Veteriner İç Hastalıklar ve Psikoloji Uzmanı Prof. Dr. H. Tamer Dodurka, hayvanların davranışlarının depremlerle ilgili önemli ipuçları taşıyabileceğini belirtiyor. “Hayvan davranışlarını izleyerek depremin tam olarak zamanını anlamak mümkün değildir. Ancak, depremin yaklaşmasına dair bazı sinyalleri algılayabilmek mümkündür” diyor.
Bilimsel araştırmalar, algılama kapasitesi insandan çok daha yüksek olan hayvanların, depremin ürettiği elektromanyetik alanı, depremin gerçekleşmesinden günler önce hissedebildiğini ortaya koyuyor. 1996 yılında Osaka Üniversitesi’nde gerçekleştirilen bir deneyde, yapay olarak oluşturulan elektromanyetik alana maruz bırakılan hayvanların tepkileri incelendi. Hayvanların panik halinde kaçışları ve huzursuzlukları, onların depremleri önceden hissedebildiğine dair güçlü bir kanıt sundu.
Bu bağlamda, tarih boyunca araştırmacıların ilgisini çeken “Hayvanların tepkisi, depremin habercisi olabilir mi?” sorusu, özellikle İstanbul’da meydana gelen 5.8 şiddetindeki deprem sonrasında yeniden gündeme geldi. İstanbul Rumeli Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Tamer Dodurka, “Yaşanan tüm büyük depremlerde, hayvanlarda depremden birkaç gün önce başlayan garip davranışlar kaydedilmiştir. İzmit ve Bolu depremleri öncesinde de binlerce insan, hayvanların bu tuhaf davranışlarına tanıklık etti” şeklinde ifade ediyor.
“17 Ağustos depreminden sonra yapılan araştırmalarda, deprem öncesi birçok olağan dışı olayın gözlemlendiği ve bunların neredeyse yarısının hayvanlarla ilgili olduğu tespit edildi. Hangi hayvan türünün daha fazla tepki verdiği ise henüz bilimsel olarak açıklanamamıştır. Ancak, balık ve sürüngenlerin daha duyarlı olduğu yönünde bazı ipuçları mevcuttur. En çok dikkat çeken tepkiler ise köpeklerden gelmektedir; bunun nedeni, bu hayvanların insanlarla daha yakın bir ilişki içinde olmalarıdır. Bazı araştırmacılar, köpekleri en duyarlı hayvanlar arasında saymaktadır ve bu nedenle köpeklerin verdiği tepkilerin deprem habercisi olarak kullanılıp kullanılamayacağı tartışmaları gündeme gelmektedir” diyor.
Köpeklerin Yer Altındaki Titreşimleri Hissetmesi Normal
Prof. Dr. Tamer Dodurka, köpeklerin bu tür durumlarda nasıl hissettiğine dair şu bilgileri paylaşıyor: “Düşük frekanslı sesler, yer kabuğu titreşimleri, yer çekimindeki anormallikler, yer eğimindeki değişimler ve sismik dalgalar, depremler öncesinde açığa çıkan çeşitli gazların kokuları, havadaki iyonizasyon değişimleri ve özellikle elektromanyetik alan değişimleri gibi doğa olaylarını, köpekler daha gelişmiş duyu organları ve açıklanamayan diğer algılama yetenekleri sayesinde hissedebiliyorlar. Bu elektromanyetik alan değişimlerinin onları rahatsız ettiği ve huzursuzlaştırdığı ileri sürülüyor.”
“Ancak, her depremin farklı özellikleri olduğundan, bazı depremler sırasında bu elektromanyetik dalgaların yoğunluğu düşük olabiliyor ve bu da hayvanların tepkisiz kalmasına neden olabiliyor. Uzun mesafelerden bile koku alabilen köpeklerin, deprem sırasında veya öncesinde yer altındaki hareketlerden kaynaklanan gaz veya benzeri kokuları algılaması zor görünmüyor. Atalarından gelen deneyimleri sayesinde, köpekler bu tür kokulara maruz kaldıklarında, tehlikenin geldiğine dair bir şartlanma geliştirmiş olabilirler. Köpeklerin 20 bin – 80 bin titreşim/saniye aralığında sesleri duyabildiği biliniyor. Dolayısıyla, yer altındaki titreşimler insanları sarsacak boyutlara ulaşmadan, köpekler tarafından algılanabiliyor.”
Suda Yaşayan Hayvanlar da Depremi Hissediyor
Prof. Dr. Dodurka, “Özellikle esas sarsıcı dalgalar oluşmadan önce yayılan düşük yoğunluktaki dalgaların insanlar tarafından hissedilmesi mümkün değil; ancak köpeklerin hissetmesi bekleniyor” diyor. Ayrıca, “Suda yaşayan hayvanlar, sudaki kimyasal değişikliklere son derece hassas oldukları için depremleri önceden kolayca hissedebildikleri düşünülmektedir” ifadelerini ekliyor.
Deprem Tahmin Merkezlerinde Hayvanlardan Yararlanılıyor
Deprem tahmin merkezlerinde hayvan davranışlarının nasıl kullanıldığına dair bilgi veren Prof. Dr. Dodurka, “Genellikle iki yöntem uygulanıyor: Birincisi, mobil ağlar sayesinde doğadaki verileri ileten bir gözlemci ağı kurmak; ikincisi ise kontrollü şartlar altında tutulan hayvanların davranışlarını izlemek. Bu çalışmalar arasında en iyi örneğe Çin’de rastlıyoruz. Çin Devleti, 1970 yılından itibaren muhtemel depremlere karşı kitlesel bir hazırlık programı başlattı. 1974 yılında deprem beklentisinin arttığı dönemde, binden fazla gözlemci, hayvan davranışları, su kaynakları, hava ve su sıcaklıkları gibi depremin muhtemel habercilerini gözlemlemekle görevlendirildi. 1974 yılının Aralık ayında hayvan hareketlerindeki anormallikler üzerine yerleşim alanları boşaltıldı ve 7.3 büyüklüğündeki depremin ardından hiç kimse zarar görmedi; yaklaşık 10 milyon insan, büyük bir tehlikeden kurtuldu. Ancak, daha sonraki depremlerde hayvanlar aynı performansı gösteremediler” diyor.
Benzeri Tepkileri Meteorolojik Olaylara da Veriyorlar
“Bu davranışlara deprem habercisi olarak güvenebilir miyiz?” sorusunu yanıtlayan Prof. Dr. Dodurka, “Tek bir hayvanın tepkilerine asla güvenemeyiz. Çünkü depremlerin özellikleri de hayvanların tepkileri de standart değildir. Bazı hayvanlar hiçbir depreme tepki vermeyebilirken, bazıları bir depremde tepki verirken, diğerine tepki vermeyebilir. Gözlemler, hayvan davranışları konusunda deneyimsiz ve ön yargılı kişilerce yapılabilir; bu da hatalı yorumlara yol açabilir. Verilen tepkiler, depreme özgü olmayabilir; yani hayvanlar benzer tepkileri meteorolojik olaylara da verebilmektedir” diyor.
Zamanı Anlamak Mümkün Değil
Son olarak, hayvan davranışlarını izleyerek depremin tam olarak zamanını anlamanın mümkün olmadığını belirten Prof. Dr. Dodurka, “Ancak, depremin yaklaşmasına dair bazı sinyaller algılanabilir. Geniş bir alanda yaşayan hayvanların çoğunda, aniden ortaya çıkan garip davranışların deneyimli kişiler tarafından gözlemlenmesi ve jeofizikçilerin bu verileri deprem öncesi yaşanan diğer doğa olayları ile değerlendirmesi sonucunda deprem olabileceğine dair bulgular çoğalmış olacaktır. Henüz güvenilir bir deprem habercisi olmadığı için bu verilerin mutlaka değerlendirilmesi gerekmektedir” şeklinde açıklamada bulunuyor.
