Yaşam yolunu bulmak, doğanın en önemli özelliklerinden biridir. Bazı bitkiler, hangi ortam ve koşulda olurlarsa olsunlar hayatta kalabilme yeteneğine sahiptir. Gezegenimizdeki bazı bitkiler o kadar dirençlidir ki, hem oksijensiz ortamlara hem de aşırı sıcaklıklara karşı koyabilirler. Bilim insanları, iklim değişikliği nedeniyle gıda kıtlığı yaşanmaması adına hangi bitkilerin değişen hava koşullarına daha iyi adapte olabileceğini araştırıyor. Peki, bir bitkinin diğerine göre daha dayanıklı olmasını sağlayan etmenler nelerdir? BBC sunucusu ve bitkibilimci James Wong, dünyanın en dirençli bitkilerini inceledi.
-
1. Mars’ta Bile Hayatta Kalabilen Antik Bitkiler
Almanya’daki bilim insanları, Mars’ta hayatta kalabilecek kadar dayanıklı olabileceğini düşündükleri iki bitki türü belirlemiştir: yosun ve fotosentez yapabilen siyanobakteriler. Bu iki ilkel bitki türü, yalnızca hayatta kalmakla kalmayıp, aynı zamanda fotosentez yaparak yaşam fonksiyonlarını sürdürebilmişlerdir.
-
2. Uzun Ömür İçin Klonlama Yöntemi
Dünyada bilinen en eski bağımsız canlı ağaç, doğu Kaliforniya’da 5.060 yıldan fazladır hayatta olan bristlecone çamıdır. Ancak bitkilerin uzun ömürlü olabilmesi için klonlama yönteminin kullanılması gerekmektedir. Bu yöntemde, ağaçlar klonlanarak genetik olarak benzer bireyler oluşturulmakta ve bu bireyler aynı kök sistemiyle birbirine bağlanarak yaşamlarını sürdürmektedir. Klonlanmış koloniler binlerce yıl yaşayabilmektedir. Örneğin, Utah’daki Pando kolonisinin yaklaşık 80.000 yıl, California’daki Jurupa meşe ağaçlarının ise yaklaşık 13.000 yıl yaşadığı düşünülmektedir.
-
3. Kılık Değiştiren ‘Canlı Taşlar’
‘Canlı taş’ olarak bilinen altıntaşlar, renkli çakıl taşlarına benzedikleri için bu ismi almışlardır. Güneydoğu Afrika kökenli bu ilginç organizmalar “kılık değiştiriyor” denilebilir. Bu sayede, diğer canlılar tarafından ısırılmamak için kendilerini gizleyebiliyorlar ve kayalık zeminler ya da çöl koşullarında hayatta kalabiliyorlar. Çoğu altıntaş yer altında bulunsa da, üst kısımları güneş ışığını alarak enerji üretme yeteneğine sahiptir. Araştırmacılar, altıntaşların her iki tarafa da ışık sistemi kurulursa gelecekte daha dayanıklı bitkilere dönüşebileceğini umuyorlar.
-
4. İklim Değişikliği Nedeniyle Kakao Kahve Çekirdeğinin Yerini Alabilir
Sıcaklık artışları, kahve çekirdeklerinin önemli bir kısmını yok etme riski taşırken, onun yerine daha dayanıklı bir ürün olan kakao ortaya çıkmaktadır. Bilim insanları, kahve yapraklarının aşırı sıcaklara dayanmakta zorlandığını ve sıcaklık arttıkça kaliteli kahve çekirdeği üretmenin zorlaştığını belirtmektedir. Bu durum, birçok kişinin geçim kaynağını tehdit edebilir. Öte yandan, El Salvador ve Nikaragua gibi ülkeler şimdiden kakaoya geçiş yapmışlardır. Gelecek yıllarda sabah kahvesi sipariş ettiğinizde, belki de bir ‘shot’ sıcak çikolata ile karşılaşabilirsiniz.
-
5. Yangınlar Sayesinde Yaygınlaşan Ağaçlar
Okaliptüs ağaçlarının yangınları sevdiğini biliyor muydunuz? Bu ağaçlar, dayanıklı olmalarının yanı sıra tehlikeli özellikler de taşımaktadır. Antik Yunan dilinde “ateş bitkileri” anlamına gelen profitler ailesine ait bir tür olan okaliptuslar, orman yangınları sırasında hayatta kalabilmekte ve bazen soylarını sürdürebilmek adına yangınlara ihtiyaç duymaktadırlar. Bu ağaçlar, ürettikleri yağ ve reçine sayesinde yangınları başlatma potansiyeline sahiptir ve kuru yapraklarını dökerek alevlerin yayılmasına katkıda bulunurlar. Alevlerin yaydığı ısı, bu ağaçların tohum kapsüllerinin açılmasını sağlarken, fidanlar da yakılmış toprak altında büyümektedir.
-
6. Bitkiler Nükleer Facialara Dayanabilir
Radyasyon, canlı hücrelere zarar verdiği ve DNA’larını bozduğu için bitkilerin nükleer kazalar sonrası hayatta kalması zor görünebilir. Ancak, 1986’daki Çernobil nükleer faciasının etkilerini inceleyen araştırmacılar, bazı bitkilerin nükleer serpinti karşısında yok olmadığını ortaya koymuştur. Keten tohumu ve soya fasulyesi gibi bitkiler, nükleer serpintiye maruz kalmış ortamlarda bile biyolojik süreçlerini çevre koşullarına adapte edebilmiştir. Bilim insanları, bu bitkilerin, gezegenimizin milyonlarca yıl önce çok daha yüksek radyasyona maruz kaldığını ve bu nedenle nükleer enerjiye dayanıklı hale geldiklerini savunuyorlar.
-
7. Tohumlar 32 Bin Yıl Dayanabiliyor
Rus bilim insanları, bir sincabın toprağın altına gömdüğü tohumları kullanarak, 32 bin yıl önce tükenmiş bir bitkiyi yeniden hayata döndürmeyi başarmıştır. Aşırı soğuk iklimleri seven Silene stenophylla türü çiçekli bitkiler, Sibirya’daki donmuş bir nehrin kenarında bulunmuştur. Araştırmacılar, bu tohumlardan aldıkları dokuları yeni bitkiler filizlendirmek için kullanmış ve bu bitkiler kendi kendine üreyebilme yeteneği kazanmıştır. Uzmanlar, Kuzey Kutbu’ndaki nesli tükenen birçok bitkinin kalıntılarını kullanarak buradaki diğer bitkileri de hayata döndürebilmeyi umuyorlar.
