonu da etkiler. Sadece küçük tansiyon yüksekliği ile seyreden hastalarda ise yaşam tarzı değişiklikleri, tuzsuz diyet, kilo verme, yürüyüş ve damar gevşetici ilaçlar önerilebilir.
Çocuklarda yüksek tansiyon görülür mü? Nedenleri neler olabilir?
Çocuklarda hipertansiyon görülebilir ancak erişkinlere kıyasla oldukça nadirdir. Çocuklarda hipertansiyonun hemen hemen tamamında altta yatan bir neden bulunmaktadır. Bu nedenler arasında böbrek damarında darlık, aort damarında darlık, tiroit hormon fazlalığı ve böbrek üstü bezindeki tümörler bulunmaktadır. Uygun tedavi ile altta yatan hastalık düzeltildiğinde, tansiyon da genellikle normale döner.
Doktor takibinde olan hipertansiyon hastaları pandemi sürecinden nasıl etkilendi? Bu hastalar en çok nelere dikkat etmeli?
Hipertansiyon hastaları, pandemi sürecinde hareketsizlik, aşırı yeme, kilo alma ve stres gibi risklerle karşı karşıya kaldılar. Bu dönemde dikkat edilmesi gerekenler:
- Hareket etmek,
- Aşırı gıda tüketiminden kaçınmak,
- Tuzsuz diyet alışkanlıklarını sürdürmek,
- Doktorun önerdiği doz ve süreyle ilaçları kullanmak,
- Aralıklı olarak kan basıncını ölçmek ve sürekli yüksek değerler gözlemlenirse doktora başvurmak.
Ayrıca, ülkemizde kronik hastalıklar için ilaç raporlarının pandemi döneminde uzatılması gibi güzel bir karar alındı. Bu sayede hastalar ilaçlarına daha kolay ulaşabiliyor ve ilaçlarını doğrudan eczanelerden alabiliyorlar.
Çoğu kişi hipertansiyon ilacı kullanmaktan kaçınıyor. Özellikle genç yaşta hipertansiyon tanısı alanlarda bu yönelim daha fazla. Hipertansiyonu ilaç kullanmadan doğru bir beslenme ve egzersiz programıyla kontrol altına almak mümkün mü? Yoksa ilaçsız tedavi imkansız mı?
Hipertansiyon tedavisi, yalnızca ilaç kullanmak anlamına gelmez. Hipertansiyon tedavisinin iki temel ayağı vardır. Bunlardan ilki yaşam tarzı değişiklikleridir. Sağlıklı beslenme, tuzsuz yemek, düzenli fiziksel aktivite, kilo verme, sigara içmemek ve stresten uzak durmak, hipertansiyon hastalarının uygulaması gereken temel yaklaşımlar arasındadır. Bu faktörler asla göz ardı edilmemelidir.
Kilolu bir bireyin 10 kilo vermesi, büyük tansiyonda 20 mmHg’ye kadar bir düşüş sağlayabilir. İdeal kiloya ulaşmak için vücut kitle indeksinin 25’in altına düşürülmesi hedeflenmeli ve belirli bir programla bu hedefe ulaşılmalıdır. Günlük tuz tüketimi ise 5.5 gr’ın altına çekilmelidir. Günlük tuz tüketimimizin çoğunlukla ekmekle birlikte yüksek olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. SALTURK çalışması, Türk halkının ortalama tuz tüketiminin 15 gramın üzerinde olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, hipertansiyon tanısı almış bireylerin ekmek dahil tuzsuz beslenmeleri ve kilolu olanların ekmek tüketiminden kaçınmaları önemlidir.
Yaşam tarzı düzenlemeleri ile hipertansiyon hastalarında kan basıncında önemli azalmalar elde edilebilir. Evre 1 olarak adlandırılan hafif hipertansiyonlu hastalarda, ilaç ihtiyacı ortadan kalkabilir veya hasta iki ilaç alacağına bir ilaca, üç alacağına iki ilaca düşebilir. Genellikle artmış tansiyon ve hafif hipertansiyon vakalarında ilk aşamada ilaç verilmez. Öncelikle 3-6 aylık bir yaşam tarzı modifikasyonu önerilir ve hastanın kontrolleri yapılır. Eğer yeterli kan basıncı düşüşü sağlanmışsa, ilaç başlanmayabilir.
Bilekten ölçüm yapan tansiyon aletleri oldukça popüler hale geldi. Bu aletler de koldan ölçüm yapanlar gibi doğru sonuç veriyor mu?
Koldan ölçüm yapan aletler genellikle daha doğru sonuç verir. Ancak modern teknoloji ile üretilen bilekten ölçüm yapan aletler de oldukça başarılı sonuçlar verebilmektedir. Yine de bu aletlerin zaman zaman kalibrasyonlarının kontrol edilmesi önemlidir. Hastalarıma, poliklinik veya muayenehaneye gelirken kendi cihazlarını da getirmelerini öneriyorum.
Öncelikle onlara kendi ölçümlerini yapmalarını istiyorum, ardından kendim de ölçüm yaparak aletlerinin doğru ölçüp ölçmediğini test etmiş oluyorum.
Tansiyon ölçümü ne zaman yapılmalı? Tansiyon ölçmek için en doğru saat ya da zaman aralığı nedir?
Tansiyon her zaman ölçülebilir; ancak kronik takipte sabah kalktığında aç karnına, mesane boşken (idrar yapılmış), en az 5 dakika dinlendikten sonra, konforlu bir pozisyonda otururken (bacak bacak üstüne atmadan, ayaklar sarkık vaziyette) ölçülmesi önerilir.
Ölçümler sabah ve akşam aç karnına yapılmalı ve sonuçlar bir çizelgeye kaydedilip doktora gösterilmelidir. Bunun dışında, beklenmedik bir belirti oluştuğunda günün her saatinde ölçüm yapılabilir. Hastanın son bir saatte sigara içmemiş ve kafein almamış olması da önemlidir.
Tansiyon ölçümünü sağ ya da sol koldan yapmak sonuç için önemli mi? İki kol arasında ortaya çıkan farkı önemsemeli miyiz?
Tansiyon ilk ölçümde her iki koldan ayrı ayrı ölçülmelidir. Takipte ise yüksek olan taraftan ölçüm yapılır. Normal anatomik yapı gereği, sağ kolda sol kola göre büyük tansiyon 5 mmHg’ye kadar yüksek olabilir.
Eğer bu fark 10 mmHg’den fazla ise, sol kola giden damarlarda darlık şüphesi doğar. Sağ kolun sol kol ile kıyaslandığında düşük olması durumunda ise sağ kol damarlarında darlık düşünülmelidir. Takipte yüksek olan taraftan ölçüm yapılmalıdır.
Türk Kardiyoloji Derneği olarak bu konuda toplumu bilinçlendirmek, farkındalık yaratmak adına birçok çalışma yapıyorsunuz. Son olarak bu çalışmalardan bahsedebilir misiniz?
Türk Kardiyoloji Derneği olarak, amacımız mesleki ve toplumsal eğitimi destekleyerek Türk halkının kalp damar sağlığını korumaktır. Bu hedef doğrultusunda halkı bilinçlendirmeye yönelik birçok aktivite düzenliyoruz. Sosyal medya, sözlü ve yazılı basın aracılığıyla halkımızı bilgilendirmeye çalışıyoruz.
Her erişkinin mutlaka bir kan basıncı ölçtürmesi, değerlerini öğrenmesi ve 120/80 mmHg altında iseler yılda bir, 120-129/80-84 arasındaysalar 6 ayda bir, 130-139/85-89 arasında iseler 3 ayda bir kan basınçlarını kontrol ettirmeleri gerektiğini vurgulamak istiyoruz. Sağlıklarının değerini bilmek ve hipertansiyon ortaya çıktığında erken tanı almak hayati önem taşımaktadır.
