Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan Sosyal Medya Açıklamaları
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Çarşamba günü yaptığı konuşmada sosyal medya platformları ve internet sitelerine yönelik yasaklamaların ya da kontrol önlemlerinin gündeme gelebileceğini belirtti. Kızı Esra Albayrak’a Twitter üzerinden hakaret edildiğini ifade eden Erdoğan, “Niçin YouTube, niçin Twitter, niçin Netflix, niçin şu bu gibi sosyal medyalara karşı olduğumuzun ne demek olduğunu anlıyor musunuz?” diyerek toplumu bilgilendirdi.
Erdoğan, “Bu tür sosyal medya mecralarının tamamen kaldırılmasını, kontrol edilmesini istiyoruz” dedi. Bu açıklamalar, internet yasaklarının Türkiye gündeminde yeniden tartışılmasına neden oldu. Türkiye’de geçmişte pek çok internet sitesi ve sosyal medya platformu çeşitli dönemlerde yasaklanmıştı.
İfade Özgürlüğü Derneği Verileri
İfade Özgürlüğü Derneği’nin Mayıs 2020 verilerine göre, Türkiye’de 415 bin alan adı, 140 bin link, 42 bin tweet, 12 bin 450 YouTube sayfası, 7 bin 200 Twitter hesabı ve 6 bin 500 Facebook hesabı engellenmiş durumda. Geçmişte uygulanan yasaklar arasında dikkat çeken birkaç örnek bulunmaktadır.
YouTube’un Türkiye’deki Yasakları
Google’ın sahibi olduğu video platformu YouTube, Türkiye’de en çok engellenen büyük platformlardan biri olmuştur. Site, ilk kez 2007 yılında Yunan bir kullanıcının Mustafa Kemal Atatürk’e hakaret içeren bir video yüklemesi sonrası yasaklandı. YouTube, videoyu kaldırdıktan sonra yeniden erişime açıldı, ancak bir yıl sonra aynı gerekçeyle tekrar yasaklandı.
Dönemin Ankara Cumhuriyet Savcılığı Basın Savcısı Nadi Türkaslan, “Bu sitedeki görüntülerin sadece Türkiye veritabanının kaldırıldığını, dünya üzerindeki veritabanının kaldırılmaması halinde sitenin açılmayacaklarını” ifade etti. Bu durum, dönemin Başbakanı Erdoğan’ın YouTube’da mevcut olan videolarla ilgili yaptığı açıklamalarla daha da dikkat çekti. Erdoğan, “Ben giriyorum, siz de girin” dedi.
Bu süreçte birçok kullanıcı, DNS ayarlarını değiştirerek YouTube’a erişmeye çalıştı. Bunun yanı sıra, VPN programları ve aracı siteler kullanarak yasaktan kaçmayı başardılar. Atatürk’e hakaret eden videoların kaldırılmasının ardından, Mayıs 2008’de yasaklanan YouTube, Ekim 2010’da yeniden açıldı. Ancak, Deniz Baykal’ın gizlice çekilmiş görüntülerinin yayınlanmasıyla site tekrar yasaklandı. Görüntülerin kaldırılmasının ardından site yeniden erişime açıldı.
2014 yılında, dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’na ait bir görüşmenin sitede yayınlanması sonucu YouTube tekrar yasaklandı. 27 Mart’ta yasaklanan site, 4 Nisan’da mahkeme kararıyla açıldı, ancak savcılığın itirazı üzerine tekrar kapatıldı. Site, ses kaydının kaldırılmasının ardından 3 Haziran’da tekrar açıldı.
- YouTube’a erişim yasağı kalkıyor
2014 sonrasında Türkiye’de büyük toplumsal olayların yaşandığı dönemlerde YouTube’a erişim yavaşlatıldı. Nisan 2015’te savcı Mehmet Selim Kiraz’ın öldürülmesiyle ilgili bazı olaylarda kısa süreliğine yasaklar uygulanmıştır.
- Türkiye’de Twitter ve YouTube’a erişim engellendi
Wikipedia – Vikipedi’ye Yönelik Sansür
En büyük dijital ansiklopedi olan Wikipedia ve Türkçe versiyonu Vikipedi, 2014 yılından itibaren çeşitli sansürlerle karşı karşıya kaldı. Sansürler başlangıçta “kadın üreme organları”, “vajina” ve “testis torbası” gibi maddelere uygulandı. Bu sansür uygulamaları sırasında herhangi bir mahkeme kararı bulunmamaktaydı.
Bu başlıklar bazı dönemlerde belirli servis sağlayıcılardan görünürken, diğerlerinden erişim mümkün olmuyordu. Sayfaların sansürlendiği internet sağlayıcıları arasında yer alan TTnet, herhangi bir sansür uygulamadıklarını belirtti. Wikimedia Vakfı İletişim Şefi Katherine Maher, kendilerine ulaşan bir mahkeme kararı olmadığı için neden ve nasıl sansürlendiklerini bilemediklerini açıkladı.
2015 yılındaki 7 Haziran seçimleri öncesinde ise “2015 Türkiye genel seçim anketleri” sayfası erişime kapatıldı. Wikipedia’nın maruz kaldığı en kapsamlı sansür, 29 Nisan 2017’de başladı. Sansürün gerekçesi, ansiklopedinin İngilizce sayfalarında yer alan “Suriye iç savaşında dış müdahaleler”, “Kuzey Suriye’nin Türkiye tarafından işgali” ve “Devlet destekli terörizm” maddeleriydi.
Wikipedia hukuki yollara başvururken, kullanıcılar engelli linklerin başına 0 ekleyerek ansiklopediye ulaşma gibi çeşitli yöntemler geliştirdiler. Wikipedia’nın hukuk mücadelesi, AYM’ye kadar gitti ve Aralık 2019’da görüşülen itirazda AYM, sitenin açılmasına karar verdi. Kararda, içeriklerin zaman içinde değiştirilebildiği ve erişimin bu şekilde engellenmesinin ifade özgürlüğüne orantısız bir müdahale olduğuna vurgu yapıldı.
- Anayasa Mahkemesi’nden Wikipedia kararı: Erişim engeli hak ihlâli, yasak kaldırılsın
Gerekçeli kararın Ocak 2020’de Resmi Gazete’de yayınlanmasının ardından site tekrar erişime açıldı.
Twitter’a Yönelik Yasak Süreci
Mart 2014’te Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve MİT Müsteşarı Hakan Fidan’a ait olduğu iddia edilen ses kayıtlarının yayınlanmasıyla birlikte Twitter da yasaklandı. Bu yasak, dönemin Başbakanı Erdoğan’ın “Twitter mivitır hepsinin kökünü kazıyacağız. Uluslararası camia şunu der, hiç beni ilgilendirmiyor” sözünden bir gün sonra başladı.
- Türkiye’de Twitter’a erişim engellendi
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, yasağı delip Twitter’a girerek bu uygulamanın kabul edilemez olduğunu belirtmiştir. AYM’nin bu yasağı Anayasa’nın 26. Maddesi ile korunan ifade özgürlüğüne aykırı bulmasının ardından yasak 3 Nisan’da kaldırıldı. Nisan 2015’te ise Savcı Mehmet Selim Kiraz’ın öldürülmesi ile ilgili görüntülerin yayınlanması nedeniyle siteye erişim tekrar engellendi.
Görüntülerin kaldırılmasıyla birlikte site açıldı. Twitter’a dair erişim engelleri, artık sitenin tamamen yasaklanması şeklinde değil, sakıncalı görülen tweetlere veya hesaplara Türkiye’den erişimin engellenmesi şeklinde gerçekleşiyor. Mahkemeler bugüne kadar binlerce tweete veya hesaba erişimin engellenmesi yönünde karar vermiştir.
Twitter ve Facebook, ülkelerden kendilerine ulaşan verileri de internet sitelerinde paylaşmaktadır. Mevcut veriler 2019’un ilk yarısına kadar geldiği için aşağıdaki grafikte 2018 sonuna kadar yaşanan artışı görebilirsiniz.
Gazeteler ve Ajanslar Üzerindeki Baskılar
Türkiye’de birçok ajans, gazete ve haber sitesi de erişime engellendi. Bu sitelerin büyük bir kısmı Kürt basınından veya sol basından oluşmaktadır. Gülen yapılanmasıyla ilişkili haber siteleri de yasaklanan siteler arasında yer alıyor. Engellenen siteler arasında Dicle Haber Ajansı, Azadiya Welat, Özgür Gündem, ANF, sendika.org ve siyasihaber.org da bulunmaktadır. Bu kurumların bazıları kanun hükmünde kararnamelerle kapatılmıştır.
Sendika.org’un kaç kere engellendiği, değişen alan adından da anlaşılmaktadır. Site şu an sendika63.org alan adını kullanıyor ve bu da sitenin toplamda 62 kere engellendiğini göstermektedir. Sendika64.org adresine girmeye çalışan kullanıcılar ise “daha değil. bir önceki sayıyı deneyin :)” uyarısıyla karşılaşmaktadır.
Ekşi Sözlük Üzerindeki Baskılar
Türkiye’nin en çok ziyaret edilen 14. sitesi olan Ekşi Sözlük de dönem dönem yasaklarla karşı karşıya kalmıştır. 2006 yılında sitedeki “esrar” başlığı altına girilen yazılar nedeniyle İstanbul Emniyet Müdürlüğü’nün uyuşturucuyu özendirme gerekçesiyle yaptığı başvuru sonucu İstanbul 3. Sulh Ceza Mahkemesi siteyi engellemiştir. Bu yazıların kaldırılmasının ardından site tekrar erişime açılmıştır.
Bir yıl sonra Adnan Oktar, sitede hakkında yazılanlar nedeniyle Eyüp 3. Asliye Mahkemesi’nden çıkarttığı kararla siteyi engellemiştir. Oktar hakkında küfür ve hakaret içeren yazıların silinmesi sonrası site erişime açılmıştır. 2008’de ise site üç saatliğine yasaklanmıştır. 2011’de ise Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB), Ekşi Sözlük’ün hosting şirketine gönderdiği yazıda “katalog suçlar” nedeniyle siteye hizmet verilmemesini talep etmiştir.
Olayın duyulmasının ardından PC Extra’ya konuşan TİB İnternet Daire Başkanı Osman Nihat Şen, Ekşi Sözlük’ün engellenecek siteler listesine yanlışlıkla konduğunu belirtmiştir. 23 Aralık 2016’da ise site, IŞİD’in öldürdüğü Türk askerlerinin görüntüsü nedeniyle birkaç saatliğine yasaklandı. O tarihten bu yana sitenin geneli erişime kapanmadı. Ancak mahkeme kararlarıyla sitedeki belli başlıklardaki içerikler silinebilmektedir ve silindikten sonra yazılan yazılar da yeni bir mahkeme kararıyla tekrar silinebilmektedir.
Diğer Yasaklı Siteler
WordPress, Blogger, Blogspot, MySpace gibi blog platformları da Türkiye’de dönem dönem yasaklanmıştır. Her platformun yasaklanma gerekçesi farklıdır. Örneğin, Blogspot’un yasaklanma nedeni Süper Lig maçlarının kaçak bir şekilde yayınlanmasıdır. WordPress ise Adnan Oktar’ın başvurusu ile yasaklanmıştır.
Yasaklanan siteler arasında çok sayıda yasadışı bahis ve pornografik içerik barındıran siteler de bulunmaktadır. Ayrıca 2010 yılında yapılan bir yasal değişiklikle “hatalı veya yanlış” Kuran meali yayınlayan siteleri yasaklamak için Diyanet İşleri Başkanlığı’na mahkemelere başvurma yetkisi verilmiştir. Bu yetkinin kaç defa kullanıldığına dair ise bir veri bulunmamaktadır.
2016 yılında dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak’a ait olduğu belirtilen e-postaların yayınlanması üzerine, bu belgelerin tutulduğu Dropbox, Google Drive, OneDrive ve GitHub gibi siteler engellenmiştir. Bu sitelerin yazılım ve iş dünyasında sıkça kullanılması nedeniyle, kullanıcılar iki gün sonra tekrar açılana kadar büyük zorluklar yaşamıştır. Ateizm Derneği’nin sitesi de Mart 2015’te “halkın belli kesiminin inandığı değerlerin alenen aşağılandığı” gerekçesiyle yasaklanmıştır.
Yasakların Etrafından Nasıl Dolaşılıyor?
Türkiye’de çeşitli siteler yasaklanmış olmasına rağmen, bazı kullanıcılar, aralarında Abdullah Gül ve Recep Tayyip Erdoğan gibi siyasetçilerin de bulunduğu kişiler yasaklı sitelere erişim sağlamaya devam etmektedir. Bu erişim yolları arasında VPN kullanmak ve içinde VPN özelliği barındıran tarayıcılar kullanmak da bulunmaktadır. Bazı VPN şirketleri paralı hizmet verirken, bazıları cep telefonları uygulamaları veya tarayıcılar aracılığıyla ücretsiz hizmet sunmaktadır.
